Jak to się stało, że Mikołaj trafił do Finlandii? Przecież prawdziwy biskup Mikołaj urodził się na terenie obecnej Turcji. W 1927 roku fiński dziennikarz radiowy Markus Rautio ogłosił, że prawdziwym domem Mikołaja jest Korvatunturi, góra w Laponii. Musiał być naprawdę przekonujący, skoro teraz rezydencją Świętego Mikołaja jest siedziba w Rovaniemi. A jakby ktoś chciał napisać list do Mikołaja, to jego dokładny adres to:
Joulupukki,
Joulupukin Pääposti,
96930 Napapiiri
Sama nazwa świętego Mikołaja po fińsku to joulupukki. Joulu to Boże Narodzenie, a pukki oznacza kozła. Dawniej to kozioł był symbolem świąt, nie tylko nie dawał prezentów, a wręcz o nie prosił, w formie resztek świątecznego jedzenia. Dodatkowo wyglądem był przerażający i straszył dzieci! Dopiero z biegiem lat joulupukki stał się pozytywną postacią rozdającą prezenty grzecznym dzieciom.
W Finlandii śpiewa się oryginalnie fińskie kolędy (joululaulut), ale też piosenki z innych krajów w fińskiej wersji językowej.
Gaudete, Christus est natus („Radujcie się, Chrystus się narodził”) - ta łacińska kolęda pochodziła niemal na pewno ze Skandynawii. Miała się pojawić w fińsko-szwedzkim zbiorze tekstów świętych pieśni „Piae Cantiones” opublikowanym w Greifswaldzie (1582), choć możliwe, że starsza jest wersja fińska. Pieśń wysławia Jezusa Chrystusa, który stał się człowiekiem.
Gaudete, gaudete Christos est natus
Ex Maria virginae, gaudete.
Gaudete, gaudete Christos est natus
Ex Maria virginae, gaudete.
Tempus ad est gratiae hoc quod optabamus,
Carmina laetitiae devote redamus.
Gaudete, gaudete Christos est natus
Ex Maria virginae, gaudete.
Gaudete, gaudete Christos est natus
Ex Maria virginae, gaudete.
Deus homo factus est naturam erante,
Mundus renovatus est a Christo regnante.
Gaudete, gaudete Christos est natus
Ex Maria virginae, gaudete.
Gaudete, gaudete Christos est natus
Ex Maria virginae, gaudete.
Ezecheelis porta clausa per transitor
Unde lux est orta sallus invenitor.
Gaudete, gaudete Christos est natus
Ex Maria virginae, gaudete.
Gaudete, gaudete Christos est natus
Ex Maria virginae, gaudete.
Ergo nostra contio psallat jam in lustro,
Benedicat domino sallas regi nostro.
Gaudete, gaudete Christos est natus
Ex Maria virginae, gaudete.
Gaudete, gaudete Christos est natus
Ex Maria virginae, gaudete.
Joulupuu on rakennettu („Choinka jest gotowa”) to jedna z najbardziej znanych wśród fińskich kolęd. Została po raz pierwszy opublikowana pod nazwą „Joulu-kuusi” w 1876 roku w podręczniku „Uusi Kuwa-Aapinen”, instruując, że powinna być śpiewana tradycyjną melodią ludową, znaną wówczas jako Lapsen Laulu (Pieśń dziecka), piosenka opublikowana przez fi:Jaakko Juteini pierwotnie w 1819, a ostateczna wersja w 1835 roku.
Joulupuu on rakennettu
Joulu on jo ovella
Namusia ripustettu
Ompi kuusen oksilla
Kuusen pienet kynttiläiset
Valaisevat kauniisti
Ympärillä lapsukaiset
Laulelevat sulosti
Kiitos sulle Jeesuksemme
Kallis Vapahtajamme
Kun sä tulit vieraaksemme
Paras joululahjamme
Sylvias hälsning från Sicilien („Pozdrowienie od Sylwii z Sycylii”) to szwedzki poemat Zachrisa Topeliusa z 24 grudnia 1853 roku, muzykę do tekstu skomponował przez Karl Collan. Wiersz został przetłumaczony na fiński zarówno przez Elinę Vaara, jak i Marttiego Korpilahti, a ten ostatni z 1918 roku jest jedną z najbardziej lubianych fińskich kolęd. Została wybrana najlepszą fińską kolędą w latach 60-tych i ponownie w 2002 roku w plebiscycie Yleisradio.
Wspomniana w pierwszym wersecie klatka nawiązuje do okrutnego sposobu łapania ptaków: ptak zostaje uwięziony w klatce z przebitymi oczami i jako nocny śpiewak wabi inne ptaki, które polecą prosto do sieci łapacza. Topelius sprzeciwiał się temu surowemu sposobowi łowów. Mówi się również, że odniesienie do klatki przedstawia Finlandię jako autonomiczną, ale uciskaną część Rosji w czasach powstania pieśni.
