środa, 25 grudnia 2019

Royal Christmas Message

Royal Christmas Message jest transmisją dokonywaną przez monarchę Wspólnoty Narodów każdego Bożego Narodzenia. Tradycja rozpoczęła się w 1932 roku od audycji radiowej króla Jerzego V. Pomysł na Royal Christmas Message został po raz pierwszy zaproponowany przez „ojca-założyciela” British Broadcasting Corporation (BBC), Johna Reitha, w 1922 roku, kiedy zwrócił się do króla Jerzego V o krótką transmisję na temat nowo utworzono usługę radiową. Król odmówił jednak, uważając, że radio to głównie rozrywka. Reith zwrócił się do króla ponownie dziesięć lat później, w 1932 roku, a monarcha ostatecznie zgodził się po namowach królowej Mary i premiera Ramsaya MacDonalda. Jerzy V przeczytał pierwszą królewską wiadomość bożonarodzeniową; początkowo wahał się przed użyciem stosunkowo niesprawdzonego medium radiowego, ale uspokojony letnią  wizytą w BBC  zgodził się przeprowadzić transmisję i przeczytać przemówienie z tymczasowego studia założonego w Sandringham House. Transmisję wprowadził 65-letni Walton Handy, miejscowy pasterz z Ilmington, z kolędami z chóru kościelnego i dzwonami dzwoniącymi z kościoła miejskiego, i dotarł do około 20 milionów ludzi w Australii, Kanadzie, Indiach, Kenii , Republice Południowej Afryki i Wielkiej Brytanii.

Podczas gdy jego brat Edward VIII abdykował tuż przed swoim pierwszym Bożym Narodzeniem jako król, Jerzy VI kontynuował świąteczne audycje ojca; w swoim czytaniu z 1939 roku wygłoszonym na początkowych etapach II wojny światowej wypowiedział słynne słowa: „Powiedziałem do człowieka, który stał przy Bramie Roku”. Przez wiele lat przemówienie króla odbywało się pod koniec godzinnej transmisji powitania z różnych części Imperium Brytyjskiego i Wspólnoty Narodów, która zazwyczaj zawierała wywiady ze zwykłymi ludźmi z wielu zawodów, takimi jak karczmarz w angielskiej wiosce, opiekun w Republika Południowej Afryki i ratownik w Australii z mową króla służącą jako więź łącząca Commonwealth.

Od 1952 orędzie wygłasza królowa Elżbieta II. Królowa zakończyła  swoisty monopol, ogłaszając, że Royal Christmas Message będzie produkowana i nadawana od 1997 naprzemiennie przez BBC i jej głównego rywala, Independent Television News (ITN). Royal Christmas Message jest dziś nadawany w telewizji, radiu i internecie za pośrednictwem różnych dostawców.

Transmisja zazwyczaj łączy kronikę najważniejszych wydarzeń tego roku, ze szczególnym naciskiem na pierwotnie Imperium Brytyjskie, a później na Wspólnotę Narodów, z osobistymi kamieniami milowymi i uczuciami monarchy na Boże Narodzenie. Jest to jeden z nielicznych przypadków, gdy władca przemawia publicznie bez porady od jakichkolwiek ministrów Korony w jakiejkolwiek sferze.

W Wielkiej Brytanii i na stronach internetowych transmisja orędzia Bożego Narodzenia Królowej jest objęta embargiem do godziny 15:00 GMT 25 grudnia. W innych częściach Wspólnoty wiadomość jest najpierw nadawana w Nowej Zelandii o 18:06 czasu lokalnego przez Radio New Zealand w RNZ National, a następnie o 18:50 przez Television New Zealand w TVNZ1, w Australii przez Australian Broadcasting Corporation o godzinie 15:20 czasu lokalnego, a w Kanadzie przez Canadian Broadcasting Corporation w południe czasu lokalnego w telewizji, 15:50 czasu lokalnego w CBC Radio One i 11:50 w CBC Radio Two.






Literatura:

1. J. Gore, King George V: A Personal Memoir, 2008, 278.

2. "Queen Elizabeth's 2018 Christmas Message Calls for 'Respect' & 'Understanding", 24 December 2018.

piątek, 20 grudnia 2019

Kolędy niemieckie

Niemcy, zarówno katolickie, jak i protestanckie, posiadają długą i bogatą tradycję kolędowania. Reformacja wpłynęła tam pozytywnie na rozwój kolęd. Autorem tekstów wykorzystanych w wielu z nich był ksiądz doktor Marcin Luter.

Personent hodie – kolęda późnośredniowieczna, której tekst pochodzi prawdopodobnie z Niemiec, z ok. 1360 roku. Tekst łaciński kolędy po raz pierwszy został opublikowany w zbiorku Piae Cantiones w 1582 roku. Dziś najczęściej śpiewana w Anglii w aranżacji, jakiej dokonał w 1917 roku Gustav Theodore Holst.

Tekst:

1.Personent hodie voces puerulae, laudantes iucunde
Qui nobis est natus, summo Deo datus,
Et de virgineo ventre procreatus.


2. In mundo nascitur, pannis involvitur praesepi ponitur
Stabulo brutorum, rector supernorum.
Perdidit spolia princeps infernorum.


3. Magi tres venerunt, parvulum inquirunt, parvulum inquirunt,
Stellulam sequendo, ipsum adorando,
Aurum, thus, et myrrham ei offerendo.


4.Omnes clericuli, pariter pueri, cantent ut angeli:
Advenisti mundo, laudes tibi fundo.
Ideo gloria in excelsis Deo.


In dulci jubilo to kolęda napisana częściowo w języku łacińskim, a częściowo w języku niemieckim, około 1328 roku. Jedna z najstarszych dziś śpiewanych kolęd. Autorem był prawdopodobnie Heinrich Seuse niemiecki mistyk XIV-wieczny.

Za klasyczną dziś uchodzi jednak inna wersja z 1440 roku, której autorem jest Piotr z Drezna (Peter von Dresden). Muzykę do niej skomponował Johann Walter (1496-1570). Znana jest też i ceniona późniejsza orkiestracja J.S.Bacha (BWV 729). Angielski kompozytor XIX-wieczny Robert Lucas de Pearsall przetłumaczył tekst na język angielski zachowując makaronizmy i elementy łacińskie. Radujmy wyraz dajmy to polskie tłumaczenie oryginalnego tekstu, które znajduje się w Śpiewniku Ewangelickim pod numerem 77.
 


1. In dulci jubilo,
Nun singet und seid froh!
Alle unsre Wonne
Liegt in praesepio
Sie leuchtet wie die Sonne
Matris in gremio
Alpha es et O.
2. O Jesu parvule,
Nach Dir ist mir so weh.
Tröst mir mein Gemüte,
O puer optime,
Durch all Deine Güte,
O princeps gloriae.
Trahe me post te.
3. O Patris charitas!
O Nati lenitas!
Wir wären all verloren,
Per nostra crimina,
So hat er uns erworben
Coelorum gaudia.
Quanta gratia!
4. Ubi sunt gaudia?
Nirgend mehr denn da,
Wo die Engel singen
Nova cantica,
Und die Harfen klingen
In regis curia.
Eia, wär'n wir da!
5. Mater et filia
Ist Jungfrau Maria.
Wir waren gar verdorben
Per nostra crimina,
Nun hat sie uns erworben
Coelorum gaudia.
Quanta gracia!
Najstarszą kolędą jedynie z tekstem niemieckim jest Joseph, lieber Joseph mein. Data powstania pieśni nie jest jednoznaczna. Eksperci szacują ją na połowę XII wieku (melodia pochodzi z łacińskiego hymnu bożonarodzeniowego Resonet in laudibus). Średniowieczny autor zwany Mnichem z Salzburga opowiada się za datą powstania kolędy na 1400 rok. Po raz pierwszy pojawiła się w śpiewniku ewangelickim w 1544 roku zredagowanym przez Johanna Waltera. Chętnie wykonywana zarówno w kościołach protestanckich, jak i kościele rzymsko-katolickim.

Tekst:

1. Joseph, lieber Joseph mein,
hilf mir wiegen mein Kindelein,
Gott, der wird dein Lohner sein
im Himmelreich, der Jungfrau Sohn Maria.
 Eia! Eia!

2. Gerne, liebe Maria mein,
helf ich dir wiegen das Kindelein.
Gott, der wird mein Lohner sein
im Himmelreich, der Jungfrau Sohn Maria.
Eia! Eia!

3. Freu dich nun, o Christenschar,
der himmlische König klar
nahm die Menschheit offenbar,
den uns gebar die reine Magd Maria.
Eia! Eia!

4. Süßer Jesu, auserkor’n,
weißt wohl, dass wir war’n verlor’n,
still uns deines Vaters Zorn,
dich hat gebor’n die reine Magd Maria.
Eia! Eia!
 
Jam z niebios zszedł (niem. Vom Himmel hoch) to kolęda, której tekst ułożył Marcin Luter w 1534 roku specjalnie dla dzieci. Muzykę do niej dorabiało wielu niemieckich kompozytorów protestanckich. Pierwszym był Valentin Schumann w 1539, ale dziś śpiewana jest przede wszystkim według irkiestracji, którą ułożył Adam Gumpelzheimer (1559-1625) na początku XVII wieku. Na temat „Vom Himmel hoch...” stworzył Johann Sebastian Bach wiele opracowań chorałowych (Choralbearbeitungen). Przekład kolędy autorstwa ks. Edwarda Romańskiego znajduje się w Śpiewniku Ewangelickim pod numerem 54.

Pasterzom w świętej nocy (niem. Vom Himmel kam der Engel Schar) to kolejna kolęda autorstwa ks. Marcina Lutra z 1543 roku, którą znajdziemy w Śpiewniku Ewangelickim pod numerem 69. Obie z nich nawiązują do biblijnego opisu z ewangelii św. Łukasza (Lk 2, 8-14). Pierwotną melodię napisał Reformator, inne znane interpretacje muzyczne są autorstwa J.S. Bacha (BWV 607) na organy i Johannesa Weyraucha na chór.

Pochwalon, Jezu Chryste, bądź (niem. Gelobet seist du, Jesu Christ) podarował nam Marcin Luter w 1524 roku. Melodia do niej pochodzi z Medingen (ok. 1460). W Śpiewniku Ewangelickim znajduje się pod numerem 71.

Es ist ein Ros entsprungen jest jedną z najpopularniejszych kolęd niemieckich, pochodzącą z końca XVI wieku. Pieśń anonimowego autora jest śpiewana zarówno w kościołach protestanckich, jak i katolickich i została przetłumaczona na liczne języki, w tym polski (przekład ks. Pawła Sikory Cudowna różdżka wzrosła z 1912 roku, Śpiewnik Ewangelicki - nr 45).

Tekst pierwszych dwóch zwrotek powstał w Trewirze w 1587 albo 1588 roku. Po raz pierwszy kolędę opublikowano w śpiewniku Speyerer Gesangbuch ("Śpiewnik ze Spiry"), wydrukowanym w Kolonii w 1599 roku. Kolęda jest powszechnie śpiewana w czterogłosowej aranżacji niemieckiego kompozytora Michaela Praetoriusa (1571–1621), datowanej na 1609 rok. Kolejne zwrotki dopisał w 1844 roku ks. Fridrich Layriz.

Autorem Ich steh an deiner Krippen hier jest znany teolog luterański Paul Gerhardt. Piętnastozwrotkowy tekst został poraz pierwszy wydany w śpiewniku Praxis Pietatis Melica w 1653 roku. Kolęda porusza problemy, które na pierwszy rzut oka kontrastują: wielkość i małość, bogactwo i bieda. Początkowo wykorzystano melodię autorstwa Marcina Lutra do pieśni Niech cały się raduje świat. Najsłynniejszą i najczęściej wykorzystywanym jest jednak podkład muzyczny J.S. Bacha i w takiej wersji kolęda pojawiła się w jego Oratorium na Boże Narodzenie (BWV 248). W polskim Śpiewniku Ewangelickim zamieszczono przekład siedmiu zwrotek noszący tytuł Przy Twoim żłóbku stoję dziś (numer 74).

Tekst Alle Jahre wieder napisał  w 1837 roku Johann Wilhelm Hey. Za autora melodii uznaje się często Philippa Friedricha Silchera, lecz tak naprawdę jej autorem był Ernst Anschütz, autor min. kolędy O Tannenbaum. Odrębne opracowanie melodyczne tekstu stworzył Christian Heinrich Rinck.

Süßer die Glocken nie klingen jest autorstwa teologa i pedagoga Friedricha Wilhelma Kritzingera, który napisał słowa do pochodzącej z Turyngii ludowej melodii znanej przed 1836 rokiem.


Literatura:

I. Weber-Kellermann: Das Buch der Weihnachtslieder. 151 Deutsche Advents- und Weihnachtslieder. Kulturgeschichte, Noten, Texte, Bilder. Mit Klavier- und Orgel-Begleitung. Mainz,1982, 6–7, 150-153, 226-227.

niedziela, 15 grudnia 2019

Reformacja impulsem wzrostu wykształcenia

W szkole protestanckiej. Foto: indiatoday.in
Konieczność czytania i pisania postulowali reformatorzy zarówno wittenberscy, jak i szwajcarscy. To zapoczątkowało bezcenne refleksje na temat analfabetyzmu oraz wykształcenia ludności w XVI wieku. Do nielicznych szkół przyklasztornych chodzili tylko nieliczni, najczęściej ci, którzy ostawali w zakonach. Nie wszyscy mnisi/mniszki potrafili czytać oraz pisać, nawet skryptorzy przepisujący kolejne księgi byli raczej kaligrafami aniżeli współczytelnikami tego, nad czym pracowali. Wcielanie reformacyjnej idei niezależnego od instytucji kościelnej chrześcijanina wymusiło wzrost wykształcenia.

Rewolucyjnym okazał się pomysł obowiązku szkolnego dla chłopców i dziewczynek (WA 30 II, 561, 11-13)! Już od 1592 roku wprowadzono do w księstwie Palatynatu, 1598 - w Wolnym Mieście Strasburg, 1642 - w księstwie Sachsen-Gotha, 1649 - w Wirtembergii (Szwabii) a w 1698 - w Brandenburgii. W kolonii Massachusetts w 1647 roku wprowadzili go dominujący w niej purytanie. W 1683 wydano takie zarządzenie w (ewangelickim) Księstwie Oleśnickim, przymus szkolny wprowadził „Książęcy oleśnicki statut niemieckich szkół miejskich i wiejskich”. Przymus obejmował dzieci w wieku od 6 do 9 lat.

W roku 1717 król Prus Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern wydał nakaz by wszystkie dzieci w całym kraju uczęszczały do szkół podstawowych. Inne kraje, zwłaszcza habsburskie, próbowały naśladować pruskie rozwiązania w tej dziedzinie. Sama jakość nauczania w podstawowych szkołach pruskich nie była najwyższa, ponieważ nauczycielami byli częstokroć zwykli weterani wojenni, a program składał się z nauki rachunków, pisania i czytania, z odrobiną historii, lecz – jak zalecał filozof Christian Wolff – nie chodziło o to, by niewielu ludzi posiadało dużą wiedzę, lecz by szerokie rzesze ludności dysponowały podstawowymi umiejętnościami i wiadomościami. Duże zasługi w kontynuowaniu królewskiego planu w Prusach miał teolog Johann Julius Hecker, twórca szkoły realnej i założyciel pierwszej tego typu placówki w Berlinie w 1747. Jej system, oparty na rozważaniach Fryderyka I nad filozofią Locke'a, Rollina i Basedowa oraz koncepcjach Heckera postulował kształcenie w dziedzinach praktycznych, mających przydać się uczniom w życiu, tak, aby byli oni jak najbardziej wartościowi dla państwa i mogli mu służyć w przyszłości jako urzędnicy, oficerowie, ludzie kultury i nauki. Jednocześnie kształcenie, przy zachowaniu surowości, miało być zajmujące i interesujące dla uczniów. Faktycznie szkoła realna wprowadzała do oświaty racjonalizm i utylitaryzm wieku oświecenia oraz optymistyczną (dla Fryderyka rzeczywistą) wiarę w doniosłe i podstawowe znaczenie wychowania na rozwój osobowości ludzkiej. Pod względem postulowania konieczności oświecania mas ludowych była zbliżona do szkoły ludowej. Obecnie szkoła realna to rodzaj szkoły w Niemczech, Austrii, Szwajcarii i Liechtensteinie, obejmującej dzieci od 11 do 16 roku życia.

W 1739 w Danii Chrystian VI Oldenburg wprowadził powszechny obowiązek uczęszczania do szkół podstawowych, jednak ten nakaz pozostawał martwą literą. Maria Teresa Habsburg zarządziła obowiązek szkolny w krajach imperium Habsburgów w 1774 roku. W Polsce wprowadzenie obowiązku szkolnego postulował już w dobie Odrodzenia Andrzej Frycz Modrzewski w traktacie „O naprawie Rzeczypospolitej". Po raz pierwszy wprowadziła go jednak trzy wieki potem Izba Edukacji Publicznej w Księstwie Warszawskim (1808).

