czwartek, 25 czerwca 2020

Sermon von dem heiligen hochwürdigen Sakrament der Taufe

Marcin Luter napisał w 1519 roku trzy kazania: o pokucie (TUTAJ), o chrzcie i o Sakramencie Ołtarza, by wyjaśnić, czym jest sakrament. Wittenberski Reformator krytykuje jego koncepcję jako czegoś, co przynosi przerażonemu sumieniu pociechę, jak rozumiał to Kościół Powszechny. W 1519 roku doktor Luter jest daleki od precyzowania swojej sakramentologii (nauki o sakramentach).


W „Kazaniu o Najświętszym Sakramencie Chrztu” (Sermon von dem heiligen hochwürdigen Sakrament der Taufe, WA 2, 727-737) są poruszane trzy aspekty: znak (signum), znaczenie i aspekt wiary. Poprzez „znak” wittenberski profesor teologii rozumie śmierć starego, grzesznego człowieka i jednoczesne jego duchowe odrodzenie. Oba znaczenia realizują się podczas chrztu w sposób niepełny, niedoskonały. Dopiero podczas śmierci i zmartwychwstania można mówić o ich całkowitym urzeczywistnieniu. Chrzest nie „zmywa” grzechu pierworodnego. Grzech ten pozostaje w człowieku. Chrzest jako sakrament nie jest bez znaczenia, bo dzięki niemu buduje się przymierze z Bogiem, w którym Stwórca zobowiązuje się nie liczyć win grzesznikowi i uznaje staranie człowieka w walce z grzechem. Zależność pomiędzy znakiem, a znaczeniem chrztu, jak też jego ważność na całe życie opisuje jedynie wiara, dzięki której znaczenie sakramentu wg Marcina Lutra odgrywa kluczową rolę.  Reformator odrzuca formułę ex opere operatio (łac. „na podstawie dokonanej czynności”) oznaczającą, że sakrament jest skuteczny poprzez sam fakt jego udzielenia, niezależnie od pobożności udzielającego oraz przyjmującego sakrament.

Literatura:

S. Schmidtke, Sermon von dem heiligen hochwürdigen Sakrament der Taufe. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 637-638.

sobota, 20 czerwca 2020

Johann von Staupitz

Johann von Staupitz (1465-1524)
Johann von Staupitz był katolickim teologiem, duchownym, przyjacielem i ojcem duchowym Marcina Lutra. Pochodził z rodziny szlacheckiej z Saksonii. Jego siostra Magdalena von Staupitz wraz była jedną z dziewięciu zakonnic, które uciekły z Katarzyną von Bora z klasztoru Nimbschen w 1523 roku, a brat Günther prowadził majątek ziemski Dabrun. W 1483 roku Staupitz zapisał się na uniwersytet w Kolonii, gdzie rok później uzyskał stopień bakałarza i przeniósł się na uniwersytet w Lipsku na rok. Po uzyskaniu stopnia magister artium w 1489 roku w Kolonii wrócił do ojczyzny.

Johann von Staupitz wstąpił do zakonu augustianów w Monachium w 1490, a w 1497 roku został przeorem w Tybindze, gdzie jako bakałarz zaczął prowadzić wykłady biblijne. 7 lipca 1500 roku otrzymał tytuł doktora teologii. W 1502 roku został wybrany przez elektora Fryderyka III  do Wittenbergi na pierwszego dziekana wydziału teologii nowo utworzonego uniwersytetu. W 1503 roku Staupitz został wybrany na przeora zakonu augustianów w Monachium, a 7 maja 1503 roku  w Eschwege został wikariuszem generalnym niemieckiego zgromadzenia zakonu augustianów-obserwantów i sprawował ten urząd do 29 sierpnia 1520.

3 kwietnia 1506 Marcin Luter spotkał się po raz pierwszy z wikariuszem generalnym augustianów Johannem von Staupitzem. Po wstąpieniu Lutra do zakonu augustianów to przede wszystkim jego spowiednik, Johann von Staupitz, wprowadził go w późny średniowieczny mistycyzm i zdecydowanie ukształtował jego dalszy rozwój. Staupitz miał ogromne znaczenie dla jego rozwoju osobistego i teologicznego. Był spowiednikiem Lutra, polecił młodemu Lutrowi studiować teologię i przeniósł go do Wittenbergi, zawsze kierował swego brata, który był surowy wobec siebie i bał się zbawienia duszy i litości Boga, a w 1518 zwolnił go z obowiązku przestrzegania porządku augustiańskiego. Marcin wyznał mu swój strach czy wręcz paniczną bojaźń przed Jezusem. Staupitz pomógł młodemu mnichowi i skierował go w stronę nauki, naprowadzając na drogę duchowego spokoju. W 1518 r. Staupitz zachęcił Lutra do stawienia się przed kardynałem Kajetanem w Augsburgu. Na początku 1521 roku Staupitz odmówił zaprzeczeniu nauki Lutra, wskazując, że nauka ta nie pochodzi od niego. W liście z 1 kwietnia 1524 Staupitz skrytykował Lutra za odwołanie wielu praktyk katolickich i odrzucenie ślubów zakonnych, ale stwierdza, że wiele zawdzięcza Lutrowi i że chce móc rozmawiać z nim przez co najmniej kolejną godzinę, aby poznać „sekrety jego serca”. Jego listy do Marcina Lutra, które były przechowywane w opactwie św. Piotra w Salzburgu, zostały spalone w XVII wieku.

W 1520 roku został kaznodzieją w katedrze w Salzburgu, ale w 1521 odwołano go ze stanowiska, ponieważ nie spełnił oczekiwań. Za zgodą papieża przeniósł się do zakonu benedyktynów i został wybrany opatem klasztoru św. Piotra w Salzburgu 22 sierpnia 1522 r., gdzie zmarł 28 grudnia 1524 r.

Johan von Staupitz napisał wiele pism religijnych, na które silny wpływ ma średniowieczny mistycyzm. W jednym z nich, Libellus de executione aeternae praedestinationis z 1517 roku, nawołuje m.in. do kontemplacji męki Chrystusa i wpatrywanie się w Jego rany na krzyżu.

Literatura:

1. M. Wriedt, Staupitz, Johann von, in: Neue Deutsche Biographie 25 (2013), 95–96.

2. I. Ulpts, Der Augustiner-Eremitenkonvent Heilig-Grab in Sternberg, in: Die Bettelorden in Mecklenburg. 1995, 140, 300–302.

3. J. Köhler, Luther! Biographie eines Befreiten, 2016, 71-81.

4. V. Leppin, Die fremde Reformation, 2017, 11-22.

poniedziałek, 15 czerwca 2020

500-lecie bulli papieskiej "Exsurge Domine"


Bulla "Exsurge Domine". Zdjęcie: timetoast.com
Dziś mija 500 lat od wydania bulli przez papieża Leona X "Exsurge Domine" (Powstań Panie) potępiającej działania i poglądy doktora Marcina Lutra. Bulla ta stanowiła oficjalną odpowiedź Rzymu na 95 tez z 31.10.1517 roku.

W następstwie debaty lipskiej z 1519 Jan Eck zrozumiał konsekwencje, jakie dla papiestwa i Kościoła Zachodniego mają nauki Lutra. W 1520 roku starał się przekonać w Rzymie do słuszności potępienia wittenberskiego augustianina i jego zwolenników.
Efektem jego energicznych zabiegów, do których włączyli się kardynałowie: Hieronim Aleander, de Vio, Sylwester de Prierio oraz Campeggio, były cztery posiedzenia konsystorza, na których opracowano bullę "Exsurge Domine". Eck otrzymał godność nuncjusza papieskiego i był jedną z trzech osób, którym powierzono nadzór nad promulgacją i wykonaniem tej bulli.


Tytuł bulli "Exsurge Domine" zaczerpnięto z pierwszych słów Psalmu 73, 22 (z łacińskiego przekładu Biblii, z Wulgaty). Zaczyna się od apelu do Boga przeciwko dzikim zwierzętom, które niszczą winnicę Pańską, czyli Kościół. Bez podania konkretnych nazwisk mówi się w niej dalej, że w Niemczech występują błędy, które w historii chrześcijaństwa zostały potępione jako heretyckie i nieprawdziwe. Bulla nakazywała zwolennikom Reformacji odwołania 41 błędów Lutra wyciągniętych z różnych jego pism. Odwołanie to miało nastąpić w ciągu 60 dni, a w razie braku odwołania grożono nałożeniem na opornych kar kościelnych.


Treść bulli. Foto: evangelizationstation.com
Wśród potępionych nauk Lutra znajdowały się następujące twierdzenia:

[Dz 742] 2. Zaprzeczyć, iż w dziecku po chrzcie pozostaje grzech to traktować z pogardą zarówno Pawła jak i Chrystusa.
[Dz 743] 3. Zarzewie grzechu, nawet jeśli nie ma rzeczywistego grzechu, opóźnia wejście do nieba duszy opuszczającej ciało.
[Dz 747] 7. Najprawdziwszym powiedzeniem oraz nauką o żalu za grzechy daną do tej pory: "Nie czynić zła w przyszłości jest największą pokutą; a nowe życie jest najlepsza pokutą".
[Dz 750] 10. Nikomu nie zostają grzechy odpuszczone, kto nie wierzy, że zostają mu odpuszczone wskutek rozgrzeszenia kapłańskiego. Owszem, grzech pozostałby nadal o ile nie uwierzy, że został mu odpuszczonym, ponieważ odpuszczenie grzechu i udzielenie łaski nie wystarczają, lecz należy także wierzyć, że jest odpuszczony.
[Dz 751] 11. W żaden sposób nie możesz mieć pewności odpuszczenia grzechów z powodu twego żalu, lecz jedynie z powodu słów Chrystusa: "Cokolwiek rozwiążecie, etc". Dlatego też twierdzę, jeśli uzyskałeś rozgrzeszenie kapłana, ufaj i wierz stanowczo, że jesteś prawdziwie rozgrzeszony, jakkolwiek by się przedstawiała sprawa żalu.
[Dz 757] 17. Skarbcem Kościoła, z którego papież udziela odpustów, nie są zasługi Chrystusa i świętych.
[Dz 758] 18. Odpusty są pobożnym oszukiwaniem wiernych, i uwolnieniem od pełnienia dobrych uczynków; należą one do liczby tych rzeczy, które są dozwolone, nie zaś do liczby tych rzeczy, które są pożyteczne.
[Dz 759] 19. Odpusty dla tych, którzy je prawdziwie zyskują, są bez żadnego pożytku dla odpuszczenia kary za grzech popełniony wobec Bożej sprawiedliwości.
[Dz 760] 20. Zwiedzeni są ci, którzy wierzą, iż odpusty są godne pochwały i pożyteczne dla owoców ducha.
[Dz 761] 21. Odpusty są niezbędne jedynie dla [odpuszczenia] grzechów publicznych, i udziela się ich tylko ludziom zatwardziałym i nie pokutującym.
[Dz 768] 28. Gdyby papież wraz z większą częścią Kościoła uważał tak i tak, i nawet nie błądził, to nie jest jeszcze grzechem ani herezją myśleć coś przeciwnego, zwłaszcza w rzeczy niekoniecznej do zbawienia, dopóki Sobór Powszechny jednego nie potępił a drugiego nie pochwalił.
[Dz 769] 29. Przygotowano nam drogę, by osłabić powagę soborów i swobodnie sprzeciwiać się ich dziełom, osądzać ich dekrety, a także odważnie wyznawać wszystko to, co wydaje się być prawdziwe, bez względu na to, czy zostało to zatwierdzone czy potępione przez jakiś sobór.
[Dz 770] 30. Niektóre artykuły Jana Husa, potępione na soborze w Konstancji, są najbardziej chrześcijańskie, całkowicie prawdziwe i ewangeliczne; tych Kościół powszechny nie mógłby potępić.
[Dz 773] 33. Palenie heretyków jest sprzeczne z wolą Ducha.
[Dz 775] 35. Z powodu ukrytej pychy nikt nie może być pewien, że nie popełnia zawsze grzechu śmiertelnego.
[Dz 776] 36. Wola po grzechu jest wolna jedynie z nazwy, i dopóki czyni się to, co w człowieku, dopóty się grzeszy śmiertelnie.


Promulgacja i wykonanie "Exsurge Domine" przebiegała w Europie Zachodniej bez przeszkód, tym niemniej w Wiedniu i w środkowych Niemczech (m.in. na uniwersytetach w Lipsku, Erfurcie, Wittenbergi) bulla została przyjęta z wrogością, a nawet odrzucona i zniszczona.

Doktor Marcin Luter w reakcji na nią zadedykował swój traktat "O wolności chrześcijanina" papieżowi Leonowi X. Gdy czas odwołania postulatów naprawy Kościoła (60 dni) minął, Luter spalił ją jeszcze w grudniu tego samego roku przed Bramą Elsterską w Wittenberdze wraz z innymi papieskimi pismami jurysdykcyjnymi, co doprowadziło do jego ekskomuniki na początku 1521 roku.

Literatura:

1. M. Brecht, Martin Luther, Band 1, 1993, 371-378.

2. H. J. Hillerbrand, Martin Luther and the Bull Exsurge Domine, 1969, 108-112.  

środa, 10 czerwca 2020

Schody Lutra (Lutherstiege) w Augsburgu

Oryginalne schody Lutra w Augsburgu

Lutherstiege jest muzeum teologiczno-historycznym w augsburskim kościele św. Anny i przede wszystkim dokumentuje wydarzenia, które doprowadziły do Reformacji, a tym samym do przypadkowego podziału Kościoła.

Z okazji 500-lecia urodzin Marcina Lutra w 1983 roku miasto planowało założyć muzeum, które zajmowałoby się jego osobą i wydarzeniami tamtych czasów. Szczególny nacisk położono na  wydarzenia w Augsburgu, który odegrał szczególną rolę podczas Reformacji. W tym celu przeznaczono puste pokoje dawnego kościoła klasztornego Karmelitów, obecnie luterańskiego kościoła parafialnego św. Anny (Annenkirche). Muzeum, które otrzymało nazwę „Lutherstiege” (Schody Lutra), zostało otwarte zgodnie z planem w 1983 roku. Po pracach renowacyjnych otworzono je ponownie 22 kwietnia 2012.

Muzeum zajmuje się życiem i twórczością doktora Lutra, a także wydarzeniami Reformacji, które doprowadziły do podziału Kościoła zachodniego. Ponadto odwiedzający zwracają uwagę na wydarzenia związane z historią Kościoła związane z nazwą miasta (np. pokój religijny w Augsburgu z 1555 roku). Muzeum kładzie szczególny nacisk na historycznie decydującą rozmowę Marcina Lutra z kardynałem Kajetanem, wysłannikiem kurii rzymskiej, którą prowadzono w augsburskim Pałacu Fuggera w dniach 7–20 października 1518 roku, i po raz ostatni wyjaśniła, że obie pozycje są niezgodne - Luter powinien odwołać swoje słynne 95 tez z 31.10.1517. Tego jednak nie zrobił...

"Schody Lutra" są podzielone na kilka pomieszczeń:

- Korytarz Kajetana (przedstawienie spotkań Kajetana i Lutra)


- Pokój Augsburskiego Wyznania Wiary (dokumenty o Confessio Augustana)


- Pokój Pokoju (rozwój Kościoła Ewangelickiego od okresu przejściowego, poprzez pokóju w Augsburgu do pokoju w Westfalii)
- Duża zakrystia (ołtarze i cenne książki)


- Pokój Karmelitów (dokumenty z historii klasztoru)
- Izba Lutra (dzieła literackie i teologiczne Lutra)
- Chór wschodni (obraz Lutra autorstwa Cranacha Starszego)

Literatura:

1. G. Egelhaaf, Deutsche Geschichte im sechzehnten Jahrhundert bis zum Augsburger Religionsfrieden, Band 1, 2015, 168.

piątek, 5 czerwca 2020

Sermon von dem Sakrament der Buße


Marcin Luter opisuje celowo w „Kazaniu o sakramencie pokuty” (Sermon von dem Sakrament der Buße, WA 2, 713-723) z 1519 roku własne rozumienie tego sakramentu, przeciwstawiając je powszechnemu w XVI wieku pojmowaniu pokuty jako zewnętrznej praktyki dzięki np. pielgrzymkom, czy sprzedaży odpustów. Reformator krytykuje w tym kazaniu dwie istotne kwestie: absolucji (odpuszczenia win) może dokonać jedynie wyświęcony kapłan i jest ona ważna, gdy grzesznik dzięki możliwie całkowicie przeprowadzonej spowiedzi zechce w szczerej skrusze naprawić swoje życie. Luter argumentuje swoje stanowisko dzięki nowemu rozumieniu absolucji jako pełnego przebaczenia Słowa Jezusa Chrystusa. On pobudza w nas wiarę i daje spokój sumienia i zaufanie Bogu dzięki pewności wybaczenia (odpuszczenia) grzechów. Jako że absolucja jest Słowem Chrystusa, a nie kapłana, pozostaje bez znaczenia, czy wypowiada je osoba świecka, czy ksiądz (powszechne kapłaństwo wiernych). Tak więc sakramentalny zwyczaj pod przewodnictwem jedynie księdza zgodnie z Rz 13,1-3 może być akceptowalne jedynie jako zwyczaj kościelny i na płaszczyźnie religijnej pozostaje bez znaczenia. Jedynie Słowo Chrystusa ma moc działania w sumieniu grzesznika bez względu na jego dyspozycję psychiczną i fizyczną. Ono oddziałuje z duszą człowieka.

Dzięki takiej koncepcji sakramentu pokuty ujawnia się jego cel, a mianowicie potwierdzenie i wzmocnienie wiary w przebaczenie win. Dlatego udział w nim jest bezsensowny, gdy nie stoi za tym subiektywna potrzeba obietnicy przebaczenia.

Literatura:

M. Keßler, Sermon vor dem Sakrament der Buße. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 639.

poniedziałek, 1 czerwca 2020

Teza miesiąca - Teza 59


59 - Święty Wawrzyniec uznawał biednych w parafii za skarb kościoła, ale potrzebował on Słowa, tak jak wtedy było to na porządku dziennym.