 |
| Jan Eck (1486-1543) |
O edukację młodego Jana zadbał jego wuj, Marcin Mayer, duchowny parafii w Rottenburgu am Neckar, niedaleko Tybingi. W wieku 12 lat Eck rozpoczął studia teologiczne i ekonomiczne na Uniwersytecie w Heidelbergu, a następnie w Tybindze. W 1501 roku wyjechał jednak z powodu zarazy i osiadł we Fryburgu, najpierw jako student teologii i prawa, później jako wykładowca. W 1510 roku otrzymał doktorat z teologii. W późniejszych latach wydawał liczne publikacje (szczególnie broniąc tradycyjnej katolickiej wizji predestynacji), jak również komentarze Pisma Świętego.
W 1519 roku miała miejsce dysputacja lipska (Leipziger Disputation) pomiędzy Eckiem występującym w roli legata papieskiego a Lutrem, podczas której ten pierwszy był zobowiązany wykazać nieprawdziwość twierdzeń mnicha augustiańskiego z Wittenbergi. Z tego też okresu pochodzi opis postaci i charakteru Ecka, napisany przez bezstronnego, naocznego świadka Piotra Moselanusa:
"Eck jest człowiekiem wysokiej i barczystej postawy, ma silny, prawdziwie niemiecki głos, silną budowę tak iż nie tylko do teatru, ale także i na herolda w wojsku by się nadawał. Jednak głos jego jest bardziej gruby niż doniosły, i nie ma bynajmniej tego czystego dźwięku jaki Fabiusz i Cycero zachwalają. Usta, oczy i cała twarz jego każą prędzej domyślać się w nim rzeźnika lub żołnierza niż teologa. Co zaś się jego głowy tyczy to ma on wyborną pamięć. Gdyby jednak rozum jego był równie wyborny, byłby doskonałym człowiekiem".
Dyskusja w Lipsku wykazała niemożliwość pogodzenia stanowiska Lutra z tradycyjnym nauczaniem Kościoła rzymskiego przede wszystkim odnośnie zakresu władzy papieskiej. Eck w przeciwieństwie do Lutra uważał, że tylko władza papieska jest gwarantem jedności Kościoła, dlatego posunął się do zaatakowania teologa z Wittenbergi podejrzeniem o powtarzanie niektórych poglądów Jana Husa. Luter przyznał, że niektóre artykuły Husa potępione na soborze w Konstancji są "całkowicie chrześcijańskie", co Eck łatwo wykorzystał do ośmieszenia Lutra jako heretyka powtarzającego nauki potępione na właśnie na wspomnianym soborze.
Akademicka dyskusja została przerwana 27 lipca przez księcia Jerzego Brodatego, który pilnie potrzebował wykorzystać salę zamkową do innych celów. Eck ogłosił się samozwańczo jej zwycięzcą i odbierał prezenty i honory z rąk władz Uniwersytetu w Lipsku oraz przełożonych i możnych. Jednak rok później, kiedy przyjechał do Lipska z bullą "Exsurge Domine", spotkał się tam z tak stanowczym oporem studentów Uniwersytetu (w liczbie około 150), że w obawie o swe życie musiał ratować się ucieczką do pobliskiego klasztoru.
W Rzymie, w przeciwieństwie do Niemiec, bardzo ceniono Ecka jako "niezmordowanego szermierza prawdziwej wiary". W styczniu 1520 roku papież Leon X zaprosił go do Rzymu, gdzie Eck wręczył mu swoje najnowsze dzieło broniące władzy papieskiej przeciwko twierdzeniom Lutra "De primate Petri adversus Ludderum" (Ingolstadt, 1520). W nagrodę za to dzieło otrzymał urząd papieskiego protonotariusza.
Jednocześnie Jan Eck starał się, przez jakiś czas bezskutecznie, doprowadzić do potępienia Lutra i jego zwolenników. Efektem jego energicznych zabiegów, do których włączyli się Mistrz Świętego Pałacu Silvestro Mazzolini da Prierio, prefekt Biblioteki Watykańskiej Girolamo Aleandro oraz kardynałowie de Vio i Lorenzo Campeggio, były cztery posiedzenia konsystorza, na których opracowano bullę "Exsurge Domine" (Powstań Panie). Eck otrzymał godność nuncjusza papieskiego i był jedną z trzech osób, którym powierzono promulgację i wykonanie tej bulli, które przebiegały w Europie Zachodniej bez przeszkód, jednak w Wiedniu i w Północnych Niemczech Eck napotkał na silny opór – m.in. uniwersytetów w Lipsku, Erfurcie, Wittenbergi. W Saksonii miał powody obawiać się o swoje życie i chronił się w klasztorach.
18 lutego 1521 roku wystosował list do cesarza Karola V Epistola ad Carolum V, w którym wzywał do podjęcia działań przeciwko Lutrowi. Eck był już w tym czasie osobą niepopularną w Niemczech.
W latach 1521-1522 przebywał ponownie w Rzymie, gdzie zdawał relację z rezultatów swojej nuncjatury. Po powrocie z Rzymu przystąpił z wielką energia do działań przeciwko zwolennikom nauki Marcina Lutra. Dzięki jego wpływom (książę Bawarii był początkowo przeciwny takim działaniom), w 1522 roku wdrożono w Bawarii edykt religijny, na mocy którego senat Uniwersytetu w Ingolstadt otrzymał uprawnienia trybunału Inkwizycji, zapoczątkowując tym samym okres wieloletnich prześladowań religijnych.
W 1523 roku Eck wyjechał do Rzymu, gdzie w uznaniu za wdrożenie polityki represji w Bawarii uzyskał dla księcia Bawarii cenne koncesje kościelne. Jako teolog kontynuował działalność polemiczną przeciwko reformatorom Kościoła. Oprócz obowiązków związanych z działalnością inkwizycji, co roku wydawał co najmniej jedno dzieło polemiczne, w którym bronił m.in. katolicką naukę o mszy świętej, czyśćcu, odpustach, kulcie obrazów, spowiedzi usznej itd. W 1525 roku wydał w Landshut swoje słynne dzieło przeciwko Melanchtonowi i Zwingliemu, zatytułowane "Enchiridion locorum communium adversus Lutherum et alios hostes ecclesiae", które do 1576 roku ukazało się w 46 wydaniach.
W okresie od 21 maja do 18 czerwca 1526 roku brał udział w publicznej debacie na temat nauki o transsubstancjacji przeciwko szwajcarskiemu reformatorowi Oekolampadowi. Dysputa ta zakończyła się zdecydowanym zwycięstwem Ecka, który po tym nakłonił władze do wszczęcia prześladowań przeciwko Zwingliemu i jego zwolennikom.W styczniu 1528 roku odbyła się w Bernie kolejna dysputa teologiczna, gdzie pod nieobecność Ecka wygrali zdecydowanie reformatorzy.
W 1530 roku brał udział w Sejmie w Augsburgu. Zasiadał w komisji, której powierzono przygotowanie odpowiedzi na Konfesję Augsburską (CA) luteran. Odpowiedź ta znana jako Konfutacja Konfesji Augsburskiej, została przygotowana 13 lipca 1530, jednak cesarz Karol V nie przyjął jej ze względu na jej zbyt dużą objętość oraz niedyplomatyczny język i zalecił rewizję refutacji. Po pięciu poprawkach 13 sierpnia Refutacja została ostatecznie odczytana przed Sejmem w tej samej kaplicy, w której odczytano Augustanę (CA). Wkrótce potem Jan Eck brał udział w obradach komisji teologicznej, wyznaczonej przez cesarza do omówienia i pogodzenia różnic pomiędzy luteranami a katolikami. Działania te nie przyniosły wymiernych owoców.
W 1540 roku brał udział w kolokwium w Wormacji, gdzie zaczął okazywać pewne oznaki skłonności do kompromisu w kwestii nauki o usprawiedliwieniu. W styczniu 1541 roku udało mu się wywrzeć pozytywne wrażenie na Melanchtonie swoim podejściem do doktryny o usprawiedliwieniu przez wiarę; jednak po kilku miesiącach na Sejmie w Ratyzbonieprezentował zupełnie odmienne stanowisko.
Ostatnim ważnym etapem działalności Jana Ecka był spór z Martinem Bucerem, dotyczącym antykatolickiej wymowy relacji Bucera o obradach sejmu w Ratyzbonie (Regensburg) w 1541 roku.
W 1541 roku Eck opublikował polemikę przeciwko zaleceniom norymberskiego reformatora Andreasa Osiandra, który zwalczał średniowieczne uprzedzenia wobec Żydów i oskarżanie ich o mordowanie dzieci chrześcijańskich, bezczeszczenie hostii i zatruwanie studni. Eck w swej polemice zatytułowanej "Ains Juden-büechlins Verlegung" oskarżał Osiandra o ochranianie Żydów, nazwał go "żydowskim ojcem" i nie mniej niż 19 razy szydził z Żydów, nazywając ich "bluźnierczą rasą" (cyt. według Heiko A. Oberman, The Roots of Antisemitism in the Age of Renaissance and Reformation, tr. James I. Porter, Philadelphia: Fortress Press, 1984, s. 4-5, 17, 36-37, 42, 46-47, 58, 72-73, 87, 91, 101, 121, 135). Należy tu dodać, iż stosunek Ecka do Żydów nie wyróżniał się spośród mu współczesnych. Relacje judeochrześcijańskie należały do bardzo delikatnych od samego zarania chrześcijanstwa. W Żydach widziano tych, którzy nie rozpoznali w Jezusie Chrystusie Mesjasza i Zbawcy i posłali Go na śmierć krzyżową.
Co ciekawe, Jan Eck przetłumaczył Biblię na język niemiecki, która ukazała się po raz pierwszy w 1537 roku w Ingolstadt w formacie folio. W swym przekładzie naśladował przekład Doktora Lutra na tyle, na ile pozwalał na to tekst źródłowy (łacińska Wulgata). Jego przekład zawierał dodatkowo (w załączniku): Modlitwę Manassesa, Trzecią Księgę Machabejską oraz List Apostoła Pawła do Laodycejczyków.
Literatura:
1. B. Riggenbach, C. Endres: Eck, Johann. In: Realencyklopädie für protestantische Theologie und Kirche (RE). 3. Auflage. Band 5, Hinrichs, 1898, 138–142.
2. E. Iserloh: Eck, Johannes. In: Theologische Realenzyklopädie (TRE). Band 9, de Gruyter, Berlin/New York 1982, S. 249–258.