Istotne okazało się wdrożenie systemu ocen, który informował ucznia, w jakim stopniu opanował dany temat. Pierwsze tego typu rozwiązanie zainicjowano w Saksonii w 1530 roku! Uczniowie musieli, w obecności pastora i burmistrza lub przedstawiciela lokalnej władzy, zdawać egzaminy. Ten, kto uzyskał dobry wynik, dostawał bułkę. Od 1850 roku w pruskich szkołach obowiązywała trzystopniowa skala ocen, od połowy XIX wieku - czterostopniowa (1 - bardzo dobry, 2 - dobry, 3 - dostateczny, 4 - niedostateczny). Sześciostopniowy system ocen, aktualny do dziś w RFN, wprowadzono w 1938 roku (1-bardzo dobry, 2 - dobry, 3 - zadowalający (dostateczny), 4 - dopuszczający (ausreichend), 5 - mierny (mangelhaft), 6 - niedostateczny). W Polsce skala jest odwrotna - najlepszą oceną jest 6, a najgorszą 1. W szkole wyższej obowiązuje skala złożona z czterech stopni, tj. od 2 do 5; przy czym ocena 2 jest oceną negatywną (stopień niedostateczny); stosuje się też oceny 3+ i 4+. Niezależnie od skali stopniowej stosuje się ocenę w formie przymiotnika określającego rodzaj zachowania. Oceny z zachowania (od najlepszej do najgorszej; nie ocenia się zachowania w szkole policealnej, dla dorosłych i wyższej): wzorowe, bardzo dobre, dobre, poprawne, nieodpowiednie, naganne. We Francji stosowana jest skala, w której oceny przyjmują wartości między 0 a 20, gdzie 0 jest oceną najgorszą a 20 najlepszą. Oceny poniżej 10 są ocenami niezaliczającymi, jednakże w niektórych sytuacjach możliwe jest zaliczenie etapu nauki, jeśli oceny negatywne mogą zostać wystarczająco zrównoważone ocenami pozytywnymi. W Rosji obowiązuje skala 5-stopniowa, na Ukrainie 12-stopniowa, a w Mołdawii, na Białorusi, na Litwie i na Łotwie 10-stopniowa. W Stanach Zjednoczonych jest stosowana pięciostopniowa skala ocen, z tym że zamiast cyfr stosuje się litery od A do D i F. Najlepszą oceną jest A, a najgorszą, niezaliczającą, F.

Kształcenie społeczeństwa rozumiano od początku Reformacji jako część chrześcijańskiej emancypacji, dlatego szkoły powstawały bardzo często w niedużej odległości od budynku kościelnego. Do dziś istniejące II Liceum Ogólnokształcące im C.K. Norwida w Jeleniej Górze, czy XI LO im. M. Reja w Warszawie mają tego typu charakter.

Ogromne zasługi na polu szerzenia wiedzy miał przyjaciel Doktora Lutra, Filip Melanchton. Dostrzegłszy mizerny stopień przygotowania do studiów u wielu studentów, urządził w swoim domu szkołę prywatną (schola domestica), niejednokrotnie nadszarpując tym samym budżet domowy. Jego podręczniki stanowiły bazę dla szkół niemieckich w XVI wieku, dlatego już za życia został nazwany Nauczycielem Niemiec (Praeceptor Germaniae). W uniwersytetach znajdujących się pod jego wpływem matematykę uznawano za dziedzinę, w której biegłość powinien wykazywać każdy wykształcony człowiek, a nie jedynie domenę jakiejś kasty, uprzywilejowanej grupy. Jako wykładowca akademicki kładł nacisk przede wszystkim na znajomość dokładnego znaczenia słowa i „czystość językową”. Melanchton troszczył się nie tylko o przyszłych nauczycieli, ale także o powstanie szkół (1524 – w Magdeburgu, 1525 – w Eisleben i 1526 – w Norymberdze) i szkolnych regulaminów. Wspólnymi zasadami tego typu obiektów zakładanych przez Filipa były: łacina jako język wykładowy, nieobciążający ucznia nauczany materiał z licznymi powtórkami oraz podział uczniów według wieku i nabytej wiedzy na trzy klasy, dopiero po osiągnięciu celów pedagogicznych uczeń miał prawo przejść do następnej klasy. Istotną rolę w projekcie Melanchtona odgrywały wizytacje kościołów oraz szkół celem kontrolowania jakości przekazywanej wiedzy. Tym samym dał podwaliny do nadzoru pedagogicznego.

Jan Kalwin miał również wpływ na rozwój szkolnictwa, zwłaszcza we Francji. Ten szwajcarski reformator propagował powszechną i dostępną dla wszystkich edukację. Za przykład posłużyła demokratyczna organizacja szkolnictwa w Genewie. Co prawda jeszcze nie obowiązkowy, ale dostępny dla dziewcząt i chłopców bez różnicy stanowej i majątkowej. Ściągali tu uczniowie z całej Europy – w tym i z Polski. Kalwin nie dostrzegał żadnych napięć między nauką a religią. Jego uczniowie zasłynęli z tworzenia nowych uczelni. Gdy w 1575 r. mieszkańcom holenderskiej Lejdy dano do wyboru: 10-letnie zwolnienie z podatków albo założenie uniwersytetu w ich mieście, kalwińska rada miejska wybrała uniwersytet. W późniejszych wiekach to kalwiniści zakładali jedne z najlepszych uczelni na świecie: Harvard, Yale, Princeton. W XVII-wiecznej Polsce jedną z dwóch tylko szkół, które osiągnęły europejski poziom, było oprócz ariańskiego Rakowa (bardzo szybko zamkniętego), kalwińskie gimnazjum w Lesznie. To nie przypadek, że od XVII w. w postępach nauki prym wiodły kraje albo zdominowane przez kalwinizm, albo pozostające pod jego silnym wpływem: Holandia, Szkocja, Anglia, USA.

Obszarem zainteresowań reformatorów stała się odpowiedź na pytanie: jak nauczano? Termin „dydaktyka" pochodzi z greki, w którym „didaktikos" (διδακτικος) znaczy „pouczający", a „didasko" – „uczę". Pierwotnie w XVII - XVIII w. dydaktykę definiowano jako sztukę nauczania. Po raz pierwszy terminu tego użyto w 1613 roku w Niemczech przez Krzysztofa Helwiga i Joachima Junga. Do powszechnego użycia terminu wprowadził Jan Amos Komenský - pedagog, publikując swoje dzieło w 1657 roku nazywając dydaktykę w tytule „Uniwersalna sztuka nauczania". Nurt dydaktyki, który dominował w XVIII i XIX wieku. nazwano dydaktyką tradycyjną, która w dużej mierze wiąże się z nazwiskiem Jana Fryderyka Herbarta. Na przełomie XIX i XX w. wraz z pojawieniem się nurtu tzw. nowego wychowania skupiającego się na samym dziecku, zmienia się kierunek dydaktyki – wówczas zaczęto definiować dydaktykę jako sztukę nauczania i uczenia się. Za sprawą J. A. Komeńskiego od XVII wieku, stała się odrębną i samodzielną dyscypliną naukową, jednak poglądy na wychowanie nawiązywały do filozoficznych i ideowych przesłanek swojej epoki tj.: „dobrego wychowania" - etykiety, wychowania spartańskiego, rycerskiego czy kawaleryjskiego, w zależności od okresu historycznego. Pedagogika jest nauką społeczną o profilu humanistycznym, obejmuje ona teorię i praktykę działalności opiekuńczo-wychowawczej dzieci i młodzieży oraz działalność edukacyjną ludzi dorosłych w różnym wieku edukacyjnym. Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości, ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w życiu społecznym. Na jej gruncie formułuje się istotę, cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesów wychowawczych. Do głównych ośrodków takiego wychowania i kształcenia zalicza się głównie rodzinę oraz grupę rówieśniczą i instytucjonalne jak przedszkole, szkołę elementarną i gimnazjum, kształcenie akademickie. Obecnie zakres zainteresowań pedagogiki jest o wiele szerszy i obejmuje: samowychowanie i samokształcenie młodzieży i dorosłych, oddziaływanie wychowawcze instytucji wychowania pozaszkolnego, głównie: środków masowej komunikacji, organizacji młodzieżowych, placówek kulturalnych (teatrów, klubów, muzeów i in.), instytucji wychowania religijnego itp.

Wraz z rewolucją techniczną i silnym uprzemysłowieniem państw zachodnich w XIX wieku, kraje protestanckie doprowadziły do powstania szkół specjalizujących się w kwalifikowaniu danych zawodów: szwaczek, koronczarek, górników, hutników, mechaników itd. Sprzyjał temu ewangelicki etos emancypacji człowieka - jego umiejętności i doświadczeń a także pluralizm ideowy.

Ruch reformacyjny zrewolucjonizował system szkolnictwa wyższego. Wcześniej, zakładano uniwersytety w oparciu o przywileje papieskie i/lub cesarskie. Już u podstaw ewangelickiej Odnowy Kościoła dostrzeżono potrzebę kształcenia księży. Marcin Luter, Filip Melanchton i Jan Kalwin byli nauczycielami akademickimi przez wiele lat. Pierwszą ewangelicką szkołą wyższą, powstałą niezależnie od przywilejów papieskich, był założony w 1526 roku uniwersytet w Legnicy. Placówka przetrwała do 1530 roku. Uniwersytet w Marburgu, noszący imię Filipa Wielkodusznego, to druga protestancka szkoła wyższa na świecie. Jego powstanie datuje się na 1527 rok. Alma Mater Philippina (nazwa łacińska) przeszła ostatecznie a kalwinizm za czasów sprzyjającego temu wyznaniu landgrafa Hesji-Kassel Maurycego Uczonego a luteranie założyli Uniwersytet w Gießen w 1607 roku. Już kilkanaście lat później za sprawą landgrafa Ludwika V Wiernego przywrócono nań luteranizm. Od 1653 roku uniwersytet w Marburgu jest ponownie kalwiński. W ślad za pomysłami ruchu reformacyjnego poszedł papież Pius IV (1564), umożliwiając powstanie uniwersytetów w Padwie, Bourges, Orleanie i Ingolstadt. Dalszy rozwój szkół wyższych obserwuje się w okresie ortodoksji luterańskiej w środowiskach pietystów. Philipp Jacob Spener założył uniwersytet w Halle (1694).

Reasumując, XVI-wieczna Reformacja ma niezaprzeczalny wkład w rozwój światowego szkolnictwa na wszystkich szczeblach edukacji. Niektóre pomysły, wprowadzone przed pięcioma wiekami (skala ocen, wizytacje szkolne, nauczanie w języku narodowym itd.), nie straciły do dzisiaj na swojej aktualności. W krajach o tradycji protestanckiej analfabetyzm na najniższy poziom na świecie a szkoły ewangelickie cieszą się, z uwagi na wysoki stopień nauczania, dużą popularnością także i wśród nieprotestanckiej młodzieży. Absolwentami wspomnianego już XI LO im. Mikołaja Reja w Warszawie są m.in.: Bruno Jasieński, Wiktor Zborowski, Ewa Błaszczyk, Marek Kościkiewicz, Agata Młynarska, czy Michał Żebrowski. Jak pokazują statystyki, odsetek ludzi z wyższym wykształceniem znacznie przewyższa procent absolwentów szkół wyższych innego wyznania.

Literatura:

1. E. Sehling (Begr.): Die evangelischen Kirchenordnungen des 16. Jahrhunderts. Band 18: Rheinland-Pfalz I, 2006, 406.

2. H.-G. Herrlitz, W. Hopf, H. Titze, E. Cloer: Die Deutsche Schulgeschichte von 1800 bis zur Gegenwart. 5. aktualisierte Auflage, 2009, 50-51.

3. A. Platte, Das Recht auf Bildung und das besondere Recht auf Bildung. In: inklusion-online.net. Zeitschrift für Inklusion, 26. Oktober 2009.

4. S. Middendorf, Schulpflicht: Erst mit der Weimarer Republik galt sie in ganz Deutschland. In: tagesspiegel.de. 6. August 2014, abgerufen am 22. Februar 2017.

5. J. Ziomek, Renesans, 1977, 84–85.

6. ocena szkolna, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-03-10].

7. O. Brunotte: Wege zur Verbesserung der Leistungsbeurteilung in der Schule, 2007.

8. J. A. Komenský, Didaktika veliká, Dr ED. Gregr a syn Praha ,1905.

9. K. Kupisiewicz, Dydaktyka ogólna, 2000, 15-18.

10. W. Frijhoff, Patterns. In H. D. Ridder-Symoens (Ed.), Universities in early modern Europe, 1500-1800, A history of the university in Europe, 1996, 47.

11. M.J. Chodakiewicz, J. Mysiakowska-Muszyńska, W.J. Muszyński, Polska dla Polaków! Kim byli i są polscy narodowcy, 2015, s. 39.

wtorek, 10 grudnia 2019

Słynni polscy luteranie – XX wiek (część III)


Jerzy Karol Buzek (1940) - polityk i chemik, profesor nauk technicznych. W latach 1997–2001 poseł na Sejm III kadencji oraz prezes Rady Ministrów, w latach 1998–2001 przewodniczący Komitetu Integracji Europejskiej, od 2004 poseł do Parlamentu Europejskiego VI, VII i VIII kadencji, w latach 2009–2012 jego przewodniczący. Kawaler Orderu Orła Białego;

Helmut Kajzar (1941-1982) – dramaturg, reżyser teatralny, teoretyk teatru; twórca koncepcji „teatru metacodziennego” („metacodzienności”). Reżyser wielu sztuk Tadeusza Różewicza;

Erwin Kruk (1941-2017) - pisarz, poeta i dziennikarz, senator I kadencji (1989–1991); szczególną część swojej twórczości poświęcił tematyce mazurskiej;

Edward Kłosiński (1943-2008) – operator filmowy, jeden ze współtwórców nurtu kina moralnego niepokoju, odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski a pośmiertnie  - Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”; mąż Krystyny Jandy;

Edward Skorek (1943) - siatkarz, czterokrotny mistrz Polski, trzykrotny olimpijczyk (1968, 1972 i 1976). W 1976 przestał grać w reprezentacji, grał w lidze włoskiej i jako grający trener zdobył z klubem Panini Modena mistrzostwo Włoch, a w kolejnych latach był m.in. trenerem: polskiej męskiej kadry narodowej (1990–1991) oraz Kuwejtu;

Krzysztof Radosław Mazurski (1946-2016) - profesor nauk ekonomicznych, geograf, podróżnik, krajoznawca Dolnego Śląska, ziemi kłodzkiej i Łużyc, działacz PTTK, autor przewodników turystycznych i redaktor naczelny Na szlaku. Odznaczony m.in. Krzyżem kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Nagrodą Literacką im. Władysława Krygowskiego;

Janusz Majer (1946) - alpinista, himalaista i podróżnik, honorowy członek Klubu Wysokogórskiego w Katowicach, w latach 1987-1993 wiceprezes Polskiego Związku Alpinizmu. Absolwent krakowskiej AGH. Wielokrotny uczestnik i kierownik wypraw w Himalaje i Karakorum. W 1984 zdobył szczyt Broad Peak (8040 m), w 1986 r. podczas wyprawy na K2 osiągnął wysokość 8200 m. Wspinał się także m. in. w Alpach, Hindukuszu, Andach Peruwiańskich, Ameryce Północnej, na Kaukazie, Synaju, Spitsbergenie i Antarktydzie. W latach 2013-2018 szef programu Polskie Himalaje. Założyciel i właściciel kilku firm produkującej odzież i sprzęt turystyczny, m. in. Alpinusa. Organizator i członek jury wielu festiwalów filmów górskich;

Bogusław Mec (1947-2012) - piosenkarz, artysta plastyk i kompozytor. Laureat Nagrody Ministra Kultury i Sztuki za utwór Jej portret w 1972 roku. W latach 80-tych koncertował m.in. w Stanach Zjednoczonych, ZSRR, Jugosławii, Hiszpanii i NRD. Otrzymał odznakę "Zasłużony Działacz Kultury";

Małgorzata Braunek (1947-2014) – aktorka filmowa i teatralna, później nauczycielka zen, odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski;

Paweł Wieczorkiewicz (1948-2009) – historyk, marynista, sowietolog, profesor nauk humanistycznych, pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego;

Juliusz Aleksander Gardawski (1948) - profesor nauk ekonomicznych, socjolog, kierownik Katedry Socjologii Ekonomicznej SGH w Warszawie;

Maciej Lis (1950-2015) - doktor nauk prawnych, nauczyciel akademicki Uniwersytetu Wrocławskiego, działacz społeczny. Współtwórca Diakonii Polskiej i członek Rady Diakonii Polskiej, długoletni kurator ewangelicko-augsburskiej parafii we Wrocławiu, szef dolnośląskiego Biura Rzecznika Praw Obywatelskich;

Gabriela Kownacka

Gabriela Kownacka
(1952-2010) – aktorka telewizyjna i teatralna;

Krystyna Jolanta Janda (1952) – aktorka filmowa i teatralna, reżyserka, prozaiczka, felietonistka, piosenkarka, dyrektor artystyczny Teatru ‘Polonia” i „Och-Teatru” w Warszawie; wielokrotnie nagradzana i odznaczana, w tym Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski;

Jerzy Pilch (1952) - pisarz, publicysta, felietonista, dramaturg i scenarzysta filmowy, laureat nagrody Paszport „Polityki” (1998) i Nagrody Literackiej „Nike”;

Marek Jan Battek (1953-2018) - historyk górnictwa, śląskoznawca, krajoznawca, speleolog, eksplorator podziemi; pomysłodawca i współautor polsko-niemieckiego i niemiecko-polskiego Słownika Nazewnictwa Krajoznawczego;

Jacek Skubikowski (1954-2007) - piosenkarz, gitarzysta, kompozytor i autor tekstów, prezenter telewizyjny i sceniczny, prawnik;

Apoloniusz Tajner (1954) - kombinator norweski, trener, działacz sportowy, prezes Polskiego Związku Narciarskiego;

Aleksander Bursche (1956) - archeolog, badacz monet cesarstwa rzymskiego, wiceprzewodniczący Rady Programowej Centrum Nauki Kopernik i przewodniczący rady konsorcjum humanistyki cyfrowej DARIAH-PL, kierownik Zakładu Kontaktów Świata Śródziemnomorskiego z Barbaricum, jako visiting professor na uniwersytetach Christiana Albrechta w Kilonii, Institute of the Study Ancient World, New York University i American Numismatic Society w Nowym Jorku oraz redaktor czasopisma Antiquity wydawanego w Cambridge. Uczestniczył w przeszło dwudziestu ekspedycjach wykopaliskowych w Polsce i za granicą, w tym na Hayling Island (Wielka Brytania), na Olandii (Szwecja) i w Akrai (Sycylii). Współtwórca i współorganizator Festiwali Archeologicznych w Biskupinie. Odznaczony orderem Polonia Restituta;

Andrzej Friszke (1956) – historyk, były członek Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej, zastępca przewodniczącego rady IPN, profesor nauk humanistycznych;

Jan Szturc (1958) – skoczek narciarski i kombinator norweski, wujek i pierwszy trener Adama Małysza;

Joanna Szczepankiewicz-Battek (1963) - doktor habilitowany nauk o Ziemi, nauczyciel akademicki, specjalistka w zakresie geografii historycznej, geografii kultur, geografii politycznej, geografii religii (zajmuje się badaniem m.in. protestanckiego dziedzictwa kulturowego, mniejszości wyznaniowych, etnicznych i kulturowych oraz obrazem demograficzno-społecznym kościołów protestanckich), krajoznawstwa, metodologii nauk geograficznych i turystyki, współautorka polsko-niemieckiego i niemiecko-polskiego Słownika Nazewnictwa Krajoznawczego, przewodnik turystyczny, studiowała także teologię ewangelicką;

Piotr Oszczanowski (1965) - doktor habilitowany historii sztuki, specjalista sztuki dawnej, głównie nowożytnej. Stypendysta Uniwersytetu J.W. von Goethego we Frankfurcie nad Menem i Uniwersytetu w Hamburgu, Fundacji im. A. von Humboldta i Prezydenta RFN Romana Herzoga. Stażysta Uniwersytetu im. Karola w Pradze (2004-2005). Dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Członek Rady do Spraw Muzeów przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego (od 2015);

Adam Pilch (1965-2010) – duchowny luterański, kapelan, pułkownik Wojska Polskiego, członek kapituły Orderu Uśmiechu, zginął w katastrofie polskiego samolotu w Smoleńsku;

Igor Chalupec (1966) – finansista i przedsiębiorca; były prezes PKN ORLEN, wiceminister finansów, wiceprezes zarządu Banku Pekao SA i makler giełdowy;

Ryszard Władysław Koziołek (1966) – literaturoznawca, profesor nauk humanistycznych, pracownik Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej, od 2011 roku dyrektor Kolegium Indywidualnych Studiów Międzyobszarowych Uniwersytetu Śląskiego, zdobywca Nagrody Literackiej Gdyni (2010) i Nagrody im. Kazimierza Wyki (2017); od 2013 roku członek jury, od 2015 przewodniczący Nagrody Literackiej „Nike”;

Cezary Gmyz (1967) – teatrolog, dziennikarz, publicysta;

Michał Wiśniewski (1972) – wokalista, założyciel Polskiego Związku Pokera;

Łukasz Nowicki (1973) – aktor filmowy, teatralny i dubbingowy, dziennikarz i prezenter telewizyjny;

Halina Mlynkova-Wronka (1977) – piosenkarka i autorka tekstów pochodząca z Zaolzia;

Urszula Stefania Pasławska (1977) – polityk i samorządowiec, wicemarszałek województwa warmińsko-mazurskiego, podsekretarz w Ministerstwie Skarbu Państwa, wiceprezes Polskiego Stronnictwa Ludowego;

Adam Małysz (1977) – skoczek narciarski, kierowca rajdowy; czterokrotny medalista olimpijski i czterokrotny mistrz świata. Jeden z najbardziej utytułowanych zawodników w historii indywidualnych konkursów mistrzostw świata w skokach narciarskich; trzykrotnie odznaczony Orderem Odrodzenia Polski;

Kajetan Kajetanowicz (1979) - kierowca rajdowy, trzykrotny rajdowy mistrz Europy, czterokrotny rajdowy mistrz Polski, trzykrotny zwycięzca Rajdu Polski;

Grzegorz Śliwka (1982) – skoczek narciarski;

Łukasz Sitek (1986) – pilot rajdowy;

Piotr Żyła (1987) – skoczek narciarski, reprezentant Polski, olimpijczyk z Soczi (2014);

Jerzy Janowicz (1990) - tenisista,  pierwszy polski półfinalista turnieju wielkoszlemowego w grze pojedynczej (Wimbledon 2013), finalista wielkoszlemowych turniejów juniorskich: US Open 2007 i French Open 2008, zdobywca Pucharu Hopmana 2015, reprezentant Polski w Pucharze Davisa;

Ewa Farna (1993) – piosenkarka, autorka tekstów, kompozytorka, producentka i prezenterka telewizyjna;

Aleksander Zniszczoł (1994) – skoczek narciarski. 

czwartek, 5 grudnia 2019

500 lat zasady sola scriptura (Jedynie Pismo)


Podstawy teologii luterańskiej (a później protestanckiej) powstawały jeszcze przed opublikowaniem 95 tez z 31.10.1517. Trudno jest podać dokładną datę ich sformułowania. Poglądy Marcina Lutra ulegały stopniowej zmianie. Wiemy, że ok. 1513 roku powstała zasada solus Christus (Jedynie Chrystus) pod wpływem teologii Johanna von Staupitza, ojca duchowego Reformatora. Rozważania w "wygódce" ("cloaca"), które nie trzeba rozumieć dosłownie (historycy przychylają się do tezy o znaczeniu "cloaci" jako "świata doczesnego" lub też pomieszczenia w wieży Czarnego Klasztoru znajdującego się nad toaletą dla mnichów, przypomniano w Mowach Stołowych jako tzw. Turmerlebnis (WA TR 2, 1681 i WA TR 4, 4192). Johann von Staupitz pisał o predestynacji, wierze i miłości. Jego publikacje znalazły się w 1559 roku w Indeksie Ksiąg Zakazanych. Doktor Luter podkreślał wielokrotnie wpływ von Staupitza na rozwój jego doktryny, np. w WA TR 2, 1490. W WA TR 1, 526 jest napisane, że "Staupitz rozpoczął doktrynę." Między 1516 a 1517 rokiem wittenberski Reformator sformułował regułę sola gratia (Jedynie Łaska) na skutek przemyśleń i indywidualnego ustosunkowania się do pism średniowiecznego mistyka Jana Taulera (1301-61). Ok. 1518 roku powstała zasada sola fide (Jedynie Wiara) jako propozycja reformy mistyki na bazie teologii świętych Pawła i Augustyna. Jedynie powstanie reguły sola scriptura (Jedynie Pismo) można podać z pewną datą roczną, a mianowicie: 1519. Jednak to nie Doktor Luter ją sformułował...

Filip Melanchton odnosi się do kwestii autorytetu Pisma nad prymatem papieskim w swoich tezach z 9 września 1519 roku celem uzyskania tytułu bakałarza. Są one wynikiem osobistej reakcji na wynik dysputy lipskiej, która odbyła się kilka miesięcy wcześniej pomiędzy Eckiem, Karlstadtem i Lutrem. Tezy 16 i 17 poruszają to zagadnienie. W tezie 17 czytamy: "Autorytet soborów stoi niżej niż autorytet Pisma." W jednym z listów Luter pointuje myśli swojego przyjaciela: "Tezy Filipa...są całkiem bezczelne, ale niezwykle prawdziwe." (WA BR 1, 202, 33f.).

Literatura:
1. V. Leppin, Martin Luther, 2017, 62-101, 150-151.

2. V. Leppin, Die fremde Reformation. Luthers mystische Wurzeln, 2017, 39-47.

3. V. Leppin, Ausschließlichkeitsformeln. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff, Das Luther-Lexikon, 2015, 90-94.

4. M.H. Jung, Luther lesen. Die zentralen Texte, 2017, 18-20.

5. V. Leppin, Die Reformation, 2017, 31-32.

niedziela, 1 grudnia 2019

Teza miesiąca - Tezy 63-66

O tym, co jest skarbem Kościoła, wiemy z TEZY 62 .

63 - Skarb ten jest jednak, co zrozumiałe, powszechnie znienawidzony, jako że czyni on pierwszych ostatnimi. 

64 - W przeciwieństwie do tego skarb odpustowy, co zrozumiałe, jest powszechnie lubiany, gdyż czyni on ostatnich pierwszymi. 

65 - Dlatego skarb Ewangelii jest siecią, przy pomocy której schwytani zostali niegdyś ludzie, którzy posiadali bogactwa. 

66 - Skarb odpustowy jest siecią, przy pomocy której łowi się obecnie bogactwo ludzi.

wtorek, 26 listopada 2019

O kobietach Reformacji


Dla osób władających językiem niemieckim wielka niespodzianka - książka o kobietach Reformacji! Gorąco polecam zbiór referatów o małżonkach XVI-wiecznych reformatorów "Auf zur Reformation", który wydano w październiku tego roku. Redaktorkami są Eva-Maria Bachteler i Petra Ziegler (redaktor naczelna Evangelisches Gemeindeblatt). Temat wciąż mało znany i na nowo odkrywany. W książce znajdziemy biografie nie tylko Katarzyny Luter, ale tez Elżbiety Cruciger, Anny Zwingli, Idelette Calvin, Wibrandis Rosenblatt czy Gulii Gonzagi. Zebrane felietony opowiedzą czytelnikowi w przystępny sposób o ich odwadze i pobożności, a także odkryją na nowo codzienność XVI wieku. Milej lektury!

środa, 20 listopada 2019

Serial animowany o Marcinie Lutrze



Ostatnio znalazłem w internecie stronę www opisującą kolejny projekt związany z wittenberskim Reformatorem. Jest ona opisem powstałego serialu animowanego opartego o biografię Doktora Lutra. W dziesięciu odcinkach przedstawiono m.in. jego dzieciństwo, czasy studenckie w Erfurcie, życie w klasztorze, publikację 95 tez z 31.10.1517, dysputy teologiczne i małżeństwo z Katarzyną von Bora w 1525 roku. Co ciekawe, adresatami serialu mogą być nie tylko dzieci, czy nastolatkowie, ale i dorośli. Ponadto na stronie można uzyskać informacje m.in. o twórcach serialu, Kościele Ewangelickim, czy ruchu reformacyjnym. Gorąco polecam ten projekt na SERIAL!

piątek, 15 listopada 2019

Marek Jerzy Uglorz w internecie



Marek Jerzy Uglorz, jeden z Honorowych Patronów "Marcina Lutra myśli (nie)znanych", jest obecny w internecie! Od kilku lat prowadzi swój blog, w którym porusza takie problemy jak identyfikacja jednostki, świadome życie, czy emocjonalność człowieka. Serdecznie zapraszamy do odwiedzenia tej strony TUTAJ!

Ponadto ks. prof. M. Uglorza można zobaczyć i wysłuchać na jego kanale YouTube:


niedziela, 10 listopada 2019

Jak wyglądał Marcin Luter?



W 2017 roku firma MotionWorks z Halle (Saksonia-Anhalt) zrekonstruowała głowę Marcina Lutra w animacji 3D, opierając się na pomyśle Urzędu Ochrony Zabytków i Archeologii. Wizerunek Reformatora bazuje na jego masce pośmiertnej i pewnie odbiega od naszych ogólnych wyobrażeń o jego wyglądzie. Więcej o tym w filmie:



wtorek, 5 listopada 2019

Drzwi Kościoła Zamkowego (Thesentür)

Drzwi tezowe (Thesentür)
Wykonane z brązu „drzwi tezowe” (Thesentür) kościoła zamkowego w Wittenberdze pochodzą z 1858 roku. Król pruski Fryderyk IV podarował je miastu na 375. rocznicę urodzin Doktora Lutra.  Pochodzą z warsztatu odlewnika i grawera Carla Ludwiga Friebela. Oryginalne drewniane drzwi, na których Reformator prawdopodobnie przybił swoje 95 tez 31 października 1517 roku spłonęły podczas wojny siedmioletniej w 1760. 



Autorem malowidła nad drzwiami pochodzącego z 1851 roku jest August von Kloeber. Zostało ono wykonane techniką emalii. Przedstawia krucyfiks i klęczących pod nim: z lewej strony Doktora Marcina Lutra trzymającego w dłoniach swój niemiecki przekład Biblii a z prawej – Filipa Melanchtona z Augsburskim Wyznaniem Wiary (Augustaną). Tło stanowi panorama Wittenbergi. Od 1489 elektor saski Fryderyk III Mądry przebudowywał swój wittenberski zamek w stylu renesansowym wraz z kościołem zamkowym, który pełnił rolę kościoła uniwersyteckiego.


Drzwi tezowe w nocy

Literatura:

B. Gruhl, Die Schlosskirche in der Lutherstadt Wittenberg (= Große Kunstführer. Bd. 224). Schnell und Steiner, 2006.