Och nu är det jul i min älskade nord;
är det jul i vart hjärta också?
Och ljusen de brinna på rågade bord,
och barnen i väntan stå.
Där borta i taket, där hänger han än,
den bur som har fångat min trognaste vän.
Och sången har tystnat
i fängelseborg;
o vem har ett hjärta för sångarens sorg.
Jag bor i de eviga vårarnas land,
där de glödande druvorna gro.
Cypresserna dofta vid havets strand;
där har jag mitt ensliga bo.
Det flammande Etna, det gnistrar så skönt;
och luften är vårlig, och gräset är grönt.
Orangernas ånga
ur skogarna går,
och ljuv mandolinen om kärlek slår.
Cypresserna dofta. Det brusande hav
i silver mot stranden bryts;
vid foten av Etna, där är en grav,
vars sorg uti blommor byts.
Där slumrar en gäst från nordens dal;
och nu är det jul i hans fädernesal.
Vem sjunger din visa,
som fordom en gång?
Hör, Sylvia sjunger din hembygds sång!
Och stråla, du klaraste stjärna i skyn,
blicka ned på min älskade nord!
Och när du går bort under himmelens bryn,
välsigna min fädernejord!
I blommande vårar, på gyllene strand,
var finnes ett land som mitt fädernesland?
För dig vill jag sjunga
om kärlek och vår,
så länge din Sylvias hjärta slår.
Joulun kellot („Dzwonki świąteczne”) napisał Helmi Auvinen w 1897 roku, a muzykę skomponował Armas Maasalo w 1914 roku. Dzięki działalności Minny Raassiny, czołowej kantorki parafii Savonlinna, brakujące wersety pieśni zostały dodane do zbioru „Najpiękniejsze pieśni bożonarodzeniowe” w 2017 roku. Raassina przeczytała oryginalny tomik poezji Helmi Auvinen, w którym znajduje się wiersz „Joulun kellot” przedstawiony w całości, w sześciu zwrotkach. Nawet Raassinna nie wiedziała, że w tradycyjnym sposobie wykonywania kolędy brakuje wersów. Najpierw poprosiła spadkobierców Auvinena o pozwolenie, a następnie skontaktowała się z Fińskim Towarzystwem Misyjnym, które przygotowało najpiękniejsze piosenki bożonarodzeniowe.
Hiljaa, hiljaa joulun kellot kajahtaa
Kautta avaruuksien kaikuu laulu riemuiten:
Jeesus tullut on!
Hiljaa, hiljaa joulun kellot kajahtaa
Taivahalla säteillen välkkyy sarja tähtösten:
Jeesus tullut on!
Hiljaa, hiljaa joulun kellot kajahtaa
Kirkkaat joulukynttilät lempeästi hymyvät:
Jeesus tullut on!
Hiljaa, hiljaa joulun kellot kajahtaa
Kaikuu laulu lapsosten kirkkahasti helkkyen:
Jeesus tullut on!
Hiljaa, hiljaa joulun kellot kajahtaa
Riemulaulu lapsosten kirkkahasti helkykken:
Jeesus tullut on!
Hiljaa, hiljaa joulun kellot kajahtaa
Vanhus valkohapsinen kuiskaa katse säteillen:
Jeesus tullut on!
Tekst do On hanget korkeat, nietokset („Gałązki są wysoko zawieszone”) został napisany przez Vilkku Joukahaisena, ministra spraw zagranicznych Finlandii w latach 1922-24, i opublikowany w 1901 roku. Jean Sibelius skomponował muzykę do wiersza. Piosenka miała szczególne miejsce w domu Sibeliusa w Ainola: rodzinne świętowanie Bożego Narodzenia rozpoczęło się, gdy kompozytor zagrał piosenkę na fortepianie. Vilkku Joukahainen napisał wiersz podczas studiów w seminarium Sortavala . Nie ukazała się w żadnym z jego zbiorów poezji i nie wiadomo, w jaki sposób trafiła w ręce Jeana Sibeliusa.
On hanget korkeat, nietokset,
vaan joulu, joulu on meillä!
On kylmät, paukkuvat pakkaset
ja tuimat Pohjolan tuuloset,
vaan joulu, joulu on meillä.
Me taasen laulamme riemuiten,
kun joulu, joulu on meillä!
Se valtaa sielun ja sydämen
ja surun särkevi entisen,
mi kasvoi elämän teillä!
Oi käykää, ystävät laulamaan,
kun joulu, joulu on meillä!
Se tuttu ystävä vanhastaan,
on tänne poikennut matkoillaan
ja viipyy hetkisen meillä.
Nyt tähtitarhoihin laulu soi,
kun joulu, joulu on meillä!
