Ołtarz Reformacyjny z Wittenbergi

Ołtarz Reformacyjny w Kościele Miejskim w Wittenberdze

Ołtarz Reformacyjny to najważniejsze dzieło Cranachów w kościele Najświętszej Marii Panny (Kościele Miejskim) w Wittenberdze. Dwustronnie malowany tryptyk z predellą powstał w latach 1539-47 i zaraz po ukończeniu został przekazany kościołowi. Powstał we współpracy ojca i syna. Łukasz Cranach Młodszy malował tablice znajdujące się w tylnej części ołtarza, ojciec - w przedniej.

Środkowa część Ołtarza Reformacyjnego (Reformationsaltar)

Środkową część zajmuje przedstawienie Ostatniej Wieczerzy. Ten motyw był niezwykle często przedstawiany w sztuce wczesnoreformacyjnej z uwagi na ustanowienie Sakramentu Ołtarza przez Jezusa Chrystusa (Mk 14, Mt 26, Lk 22, 1 Kor 11). Chrystus obejmuje najukochańszego z Uczniów (Jana Apostoła), ta bliskość ma ogromne znaczenie teologiczne (J 13). Na uwagę zasługuje stojąca postać po prawej stronie malowidła - to Łukasz Cranach Młodszy. Podaje on kielich Marcinowi Lutrowi w przebraniu rycerza (junkra) Jörga (podczas pobytu na zamku Wartburg w latach 1521-22). W ten sposób artysta podkreśla, że każdy chrześcijanin ma udział w komunii z Bogiem, a nie tylko wybrani apostołowie.

Boczne skrzydło ołtarza

Lewe boczne skrzydło Ołtarza Reformacyjnego zawiera przedstawienie chrztu udzielanego przez jednego z największych przyjaciół Doktora Lutra, Filipa Melanchtona. Chrzest jest drugim (i ostatnim) sakramentem kościoła ewangelickiego tradycji augsburskiej, a jego ważność ekumeniczną uznają kościoły protestanckie, prawosławne i rzymsko-katolicki.

Boczne skrzydło ołtarza

Po prawej stronie widnieje zobrazowanie spowiedzi udzielanej przez Jana Bugenhagena, proboszcza Kościoła Miejskiego w Wittenberdze od 1523 roku. Po tym jak poznał Marcina Lutra stał się jego wiernym przyjacielem oraz stałym spowiednikiem, udzielił mu także ślubu z 26-letnią wówczas Katarzyną von Bora. W późniejszych latach pracował przy układaniu 17 artykułów, które stały się podstawą wyznania ewangelicko-augsburskiego, pomagał również Lutrowi tłumaczyć Biblię na  język niemiecki.W 1533 roku jako jeden z pierwszych uczonych otrzymał tytuł doktora na zreformowanym wydziale teologii uniwersytetu w Wittenberdze. W latach 1533–34 dokonał samodzielnego przekładu Pisma Świętego. Był współuczestnikiem zawiązania unii szmalkaldzkiej.

Centralna część Ołtarza Reformacyjnego

Centralna część ołtarza niejako podsumowuje teologię nowo zreformowanego Kościoła, bowiem przedstawia szereg fundamentalnych dla niego założeń: dwa sakramenty (Sakrament Ołtarza, chrzest - w pierwszych latach za trzeci sakrament uznawano absolucję: odpuszczenie win), powszechne kapłaństwo wiernych, przedstawienie czołowych postaci wittenberskiej reformacji (Luter, Melanchton, Bugenhagen, ale także artystę sprzyjającemu ruchowi - Cranach).

Predella

Na uwagę zasługuje predella ołtarza. Pośrodku jest ukazany ukrzyżowany Chrystus, zaś po bokach przemawiający z ambony Marcin Luter i grupa wiernych. Ukrzyżowany pełni funkcję Jedynego Pośrednika między Bogiem, a człowiekiem zgodnie z zasadą solus Christus (Jedynie Chrystus). Wierni mogą Go poznać poprzez Zwiastowanie Żywego Słowa podczas kazania, kolejnego istotnego elementu nabożeństwa ewangelickiego. Marcin Luter ma na sobie togę uniwersytecką, a nie szaty liturgiczne. Teolog ewangelicki jest bowiem w pełni świadomym naukowego charakteru tego, co robi nauczycielem. Wiarę przyjmuje się sercem i rozumem (!). Ksiądz ewangelicki to osoba, która ukończyła konkretne studia upoważniające m.in. do kompetentnego Zwiastowania Słowa Bożego, przy czym jedynym autorytetem w kwestii wiary pozostaje Biblia (sola scriptura, Jedynie Pismo). Nie należy on do wybranej kasty z uwagi na inne rozumienie pojęcia "sakrament" i powszechne kapłaństwo chrześcijan. Podczas głoszenia kazania Luter wskazuje prawą ręką na Ukrzyżowanego, co powinno być stałą inspiracją do bazowania na Chrystusie i sformułowanej przez wittenberskiego Reformatora w 1518 roku tzw. teologii krzyża (theologia crucis) podczas Zwiastowania Słowa. Kim są słuchacze? To wierni chrześcijanie wsłuchani w to, co jest przekazywane z ambony. Warto jednak zwrócić uwagę, że na pierwszym planie są widoczne kobiety i dzieci (!). Tym samym podkreślono ich znaczenie i zmieniającą się rolę w obrębie kościoła chrześcijańskiego. Kobiety z predelli ołtarza są pewne siebie, świadome, można by rzec: tak samo wolne w wierze jak mężczyźni.

A co znajduje się w tylnej części Ołtarza Reformacyjnego (Reformationsaltar)? Na rewersach: w części środkowej scena Zmartwychwstania Pańskiego, na skrzydłach ofiara Abrahama oraz umieszczenie węża na palu przez Mojżesza. Na predelli wątek z Sądu Ostatecznego.

Fragment tylnej części ołtarza

Tylna strona ołtarza była przez dziesięciolecia zamurowana. Dopiero w 1883 roku odkryto, że dzieło można zamknąć. Gruntowny remont tryptyku ukończono w 2016 roku z okazji zbliżającego się Jubileuszu 500-lecia Reformacji.

Literatura:

1. https://stiftungkunstgut.de/projekte/reformationsaltar-wittenberg/

2. Der Reformationsaltar : Lucas Cranach der Ältere, Lucas Cranach der Jüngere ; Stadtkirche St. Marien, Lutherstadt Wittenberg, 2011.

3. Cranachs Kirche Begleitbuch zur Landesausstellung Sachsen-Anhalt Cranach der Jüngere 2015.

4. https://www.ekir.de/www/downloads/ekir2014bild_bibel.pdf

500 lat temu, czyli proces o kacerstwo Marcina Lutra

Nie było przyjęte, aby teologowie angażowali w swe spory prostych wiernych, a tego właśnie poprzez publikację dopuścił się doktor Luter. Posunął się nawet dalej. Gdy papieski teolog Silvester Prierias w skierowanym do niego liście określił tezy mianem heretyckich, oddał list do druku wraz z polemiką. W tym czasie ekspertyza Prieriasa stała się w Stolicy Piotrowej podstawą do wszczęcia procesu o kacerstwo (herezję). Posłujący na sejm Rzeszy w Augsburgu kardynał otrzymał polecenie przesłuchania zakonnika i gdyby nie wycofał swych twierdzeń, sprowadzenia go do Rzymu. Już samo miejsce przesłuchania, dom kredytujących akcję odpustową Fuggerów, nie wróżyło Lutrowi dobrze. Stawił się jednak, ale zamiast okazać skruchę, próbował bronić swych poglądów. Tylko napięta sytuacja polityczna w Niemczech uchroniła go przed aresztowaniem. Kardynał uznał, że w przeddzień wyboru cesarza wskazane jest czasowe wyciszenie konfliktu. Ku zdumieniu purpurata, relacja ze spotkania natychmiast ukazała się drukiem.

A dalej o tym na: KACERSTWO

Literatura:

1. J. Köhler, Luther! Biographie eines Befreiten, 2016, 165-173.

2. V. Leppin, Die Reformation, 2017, 32-34.

3. U. Köpf, Martin Luther, 2015, 59-65.

Milleryzm

William Miller (1782-1849).

Milleryzm to protestancka tradycja religijna, związana z nauczaniem amerykańskiego farmera Williama Millera, byłego kapitana armii Stanów Zjednoczonych. Cechą wyróżniającą milleryzmu jest wiara w bardzo bliskie powtórne przyjście Jezusa Chrystusa. Milleryzm jest pojęciem określającym ruch Millera w latach 1831–1844, jednak jego zwolennicy już wtedy sami określali się jako adwentyści. Stąd też prawie wszystkie współczesne Kościoły wywodzące się z tego ruchu znane są właśnie pod tą nazwą.

Miller był przekonany, że w Biblii jest zawarta ukryta data ponownego przyjścia na Ziemię Jezusa Chrystusa i Sądu Ostatecznego. Opierając się na jej badaniu i interpretacji proroctwa zawartego w Księdze Daniela (Dan 8,14) uznał początkowo, że Mesjasz przyjdzie na Ziemię około 1843 roku.

Ten ruch ożywienia religijnego w latach 1831–1844, przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, nazwano przebudzeniem adwentowym lub ruchem drugiego adwentu, gdyż jego istotą była wiara w rychłe powtórne przyjście Jezusa Chrystusa. Na podstawie proroctw z biblijnej Księgi Daniela datę tę wyznaczono na 22 października 1844 roku. Wkrótce ruch zwolenników Millera osiągnął ponad sto tysięcy wyznawców. Wielu sprzedało farmy i porzuciło swoją pracę, koncentrując się na pokucie i głoszeniu Ewangelii.

Brak oczekiwanego pojawienia się Mesjasza 22 października 1844 roku, a także po tej dacie, nazwano wielkim rozczarowaniem. Po rozczarowaniu część wyznawców ruchu uznała obliczenia za błędne, czasem podając inne możliwe daty, a część przypisała im inne znaczenie.

W wyniku rozczarowania wiele tysięcy spośród uczestników ruchu millerowskiego odeszło od niego. Część z nich zwróciła się jednak ku Biblii w poszukiwaniu przyczyn rozczarowania. Wkrótce doszli oni do wniosku, że powyższa data została wyliczona prawidłowo, ale milleryści błędnie zinterpretowali wydarzenia z nią związane. Poszukujący doszli do przekonania, że proroctwo Biblii przepowiadało, iż Jezus nie powróci w 1844 roku, ale że rozpocznie wtedy specjalną służbę w niebie dla tych, którzy idą w Jego ślady. Zinterpretowali oni proroctwo jako wejście Jezusa Chrystusa do miejsca najświętszego niebiańskiej świątyni oraz rozpoczęcie drugiej fazy Jego pośrednictwa w celu ostatecznego oczyszczenia zbawionych z grzechu, zanim powróci na Ziemię. Stąd też zaczęli wyznawać wiarę w arcykapłańską służbę Jezusa Chrystusa w niebiańskiej świątyni, odpowiedniczki dawnej ziemskiej.

Literatura:

1. G. R. Knight, Millennial Fever and the End of the World, Boise, 1993, 305-306.

2. H. Edson, "Experience in the Advent Movement (Incomplete), p. 9. This undated document was apparently not written until many years after this event and was probably influenced by the ideas of later authors. See Fernand Fisel, "Edson's Cornfield 'Vision:' Frisson or Figment?," Adventist Currents, July 1983, 3; for a detailed discussion of the issues. See also Ross E. Winkle, "Disappearing Act: Hiram Edson’s Cornfield Experience," Spectrum 33, no. 1 (2005):46–51 for a more recent perspective.

3. W. Miller, "Letter From Mr Miller—His Position," The Advent Herald and Signs of the Times Reporter, April 10, 1844, 77.

O adwentyzmie

Karta prorocza

Kościoły i inne wspólnoty chrześcijańskie wywodzące się lub nawiązujące do XIX-wiecznego amerykańskiego przebudzenia eschatologiczno-mesjanistycznego w łonie ewangelikalizmu, któremu przewodził William Miller to tzw. adwentyzm. Cechą go wyróżniającą na tle chrześcijańskiego ogółu jest akcentowanie zbliżającego się powtórnego przyjścia Jezusa Chrystusa na Ziemię, które zakończy historię obecnego świata. Wyznawcy adwentyzmu to adwentyści.


Oto linki do stron o adwentyzmie:

ADS 

KCA 

KBDS 

ADW

ArT

CIEKAWOSTKA REFORMACYJNA: kogut w Polsce

Kogut wieży w Polsce? Tak. m.in. w Wiśle (kościół Ewangelicko-Augsburski apostołów Piotra i Pawła), Toruniu (kościół Ewangelicko-Augsburski św. Szczepana) i Ustroniu (kościół Ewangelicko-Augsburski Apostoła Jakuba Starszego):

Wisła

Toruń

Ustroń

Teza miesiąca - Tezy 10-16

Kościół Zamkowy (Schlosskirche) w Wittenberdze. Foto: K. Basiński.

10 - Ci kapłani, którzy umierającym pod groźbą czyśćca wymierzają jeszcze kościelne kary pokutne, postępują niemądrze i źle. 

11 - Nauka o tym, że można zamienić kościelne kary pokutne na karę czyśćca jest kąkolem, który najwidoczniej został zasiany, gdy zasnęli stróżowie (dosł. biskupi) (por. Mateusz 13, 25).

12 -  Raczej więc powinno się wymierzać kary kościelne nie po, ale przed rozgrzeszeniem, aby w ten sposób sprawdzić szczerość pokuty. 

13 - Umierający zostali przez śmierć uwolnieni od wszystkiego, umarli więc także dla przepisów kościelnych, jako że ich wymagania są dla nich prawnie nieaktualne. 

14 - Gdyby zdrowie umierającego, czyli miłość (do Boga), było jeszcze niedoskonałe, to powinien on zostać pobudzony do wielkiego strachu, i to tym większego, im słabsza jest miłość. 

15 - Ta bojaźń i ten strach są już same przez się – żeby już nie wspomnieć o innych rzeczach – wystarczające, by przygotować ból czyśćca, ponieważ leżą one blisko strachu rozpaczliwego zwątpienia. 

16 - Między piekłem, czyśćcem i niebem występuje najwidoczniej taka sama różnica jak między zwątpieniem, prawie zwątpieniem a byciem pewnym jego uleczenia.