 |
Zaprzęg amiszów na wiejskiej drodze w hrabstwie Lancaster |
Amisze to chrześcijańska wspólnota protestancka wywodząca się ze Szwajcarii, konserwatywny odłam anabaptystów, której założycielem był Jakub Amman (1644-1730). W 1693 roku doprowadził do secesji swoich zwolenników ze wspólnoty szwajcarskich mennonitów żyjących na emigracji w Alzacji.
Podstawą nowego wyznania stały się zasady Menno Simmonsa i mennonickie wyznanie wiary z 1632. Powodem separacji od pozostałych mennonitów nie były kwestie wiary, ale obyczajowości: rygorystyczne przestrzeganie zasady odrzucania ochrzczonych odstępców.
Po śmierci swego kodyfikatora i emigracji sporej części współbraci do Ameryki, pozostali w Europie amisze powrócili do gmin mennonickich.
Większe wspólnoty amiszów można spotkać głównie na rolniczych obszarach amerykańskich stanów Pensylwania, Indiana, Ohia, Missouri i Iowa (łącznie w 28 stanach) oraz kanadyjskiej prowincji Ontario, a także w Ameryce Środkowej, przy czym 63% populacji żyje w Pensylwanii, Ohio i Indianie. Hrabstwami, w których mieszka najwięcej amiszów, są: Holmes w Ohio, Lancaster w Pensylwanii oraz Elkhart i LaGrange w Indianie. Najstarsza wspólnota żyje w hrabstwie Lancaster, gdzie ich zwarta społeczność sięga 20 tysięcy. Jej członkowie są potomkami 200 osadników ze Szwajcarii, przybyłych tam w latach 20-stych XVIII wieku.
Szacuje się, że w Ameryce Północnej cała społeczność amiszów liczy ponad 330 tysięcy wyznawców i rośnie. Przyczynia się do tego bardzo tradycyjny model rodziny – siedmioro i więcej dzieci – oraz relatywnie niski poziom odejść od gminy (20%).
W chwili obecnej w Europie, skąd się wywodzą, nie istnieją wspólnoty amiszów. Podejmowane były jednak w latach 90. XX wieku próby osadnictwa w Polsce. Jedna rodzina tego wyznania, która przybyła ze Stanów Zjednoczonych Ameryki w 1993 roku i stanowi pozostałość tej misji, mieszka obecnie w miejscowości Cięciwa w woj. mazowieckim.
Społeczność amiszów nie jest jednolita. Wyróżnia się do 8 różnych odłamów, jednak większość z nich skupia się w 5 głównych: Old Order Amish, New Order Amish, Andy Weaver Amish, Beachy Amish, Swartzentruber Amish. Najstarsza wspólnota Old Order Amish stanowi jednocześnie najliczniejszą z nich. Poszczególne wspólnoty są niezależne i różnią się nieznacznie obrzędowością religijną oraz obyczajowością. Najbardziej konserwatywni są amisze ze wspólnoty Swartzentruber.
Dla większości amiszów językiem obrzędowym jest niemiecki, choć pewna część przyjęła w pełni język angielski. Grupa ta jest także bardziej liberalna w swoich zasadach. Na co dzień konserwatywni amisze posługują się dialektem języka niemieckiego zwanym pensylwańskim.
Amisze żyją w odizolowanych wspólnotach, których życie zorganizowane jest według nakazów niepisanego zbioru zasad zwanego Ordnung, który reguluje wszelkie aspekty codzienności: od techniki, jakiej można używać, po kobiece fryzury i kolor materiałów na ubrania. Mężczyźni do czasu ślubu golą zarost twarzy, a żonaci zapuszczają długie brody. Wąsy są raczej nietolerowane, gdyż kojarzone są z przynależnością do armii, a amisze są pacyfistami. Nie praktykuje się małżeństw z osobami spoza wspólnoty.
Ponadto amisze nie akceptują nowoczesnej techniki. Nie korzystają z elektryczności (dotyczy to jednak tylko najbardziej ortodoksyjnych zborów), samochodów, telewizji, fotografii i innych nowoczesnych wynalazków. Praktycznie wszyscy zajmują się rolnictwem i rzemiosłami z nim związanymi.
Amisze stawiają swoje zasady ponad oficjalnym prawem. Na tym tle dochodziło niejednokrotnie do konfliktów pomiędzy wspólnotami amiszów a rządem amerykańskim. Jako pacyfiści nie służą w wojsku i nie odbywają szkolenia militarnego.
W latach 50-tych, gdy wprowadzono obowiązkowe ubezpieczenie społeczne, amisze uznali, że dla nich to wspólnota jest ubezpieczeniem, które zapewnia ochronę, opiekę nad chorymi i starymi. Zgodnie z zasadą niepobierania pomocy od rządu odmówili płacenia składek, co doprowadziło do najazdów służb skarbowych na ich farmy oraz konfiskat i licytacji dóbr. Ostatecznie Kongres USA zwolnił członków ich wspólnoty z obowiązku ubezpieczeniowego. Nie pobierają też zasiłku dla bezrobotnych ani żadnej innej formy opieki społecznej od państwa. Dla członków wspólnoty, którzy muszą ponieść koszty leczenia, organizują specjalne fundusze na ten cel.
Amisze nie wysyłają dzieci do szkół publicznych i uważają, że nie potrzeba im wykształcenia wyższego niż podstawowe do wieku 14 lat. Ponieważ w Stanach Zjednoczonych kształcenie jest obowiązkowe do 16. roku życia, na tym tle także dochodziło do konfliktów z władzami.
Firmy amiszów mają najniższy odsetek niepowodzeń biznesowych spośród wszystkich firm amerykańskich.
Amisze są narażeni na choroby genetyczne, gdyż od dwunastu pokoleń wchodzą w związki małżeńskie tylko z osobami spośród swojej zamkniętej wspólnoty, chociaż obecnie część wspólnot stara się temu zapobiegać poprzez aranżowanie małżeństw między osobami z różnych wspólnot.
Literatura:
1. S.M. Nolt, A History of the Amish, 2003, 172-230.
2. D.B. Kraybill, K. M. Johnson-Weiner, S.M. Nolt, The Amish, 2013, 221-223.