Nyt maasta taivaaseen päästä voi,
jos sydän nöyrä on lapsen, oi,
kun joulu, joulu on meillä!
Oi anna, Jumala, armoas,
kun joulu, joulu on meillä!
Ja kansaa suojaa sun voimallas,
meit´ auta näkemään taivaitas,
kun joulu, joulu on meillä!
Potrawy, które można znaleźć na stole w dzień Boże Narodzenie to m.in. pieczona szynka z musztardą i tartą bułką (Joulukinkku), marynowany śledź, warzywna sałatka rosolli z buraków, marchew, ziemniaki, korniszony, surowy łosoś z sola, cukrem i koperkiem (gravlax/graavilohi), kawior, zapiekanki z brukwi (lanttulaatikko), ziemniaków i marchwi (porkkanalaatikko), (lipeakala/lutfisk) suszona i marynowana w lugu ryba. Ze słodkich potraw to między innymi ryżowa owsianka (riisipuuro) z cynamonem i cukrem, śliwkowy kisiel (luumukiisseli), pierniczki (piparkakut) oraz (joulutortut) – charakterystyczne ciasteczka w kształcie głogi gwiazdy z ciasta francuskiego z powidłami śliwkowymi. Święta nie mogą obyć się także bez "glogi", czyli napoju korzennego z przyprawami w wersji czerwonej lub białej, pitego na ciepło.
Tonttu („Skrzat”) to piosenka skomponowane przez Liili Wartiovaara-Kallioniemi w 1945 roku i języku fińskim przez Valtera Juva na podstawie wiersza Victora Rydberga ze Szwecji , który opowiada historię wędrówki skrzatów w zimową noc. Oryginalne słowa szwedzkiego poematu „Tomte” pojawiły się w 1875 roku. 17-letnia Jenny Nyströn przeczytała go, zilustrowała historię i przesłała prace do obejrzenia Viktorowi Rydbergowi. Kiedy wiersz miał zostać opublikowany w „Ny Illustrerad Tidning” w 1881 roku, Jenny Nyström ponownie namalowała obrazy. Tym razem Rydberg poprosił, aby skrzaty bardziej przypominały ludzi. Jenny Nyström wykorzystała swojego ojca jako wzór rysowanych postaci, w wyniku czego powstały pierwsze obrazy współczesnego skrzata bożonarodzeniowego i Świętego Mikołaja. Anglicy, którzy przysyłali dużo kartek świątecznych, wykupili prawa do zdjęć i dzięki temu rozprzestrzeniły się po całym świecie z motywem Santa Claus.
Pakkasyö on, ja leiskuen
Pohja loimuja viskoo.
Kansa kartanon hiljaisen
Yösydän untaan kiskoo.
Ääneti kuu käy kulkuaan,
Puissa lunta on valkeanaan,
Kattojen päällä on lunta.
Tonttu ei vain saa unta.
Ladosta tulee, hankeen jää
Harmaana uksen suuhun,
Vanhaan tapaansa tirkistää
Kohti taivasta kuuhun,
Katsoo metsää, min hongat on
Tuulensuojana kartanon,
Miettivi suuntaan sataan
Ainaista ongelmataan.
Vaiti metsä on, alla jään
Kaikki elämä makaa,
Koski kuohuvi yksinään
Humuten metsän takaa.
Tonttu puoleksi unissaan
Ajan virtaa on kuulevinaan,
Tuumii, minne se vienee,
Missä sen lähde lienee.
Pakkasyö on, ja leiskuen
Pohja loimuja viskoo.
Kansa kartanon hiljaisen
Aamuhun unta kiskoo.
Ääneti kuu käy laskemaan,
Puissa lunta on valkeanaan,
Kattojen päällä on lunta.
Tonttu ei vain saa unta.
Hyvää Joulua ja onnellista Uutta Vuotta! – Wesołych Świąt Bożego Narodzenia i szczęśliwego Nowego Roku!
Literatura:
1. Choral Wiki Links to Scores for Gaudete.
2. https://iirisviljanenshop.bandcamp.com/track/joulupuu-on-rakennettu (Retrieved 20.11.2020).
3. "Sylvias hälsning från Sicilien av Zacharias Topelius". www.nykarlebyvyer.nu.
4. R.-L. Lempinen-Vesa, Lähes 3 500 on käynyt Kauneimmat joululaulut -tilaisuuksissa Savonlinnassa ita-savo.fi. 18.12.2017. Viitattu 25.12.2018.
5. P. Rytsä, On hanget korkeat nietokset Yle Elävä arkisto. 27.11.2006. Viitattu 21.1.2021.
6. Helsingin kaupunginkirjaston kysymyspalvelu: Kertoisitteko kaiken joululausta Tonttu (vaan ei saa unta) 27.12.2011. Helsingin kaupunginkirjasto. Viitattu 21.11.2020.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz