Jakub Młotkowski i jego origami

Jakub Młotkowski

„Witam! Nazywam się Jakub Młotkowski i jestem z Dziwiszowa koło Jeleniej Góry. Moim hobby jest origami. Choć nie zajmuję się nim zbyt długo, dostałem szansę na wykorzystanie moich umiejętności. Zostałem poproszony o wykonanie metodą origami układanki przedstawiającej pewien symbol powiązany z projektem „Marcin Luter w Cytatach". Układanka ta została sfotografowana przez Pana Michała Mrozka i zostanie umieszczona na okładce książki. Bardzo cieszę się z danej mi szansy oraz faktu, że mogę wziąć udział w takim projekcie jak ten. Na koniec chciałbym podziękować Pani Profesor Ewie Zdzienickiej za 'odkrycie' mojego talentu i skontaktowanie z autorem, Panem Kamilem Basińskim. Pozdrawiam, Jakub "

Róża Lutra (Lutherrose) godłem Reformacji

Róża Lutra

Róża Lutrowa została zaprojektowana i opisana przez wittenberskiego Reformatora. W liście z 8 czerwca 1530 roku do Lazarusa Sprenglera Doktor Marcin pisze: „Widoczny znak mojej teologii. Pierwszy ma być krzyż - czarny, na tle serca. (...) Serce ma być umieszczone w środku białej róży, pokazywać co przynosi radość, pociechę i ukojenie w wierze (...) Dlatego róża powinna być biała, a nie czerwona, ponieważ kolor biały jest kolorem duchów i wszystkich aniołów. Róża ta znajduje się na błękitnym polu, jako że taka radość ducha i nadzieja oznacza początek radości niebiańskiej w przyszłości. Wokół tego pola umieszczony jest złoty pierścień, ponieważ taka błogość w niebie trwa wiecznie i nie ma końca i kosztowna jest ponad wszelką radość i dobra, tak jak złoto jest najkosztowniejszym metalem szlachetnym.” (WA BR 5, 1628, 4-21). Symbol ten tkwi głęboko w protestanckiej teologii łaski płynącej z Ofiary na Krzyżu. Skąd Luter zaczerpnął pomysł na motyw róży, tego nie wiadomo. Istnieje kilka teorii na ten temat. Według jednej, Doktor Marcin inspirował się różami z witrażu kościoła augustianów w Erfurcie. Inni mówią o herbie rodowym jako matrycy dla przedstawionego godła. Na domu ojca Reformatora w Mansfeld był umieszczony herb przedstawiający w tarczy dwudzielnej w słup dwie róże srebrne na błękitnym polu, w drugim takim samym - pół złotej kuszy. Inna gałąź tej samej rodziny Lutrów używała herbu z tarczą dwudzielną w krokiew, z dwoma złotymi jabłkami w polu górnym błękitnym, i różą czerwoną w polu dolnym srebrnym. Ponieważ ten herb został nadany w 1570, a więc po powstaniu Róży Lutrowej, może nawiązywać zarówno do niej, jak i do wcześniejszego herbu rodowego. Co ciekawe, motyw róży pojawia się we wcześniejszych pracach Lutra, bowiem już w 1519 roku opublikowana w Lipsku przez Wolfganga Stöckela mowa księdza Marcina zawierała drzeworyt ze znakiem tego kwiatu u góry. W pierścieniu doktorskim Reformatora widnieje tarcza w kształcie serca, symbol Ducha Świętego.

Podczas pobytu w twierdzy Coburg (1530) Doktor Luter otrzymał od saskiego księcia Jana Fryderyka złoty sygnet (służący jako pieczęć do laku) z wygrawerowanym motywem róży (H. Schilling, Martin Luther, Rebell in einer Zeit des Umbruchs, 2014, 413). 

W 1540 roku Katarzyna von Bora odnowiła portal wejściowy domu Lutrów, na którym umieszczono dwa medaliony. Pierwszy z nich przedstawiał Reformatora w wieku 57 lat („Aetatis sui 57”) a drugi – Różę Lutra z łacińską inskrypcją V.I.V.I.T. (On żyje). Z biegiem lat znak ten stał się godłem protestantyzmu i swoistym logo kościołów ewangelickich tradycji augsburskiej.

Literatura:

1. D. Korsch, Luthers Siegel. Eine elementare Deutung seiner Theologie. In: Luther 67 (1996), 66-87.

2. J. Schilling, Lutherrose. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 460.

CIEKAWOSTKA REFORMACYJNA: Katarzyna von Bora

Katharina-von-Bora-Kirche (Neukieriztsch)

20 grudnia jest dniem pamięci Katarzyny von Bora w Ewangelickim Kościele w Niemczech, Kościele Ewangelicko-Luterańskim w Ameryce (ELCA) oraz Kościele Luterańskim Synodu Missouri (LCMS). Kościoły w Neukieritzsch (gdzie niedaleko znajdował się kupiony przez Marcina Lutra dla żony majątek ziemski w Zöllsdorf) oraz w Dillignen an der Donau (Bawaria) noszą nazwę Katharinenkirche, od imienia wdowy po wittenberskim reformatorze. Pani Doktorowa patronuje dwóm szkołom w Niemczech: podstawowej w Wittenberdze i liceum w Torgawie. Ulice Katarzyny von Bora można znaleźć w Grimmie, Berlinie, Fryburgu Bryzgowijskim, Lichtenfels, Wittenberdze i Monachium. Liczne domy opieki a także ośrodki pomocy społecznej nazwano m.in. w Bochum, Düsseldorfie, Kolonii, Lubece, Hanowerze, Osnabrück, czy Berlinie-Weißensee od jej imienia. Od 2011 miasto Torgau przyznaje rokrocznie Paniom Nagrodę im. Katarzyny von Bora w wysokości 3.000 euro za wyróżniające się zaangażowanie w działalność charytatywną. Honorowy Patronat nad tą akcją sprawuje aktualny minister do spraw rodziny, osób starszych, kobiet i młodzieży Republiki Federalnej Niemiec.

Literatura:

1. cms.sn.schule.de/mstorgau (Memento vom 2. September 2015 im Internet Archive).

2. www.katharinatag.de (Memento vom 22. Dezember 2015 im Internet Archive).

3. Katharina von Bora Luther - Lutheran Reformation". Lutheran Reformation. 20 December 2016.

Losy Katarzyny po śmierci Marcina

Małżeństwo Katarzyny i Marcina trwało 20 lat. Luter zmarł w Eisleben 18 lutego 1546. W tamtych czasach śmierć ojca oznaczała dla rodziny okres dużego niepokoju, przynajmniej jeśli chodzi o kwestie finansowe. Jeszcze za życia, w swoim drugim testamencie z 6 stycznia 1542 (spisanego przez kolegę i profesora prawa Johanna Apela), Doktor Luter ustanowił Katarzynę jedyną spadkobierczynią, co jak obyczajowość XVI wieku było ewenementem! Niestety, wola Reformatora okazała się sprzeczna z tzw. zwierciadłem saskim, spisem prawa zwyczajowego z terenów położonych między dwiema rzekami Wezerą i Łabą. Dopiero elektor Jan Fryderyk I Wspaniałomyślny zapewnił Katarzynie istotną część spadku i prawa m.in. do dalszego mieszkania w Czarnym Klasztorze. Wdowa otrzymała pensję od elektora, ta jednak była wypłacana nieregularnie. Rodzinę Lutrów wspierali finansowo m.in. Albrecht Hohenzollern, ostatni Wielki Mistrz zakonu krzyżackiego, który po przejściu na luteranizm stał się świeckim księciem w Prusach, oraz Christian III, król Danii, który poznał Katarzynę von Bora podczas swojej wizyty w Wittenberdze w 1523 (podarował jej wtedy złoty pierścień). Ponadto, Pani Doktorowa utrzymywała się z opłat pobieranych za wynajmowanie części Czarnego Klasztoru. Podobnie jak za życia Marcina Lutra gotowała też dla najemców.

Jeszcze w 1546 roku wybuchła tzw. pierwsza wojna szmalkaldzka pomiędzy cesarzem Karolem V Habsburgiem a stronnictwem popierającym reformację. Katarzyna uciekła z dziećmi do Magdeburga i wróciła do Wittenbergi w czerwcu 1547, po przegranej przez obóz zwolenników naprawy Kościoła wojnie. Wszystkie należące wcześniej do rodziny budynki były opustoszałe, ale nie zniszczone. Niemniej jednak przywrócenie ich do dawnej świetności wymagało sporych nakładów pieniężnych. Te otrzymała na szczęście od książąt protestanckich.

Płyta nagrobna Katarzyny von Bora
  

Latem 1552 roku wybuchła w Wittenberdze epidemia zarazy. Ponadto, zbiory rolne były nadzwyczaj mizerne i groźba głodu wisiała w powietrzu. Katarzyna von Bora opiekowała się chorymi w Czarnym Klasztorze, jednak gdy śmierć zabierała coraz liczniej jej gości, zdecydowała się na opuszczenie Wittenbergi. Jednak gdzie mogła by się schronić i przeczekać bezpiecznie ten ciężki okres? Do Torgawy, do zaprzyjaźnionej rodziny Johanna Waltera! Wraz z trzema synami Janem, Marcinem i Pawłem oraz najmłodszą córką Małgorzatą wyjechała z Wittenbergi we wrześniu 1552. Katarzyna siedziała z przodu wozu, obok woźnicy. Tuż przed wschodnią bramą wjazdową do Torgawy duży pies spłoszył konie, w efekcie czego Pani Doktorowa spadła z wozu do rzeki Łaby. Ten tragiczny wypadek spowodował złamanie barku i stawu biodrowego (E. Dehnerdt, Katharina - die starke Frau an Luthers Seite, 2015, 179). Obolałą Katarzynę przewieziono do domu na dzisiejszej Katharinenstraße 11. Tam zajmowali się nią Walterowie i córka Małgorzata. Podczas swego pobytu w Torgawie Katarzyna von Bora doczekała zaręczyn syna Pawła z córką radcy dworu Veita von Warbeck, Anną (pobrali się 5 lutego 1553) oraz osiemnaste urodziny Małgorzaty. Stan wdowy po wittenberskim reformatorze stale pogarszał się. Z początkiem grudnia Katarzyna wyraziła nadzieję, że umrze w dniu Narodzin Chrystusa. Zmarła 20 grudnia 1552 w wieku 53 lat. Dzień później, około godziny 15.00 przewieziono jej ciało w uroczystym kondukcie pogrzebowym do miejsca ostatniego spoczynku, kościoła mariackiego (Stadtkirche St. Marien). Przypomina o niej ufundowana przez dzieci płyta nagrobna przedstawiająca Katarzynę naturalnej wielkości.

Spogląda z niej na nas pewna siebie kobieta, ubrana w pofałdowany płaszcz zimowy i czepek. Trzyma w rękach książkę, prawdopodobnie Biblię. Nienaturalnie rozstawione palce zdają się wysyłać nam, odwiedzającym jej grób, wiadomość o istocie ciągłego kontemplowania Słowa Bożego i wcielania Go poprzez liczne zadania, jakie stawia przed nami codzienność. Po obu stronach twarzy znajdują się: na lewo - Róża Lutra a po prawej stronie - herb rodziny von Bora. Napis wokół płyty głosi: 20 grudnia Roku Pańskiego 1552 zasnęła w Panu tu w Torgawie opuszczona przez błogosławionego Pana Doktora Marcina Lutra wdowa Katarzyna (ANNO 1552 den 20. DECEMBR: Ist in Gott Selig entschlaffen allhier zu Torgau Herrn D. Martini Luthers seligen Hinderlassene wittwe Katharina). W domu, w którym zmarła, znajduje się jedyne w Niemczech miejsce pamięci po niej...

Literatura:

1. A. Rothe: Geschichte Stadtkirche St. Marien. (Memento vom 17. Februar 2015 im Internet Archive) Abgerufen am 11. November 2016.

2. Frauen der Reformation – Katharina von Bora. (Memento vom 12. November 2016 im Internet Archive) Abgerufen am 11. November 2016.

3. "Katharina von Bora Luther - Lutheran Reformation". Lutheran Reformation. 20 December 2016.

4. A. Sibué, Luther et la Réforme protestante, Paris, Eyrolles, 2011, 155-156.

Pomnik w Torgawie

Pomnik nad brzegiem Łaby w Torgawie

Podczas drugiej wojny światowej 25 kwietnia 1945 roku w Torgau doszło do spotkania wojsk amerykańskich z wojskami radzieckimi. Dzień później spotkanie to zainscenizowano ponownie przed kamerami filmowymi i w formie kroniki filmowej obiegło ono świat. Dziś nad brzegiem Łaby można spotkać pomnik upamiętniający to wydarzenie.

Literatura:

1. J. Wagner, Torgau (Thüringisches Husaren-Reg. Nr. 12), Kreis Nordsachsen, Sachsen. denkmalprojekt.org, Onlineprojekt Gefallenendenkmäler; abgerufen am 7. Januar 2017.

2. Torgau-Mehderitzsch, Landkreis Nordsachsen, Sachsen. denkmalprojekt.org, Onlineprojekt Gefallenendenkmäler; abgerufen am 7. Januar 2017.

3. Mahn- und Gedenkstätten – Sachsen/Schlesische Lausitz. (PDF; 883 kB) (Nicht mehr online verfügbar.) BdV – Bund der Vertriebenen, archiviert vom Original am 25. Dezember 2016; abgerufen am 28. November 2015.

Lutrowie a Torgawa (Torgau)

Zamek Hartenfels w Torgawie

To położone romantycznie nad Łabą miasto, którego początki sięgają IX wieku, odegrało znaczącą rolę w rozwoju reformacji. Nauki profesora z Wittenbergi padły tu na owocny grunt. W 1523 roku władze Torgawy doprowadziły do kasaty klasztorów a mieszkańcy zniszczyli obrazy i rzeźby przedstawiające świętych wewnątrz kościołów. Ks. doktor Marcin Luter mawiał: „Wittenberga jest matką a Torgawa - mamką Reformacji (Wittenberg ist die Mutter und Torgau die Amme der Reformation)". Nie bez przyczyny Odnowiciel Kościoła Chrześcijańskiego odwiedzał to miasto ponad 40 - a według najnowszych badań - 60 razy.

Torgawa należała do książąt Saksonii-Wittenbergi. Po bezpotomnej śmierci ostatniego księcia z dynastii askańskiej w 1423 roku, elektorat przeszedł w ręce Wettynów, którzy założyli tu swoją rezydencję. Po podziale lipskim z 1485 roku, Torgau przejęli Wettyni z linii ernestyńskiej. Obok Weimaru Torgawa stała się najważniejszą siedzibą tej gałęzi rodu. Od 1525 roku miasto było samodzielną rezydencją, dla której został rozbudowany nad Łabą zamek Hartenfels. Właśnie tu urodził się 17 stycznia 1463 i rezydował Fryderyk III Mądry, protektor Marcina Lutra. Stąd zapadały prawie wszystkie decyzje polityczne, w tym te dotyczące rozwoju ruchu reformacyjnego w Saksonii. W torgawskiej rezydencji podpisano edykt umożliwiający druk w Wittenberdze tłumaczenia Nowego i Starego Testamentu na język niemiecki zwanego Biblią Lutra. W skład zamku Hartenfels wchodzi również prostokątna kaplica, pierwszy przykład protestanckiej architektury sakralnej. 5 października 1544 kaplica została uroczyście otwarta przez Doktora Lutra. Do dziś można kupić za cenę kilku euro kopię wygłoszonego wówczas przez niego kazania...

Wittenberskiego Reformatora łączyły z Torgawą również stosunki towarzyskie, bowiem mieszkał tu z rodziną „kantor reformacji", Johann Walter, czołowa postać muzyki protestanckiej wczesnego okresu. Walter studiował w latach 1521-25 w Lipsku i śpiewał w kapeli elektora saskiego w Altenburgu a od 1526 roku pracował jako kantor w szkole łacińskiej w Torgawie. Zaprzyjaźnił się szybko z Marcinem Lutrem, któremu doradzał w sprawach muzyki. Za sprawą Waltera wittenberski Reformator zakładał dla młodzieży szkoły śpiewu (kantoraty). Obaj panowie odwiedzali się zarówno w Torgau, jak i Wittenberdze. Johann Walter był częstym współbiesiadnikiem podczas Mów Stołowych w Czarnym Klasztorze. Muzyk współtworzył podwaliny teoretyczne chorału protestanckiego, skomponował ponadto dwie pasje chorałowe i jest autorem zbioru fug instrumentalnych a także śpiewnika z przedmową Lutra, w którym zebrano 38 pieśni niemieckich i 5 łacińskich, ułożonych w czterogłosie (rozszerzonych w późniejszych wydaniach do 5-6 głosów). Szczególnie rozpowszechnioną w muzyce renesansowej techniką kompozytorską była „cantus firmus". Zgodnie z nią w pieśniach pojawia się tylko tenor i tylko niektóre melodie padają w głosie najwyższym.

W styczniu 1530 cesarz Karol V, wzywając na Sejm Rzeszy do Augsburga, zażądał od stanów szlacheckich złożenia sprawozdania o ich wierze. Ewangelicy byli słabo przygotowani, obawy budziło też zawarcie pokoju przez cesarza z papieżem Klemensem VII. 14 marca 1530 roku elektor saski Jan Stały zlecił Marcinowi Lutrowi, Filipowi Melanchtonowi i Janowi Bugenhagenowi sporządzenie dokumentu przedstawiającego przeprowadzone reformy i ich teologiczne uzasadnienie. Wynikiem tych prac były, przedstawione elektorowi 27 marca, tzw. Artykuły torgawskie. Zawierały one „ocenę zniesionych w zborach saskich nadużyć”, stając się podstawą do napisania Augsburskiego Wyznania Wiary (Augustany).

Z Torgau byli związani również inni członkowie rodziny Lutrów. Najstarszy syn Marcina i Katarzyny, Jan (Johannes) został wysłany latem 1542 tu do szkoły. Ta, pod kierownictwem rektora Marcusa Crodela, cieszyła się popularnością z uwagi na wysoki poziom kształcenia. Gdy jego siostra Magdalena ciężko zachorowała, Jan wrócił na krótko do Wittenbergi 16 września. Po jej śmierci, Katarzyna mocno tęskniła za synem uczącym się w Torgawie. Decyzją ojca Jan wrócił ostatecznie do Wittenbergi latem 1543.

Lutrowie nie stracili kontaktu z Torgau po śmierci Marcina. Stąd pochodziła żona trzeciego syna Lutrów, Pawła (Paula). To tu zmarła w wyniku nieszczęśliwego wypadku Katarzyna von Bora, 20 grudnia 1552. Dzień później jej ciało złożono w krypcie XV-wiecznego kościoła mariackiego (Stadtkirche St. Marien). Naprzeciw tego zabytku kościelnego znajduje się dom, w którym mąż Katarzyny, Marcin Luter współredagował tzw. Artykuły torgawskie...

Literatura:

1. https://www.wege-zu-luther.de/en/luthers-cities/torgau/martin-luther-torgau/

2. http://www.torgau.eu/p/d2.asp?artikel_id=1421&liste=&tmpl_typ=Detail&l=1

3. https://www.luther.de/lu96/t/hist.html