 |
| William Tyndale |
Tyndale był poliglotą - oprócz angielskiego władał biegle, w piśmie i mowie, językami francuskim, greckim, łaciną, hebrajskim, niemieckim włoskim i hiszpańskim.
Tyndale był przekonany, że droga do Boga prowadzi poprzez Jego Słowo i dlatego powinno być ono dostępne dla wszystkich. W 1523 roku udał się do Londynu, by uzyskać zezwolenie na przekład Biblii na angielski. Zamierzał też prosić o wsparcie biskupa Cuthberta Tunstalla, uznanego znawcy świata antycznego, o którym z uznaniem wyrażał się Erazm z Rotterdamu po tym, jak obydwaj wspólnie pracowali nad Nowym Testamentem w języku greckim. Tunstall był jednak nieprzychylny poglądom Tyndala i, jak wielu innych hierarchów, był przeciwny idei przetłumaczenia Biblii na język ludu. William opuścił Anglię, by pod fałszywym nazwiskiem udać się w 1524 do Hamburga. W tym samym roku ukończył przekład Nowego Testamentu z pomocą mnicha Williama Roya.
Podczas tłumaczenia Biblii na język narodowy Tyndale zadbał o odpowiedni dobór słów. Na przykład greckie ecclesia przetłumaczył jako congregation, czyli wspólnota, a nie Kościół. Podobnie postąpił ze słowem presbitero (wybrał słowo starszy, a nie ksiądz).
Władze Kolonii, przeciwne ideom reformacyjnym, uniemożliwiły w 1525 roku drukowanie przekładu. Dopiero rok później kompletne tłumaczenie zostało wydane przez Petera Schoeffera w Wormacji, samodzielnym mieście, które w tamtym okresie zmierzało ku protestantyzmowi. Wiele egzemplarzy zostało później wydrukowanych w Antwerpii. Przekład był potajemnie przewożony do Anglii i Szkocji, gdzie został potępiony przez Tunstalla w październiku 1526 roku. Zabroniono jego sprzedaży, a książki były palone na stosach.
Kardynał Thomas Wolsey ogłosił Tyndala heretykiem, a po raz pierwszy oskarżenie o herezję padło w publicznym procesie w styczniu 1529. William Tyndale przez pewien czas ukrywał się, przypuszczalnie w Hamburgu, gdzie kontynuował swoje dzieło. Zrewidował wcześniejsze tłumaczenie Nowego Testamentu i przystąpił do tłumaczenia Starego Testamentu, pisał też rozmaite prace.
W 1535 roku Tyndale został aresztowany i przez ponad rok więziony w zamku niedaleko Brukseli. Tam też odbył się jego proces, w efekcie którego został skazany za herezję, uduszony poprzez zadzierzgnięcie, a następnie spalony na stosie.
William Tyndale jest autorem wielu słów używanych do dziś w przekładach Biblii:
- Jehovah (Jahwe)
- Passover (przekład żydowskiego święta Pascha),
- atonement (pojednanie)
- scapegoat (kozioł ofiarny).
Stworzył też liczne frazy, które funkcjonują jako idiomy we współczesnym języku angielskim:
- let there be light (niech stanie się światłość)
- the salt of the earth (sól ziemi)
- filthy lucre (brudne pieniądze)
- the signs of the times (znaki czasu)
- fight the good light (bądź pozytywnym wojownikiem)
W ankiecie przeprowadzonej w 2002 roku przez BBC William Tyndale znalazł się na liście 100 Najwybitniejszych Brytyjczyków wszechczasów.
Biblia Matthew została po raz pierwszy opublikowana w 1537 roku przez Johna Rogersa pod pseudonimem „Thomas Matthew”. Łączyła Nowy Testament Williama Tyndale'a i tyle Starego Testamentu, ile był w stanie przetłumaczyć przed schwytaniem i uśmierceniem. Przekłady Mylesa Coverdale'a, głównie ze źródeł niemieckich i łacińskich, uzupełniały Stary Testament i biblijne apokryfy, z wyjątkiem Modlitwy Manassesa, którą przetłumaczył Rogers. Jest to zatem ważne ogniwo w głównej sekwencji przekładów Biblii na język angielski.
Tłumaczenie Biblii Coverdale'a z łaciny na angielski i tłumaczenie Biblii Matthew, wykorzystujące większość dzieł Williama Tyndale'a, były licencjonowane do druku przez Henryka VIII, ale żadne z nich nie zostało w pełni zaakceptowane przez Kościół. Coverdale oparł Wielką Biblię na pracy Tyndale'a, ale usunął elementy, które budziły sprzeciw biskupów. Przetłumaczył pozostałe księgi Starego Testamentu, korzystając głównie z łacińskiej Wulgaty i przekładów niemieckich. Wielka Biblia jest zatem pierwszym autoryzowanym angielskim przekładem Pisma Świętego opublikowany w kwietniu 1539 roku. Nazwa Biblii wzięła się od sporych rozmiarów, a tekst księgi został wydrukowany pogrubioną czcionką gotycką.
Thomas Cromwell, mianowany przez Henryka VIII wikariuszem generalnym Kościoła Anglii (Church of England) nakazał duchowieństwu „sporządzenie angielskiej Biblii w jak największym rozmiarze i umieszczenie jej w dostępnym miejscu w każdym kościele, tak aby ludzie mieli do niej dostęp i mogli ją czytać”. Na spodzie strony tytułowej napisano: „jest to Biblia przeznaczona do użytku kościołów”. Ponieważ była ona eksponowana publicznie z obawy przed zaginięciem często przykuwano ją łańcuchem do pulpitu na którym leżała.
4. Biblia Genewska (The Geneva Bible)
Ta wersja Biblii jest znacząca, ponieważ po raz pierwszy została wydana mechanicznym drukiem, masowo produkowana Biblia została udostępniona bezpośrednio ogółowi społeczeństwa, wraz z różnorodnymi przewodnikami i pomocami do studiowania pism świętych (łącznie nazwanym aparatem), które zawierały cytaty wersetowe, które pozwalają czytelnikowi odnieść się do jednego wersetu z licznymi odpowiednimi wersetami w pozostałej części Biblii, wprowadzenia do każdej księgi biblijnej, które streszczają cały materiał, jaki miała obejmować każda księga, mapy, tabele, ilustracje drzeworytowe i indeksy.
Ponieważ język Biblii Genewskiej był bardziej stanowczy i żywotny, większość czytelników zdecydowanie wolała tę wersję od Wielkiej Biblii. Była to pierwotna Biblia XVI-wiecznego angielskiego protestantyzmu i była używana przez Williama Szekspira, Olivera Cromwella, Johna Knoxa, Johna Donne'a i Johna Bunyana.
Biblia Genewska jest dziełem grupy protestanckich uczonych, którzy po dojściu do władzy Marii I Tudor (zwanej „Krwawą Mary”) w 1553 roku uciekli z Anglii przed represjami religijnymi królowej Marii i grożącą im śmiercią. Osoba uznana winną herezji przeciwko wierze katolickiej była najpierw ekskomunikowana, a następnie przekazywana władzy świeckiej w celu wykonania egzekucji. Oficjalne sprawozdania z procesów są krótkie i zawierają niewiele ponad zapisy przedstawionych oskarżeń i wydanych wyroków. Prześladowania religijne za królowej Marii znane są jednak przede wszystkim z opisów sporządzonych przez naocznych świadków i osoby oskarżone o herezję. Pierwszymi z ok. trzystu męczenników byli:
John Rogers - pierwszy męczennik królowej Marii, duchowny anglikański, wydawca i komentator Słowa Bożego wykładający w katedrze św. Pawła – spalony na stosie 4 lutego 1555 roku.
Lawrence Saunders – kaznodzieja, proboszcz londyńskiego kościoła All Hallows – spalony na stosie w Coventry 8 lutego 1555 roku.
John Hooper – biskup Gloucester i Worcester za króla Edwarda – spalony na stosie w Gloucester 9 lutego 1555 roku
Rowland Taylor – proboszcz parafii Hadleigh w Suffolk – spalony na stosie w Aldham Common 9 lutego 1555 roku.
Zbiegów przygarnęła społeczność protestancka w Genewie. Nowy Testament wydano w 1537roku, a pełny przekład w 1560 roku.
 |
| Strona tytułowa przedstawiająca Elżbietę I trzymającą symbole władzy: jabłko i berło oraz łaciński cytat z Rz 1,16. |
Doktryny ewangelicyzmu reformowanego zawarte w Biblii Genewskiej (bardziej widoczne w przypisach na marginesie niż w samym tłumaczeniu) obraziły partię tzw. wysokiego kościoła Kościoła anglikańskiego, do której podpisywali się prawie wszyscy jego biskupi. Chociaż większość głównego nurtu angielskiego duchowieństwa zgadzała się z większością teologii Jana Kalwina, większość nie aprobowała nakazanego przez niego ustroju kościelnego, prezbiterianizmu, który dążył do zastąpienia władzy kościelnej przez biskupów (episkopalnych) rządem przez świeckich starszych. Zdawali sobie jednak sprawę, że Wielka Biblia z 1539 roku — która była wówczas jedyną wersją legalnie dopuszczoną do użytku w kulcie anglikańskim — różniła się tym, że znaczna część Starego Testamentu i apokryfów została przetłumaczona z łacińskiej Wulgaty, a nie z oryginalnego hebrajskiego , aramejski i grecki. Próbując zastąpić niedopuszczalne tłumaczenie genewskie, rozpowszechnili własne, które stało się znane jako „Biblia Biskupów”. Czołową postacią w jej był Matthew Parker, arcybiskup Canterbury. To za jego namową po różnych częściach przetłumaczonych przez Parkera i biskupów we wczesnych wydaniach następowały ich inicjały. Na przykład na końcu Księgi Powtórzonego Prawa znajdujemy inicjały „W.E.”, które, zgodnie z listem, który Parker napisał do sir Williama Cecila, oznaczają Williama Alleya, biskupa Exeter.
Biblia Biskupia była drugim po Wielkiej Biblii autoryzowanym przez władców Anglii (tym razem przez królową Elżbietę I Tudor) przekładem Pisma Świętego.
Literatura:
1. B. Moynahan, William Tyndale. If God Spare my Life. Abacus, 2003, 28.
2. M. Farris, From Tyndale to Madison: How the Death of an English Martyr Led to the American Bill of Rights, 2007, 37.
3. (Tr.) Tyndale, Coverdale, Rogers, (Ed.) Harding. "The Book of Psalms: The Matthew Bible Modern Spelling Edition". lulu.com. Retrieved 7 July 2020.
4. Link [dostęp 2020-05-13].
6. P. Ackroyd, Shakespeare: The Biography (First Anchor Books ed.), 2006, 54.
7. J. P. Lewis, The Day after Domesday: The Making of the Bishops' Bible, 2016, 137.
8. Duffy, Fires of Faith: Catholic England Under Mary Tudor, Yale 2008, 98, 113.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz