Marcin Luter i Alexius

E. Kämpffer, Marcin Luter nad ciałem swojego przyjaciela Alexiusa, 1892/93

Wiele legend powstało wokół powrotu Marcina Lutra i jego przyjaciela Alexiusa (Aleksego) z domu rodzinnego do Erfurtu. 2 lipca 1505 roku, gdy byli mniej więcej 7 km przed bramami docelowego miasta, trafili na burzową pogodę. Podobno jeden z piorunów uderzył w Alexiusa, który zaraz potem zmarł na miejscu. Marcin Luter, w trwodze o swe życie miał powiedzieć: "Anno, pomóż mi a zostanę mnichem!" (WA TR 4, 4707) Tę dramatyczną scenę przywoływali chętnie artyści w XIX wieku m.in. E. Kämpffer i G. König (ich grafiki zamieściłem w tym poście). Przeciwnicy Reformacji twierdzili, że Luter sam zabił swojego przyjaciela, a targany wyrzutami sumienia, wstąpił do klasztoru. Dość impulsywny charakter doktora Marcina nie jest jednak wystarczającym dowodem na gotowość popełnienia zbrodni. Poza tym, przyczyny rzekomego zabójstwa nie są znane. Dlaczego Reformator miałby zabić przyjaciela bez powodu?

G. König, Marcin Luter nad ciałem swojego przyjaciela Alexiusa, 1847

W Mowach Stołowych nie wspomina się o żadnym towarzyszu Marcina Lutra podczas odwiedzin rodziców, a cała ta historia ma charakter anegdoty. Reformator nigdy nie wspominał o przyjacielu z czasów studiów prawniczych imieniem Aleksy (Alexius). Gdyby byli oni w na tyle zażyłych stosunkach, że wspólnie podróżowali, byłoby to co najmniej zastanawiające...Luter wstąpił do zakonu augustianów w Erfurcie w dzień Aleksego Wyznawcy (ok. 360-411), 17 lipca 1505 roku (Alexiustag). Tak o to pojawiło się imię, które inspirowało do dalszych przemyśleń, dlaczego Marcin wstąpił do zakonu 12 dni po powrocie do Erfurtu. Aleksy Wyznawca był postacią bardzo popularną w ówczesnej literaturze i sztuce scenicznej w Europie i północnej Afryce. Jest patronem licznych zakonów, a także ubogich, pielgrzymów, wędrowców, żebraków a także orędownikiem podczas trzęsienia ziemi, suszy, złej pogody, w czasie epidemii i plag. Święty jest uważany za patrona rybaków. Wierni modlą się również do niego o to, by pomógł im pozbyć się grzechu dumy i wyniosłości, co w średniowieczu było częstym motywem, aby uniknąć gniewu Bożego. Być może dlatego Marcin Luter wybrał ten dzień, a być może był to przypadek...

Literatura:

1. "Saint Alexius of Rome", Magnificat". Archived from the original on 2017-04-23.

2. A. Gieysztor, « La légende de saint Alexis en Occident : un idéal de pauvreté », dans Michel Mollat (éd.), Études sur l'histoire de la pauvreté. Paris, 1974 (= Publications de la Sorbonne. Série « Études », tome 8), tome I, 125-139.

Co znajdziemy w "Marcina Lutra myślach (nie)znanych"?

 "Marcina Lutra myśli (nie)znane" to zbiór indywidualnie wybranych 63 myśli wittenberskiego Reformatora o charakterze aforyzmów i cytatów poruszających konkretne kwestie/problemy. Moja inspiracja osobą Marcina Lutra trwa wiele lat. Dzięki znajomości języka staroniemieckiego i łacińskiego czytałem jego dzieła w oryginale, a to, co uważałem za szczególnie istotne, poruszające i nietypowe, tłumaczyłem i zapisywałem w zbiorze dokumentów.

Książka powstała jako mój wkład w uczczenie 500-lecia Reformacji w 2017 roku. Pragnąłem dotrzeć do jak największej grupy Odbiorców. Chciałem pokazać Marcina Lutra jako człowieka zupełnie nieznanego: autora tak wielu sentencji, które w XIX wieku przeszły do polszczyzny, a dziś funkcjonują w mowie potocznej, przyjaciela, bacznego obserwatora codzienności. Wittenberski Reformator funkcjonuje w Polsce albo jako bohater wiary, albo jako heretyk, kacerz. Oba wizerunki nie oddają złożoności postaci Doktora Lutra. Dzięki zebranym słowom jego autorstwa, bez mojego komentarza, pragnąłem pokazać przede wszystkim nieznane strony osobowości księdza Marcina Lutra. Nietuzinkowość, możliwy stopień zaskoczenia Czytelnika - to były moje kryteria przy wyborze cytatów do książki. I mam nadzieję, że mi się to udało...

Książka jest wydana w twardej okładce, co podkreśla jej jakość i uroczysty charakter. Znajdziemy na niej Różę Lutra, symbol protestantyzmu, wykonaną metodą origami przez jeleniogórskiego gimnazjalistę Jakuba Młotkowskiego. Autor układanki został sfotografowany przez Michała Mrozka w trakcie jej składania, a zdjęcie umieściliśmy na tylnej stronie okładki wraz z krótkim opisem książki, moją notą biograficzną, logo Patrona Medialnego (Miesięcznik Ewangelicki), wydawnictwa Poligraf, numerem ISBN oraz stałą maksymalną ceną - 22 złotych.

Na pierwszych kartach "Marcina Lutra myśli nieznanych" umieściliśmy nazwiska Honorowych Patronów w kolejności alfabetycznej nazwiska: Jana Peszka (aktora, reżysera i pedagoga teatralnego) oraz Marka Jerzego Uglorza (duchownego ewangelickiego, biblisty, profesora Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie), a także cały zespół, który przygotował wydanie. Andrzej Mleczko jest autorem 12 rysunków do wybranych myśli Lutra. Są one również - jak wybrane cytaty - niebanalne, pobudzające do refleksji. W skład redakcji weszły zarówno chrześcijanie tradycji rzymsko-katolickiej, jak i luteranie, ewangelicy reformowani (kalwini) oraz protestanci wolnokościelni. Już to jest powodem do wielkiej radości, że współpraca w tak ekumenicznym projekcie była możliwa i wydała owoc o wysokiej jakości, co potwierdziły liczne recenzje książki, zarówno w internecie, jak i pismach ewangelickich. Reformacja jako wydarzenie historyczne jest niezaprzeczalnym faktem, o którym wiąż warto rozmawiać i to w jak najszerszym gronie! Nigdy nie stawialiśmy sobie za cel przekonywania kogoś do własnych racji.

Nasz projekt odcina się stanowczo od jakichkolwiek przejawów prozelityzmu z udziałem wybranych myśli Marcina Lutra.

Nakład pierwszego wydania to 5000 egzemplarzy, z czego już w pierwszym roku sprzedaliśmy około 54% wydrukowanych książek. To pokazuje, że forma naszego przekazu była atrakcyjna i potrafiła zainteresować Czytelników.

Przedmowa zawiera biografię wittenberskiego Reformatora wraz z opisem jego filozofii podejścia do literatury i tłumaczeń. Nie zabrakło w niej podziękowań dla Honorowych Patronów i Osób, które zdecydowały się wesprzeć finansowo wydanie książki, a były to w większości Osoby kompletnie mi nieznane. Informacje o zbiórce na ten cel wysłałem do księży proboszczów parafii ewangelicko-augsburskich na terenie całego kraju, zamieściliśmy je także na stronie tego blogu.

Myśli Marcina Lutra zebrano w następujących kategoriach:

- Natura ludzka: już pierwsza sentencja pokazuje tragizm człowieka od dobra do bólu;

- Teologia: myśli o znaczeniu Słowa Bożego dla chrześcijanina, koncepcji Kościoła jako zbioru chrześcijan oraz o tym, co czyni teologiem (bynajmniej nie studia teologiczne...);

- Wiara: pierwsza myśl podkreśla znaczenie uświadomienia sobie, kim jest człowiek, bo dopiero to staje się pewnym fundamentem do rozwoju wiary, zebrane cytaty mówią o Bożej Miłości i Łasce, a nie gniewie, istocie modlitwy...

- Dobre uczynki: jakie powinny być dobre uczynki, jaka jest ich relacja do wiary każdego z nas?

- Grzech: refleksje na temat grzeszności człowieka i Kościoła z przejmującym rysunkiem Andrzeja Mleczki;

- Muzyka: wybrane cytaty stanowią swoisty hymn o muzyce, zamieściłem także moje tłumaczenie pierwszej zwrotki jednej z najsłynniejszych pieśni Reformatora "Warownym grodem jest nasz Bóg" z "ekologicznym" rysunkiem Andrzeja Mleczki;

- Dzieci: tu Czytelnik znajdzie jedno z najsłynniejszych porzekadeł o dzieciach, które funkcjonuje w polszczyźnie prawie zawsze nieświadome pochodzenia - tak, jego autorem jest Luter!

- Kobieta: pierwszy cytat w tej kategorii porusza rozmaite potrzeby kobiet; jestem dumny, że Marcin Luter - autorytet teologiczny - mówi o kobietach upadłych, wykluczonych ze społeczeństwa, przekraczając tym samym wszelkie schematy intelektualne i obyczajowe;

- Luter nieznany: ten rozdział to m.in. zbiór sentencji, które są nam znane z mowy potocznej i nieznane jako myśli Marcina Lutra (stąd zabawa słowna w tytule książki "myśli (nie)znane"), znajdziemy tu np. odniesienia do gry w kości, piersi kobiet, astrologii.

Wszystkie zebrane cytaty pochodzą z Edycji Weimarskiej (WA), która stanowi krytyczny zbiór wszystkich dokumentów związanych z Marcinem Lutrem. Podczas powstawania WA odrzucono dokumenty o niepewnym rodowodzie, mające charakter legendy, dlatego stanowi on wiarygodny fundament do pracy dla historyków i teologów.

O celach, jakie stawialiśmy sobie podczas wydania naszej książki, można znaleźć w zakładce blogu O książce, a w etykiecie o tej samej nazwie - informacje o osobach ją współtworzących, relacje z promocji itd.

"Marcina Lutra myśli (nie)znane" są wciąż w sprzedaży w ewangelickich sklepikach parafialnych na terenie kraju oraz księgarniach internetowych. Więcej o tym TUTAJ. To udany prezent dla wszystkich zainteresowanych renesansowym dziedzictwem języka ojczystego, historią, filozofią. Wielbiciele aforyzmów znajdą w niej z pewnością coś dla siebie. Jesteśmy inicjatywą oddolną, która na bazie wzajemnego porozumienia i szacunku, wydała coś nietypowego i innowacyjnego na polskim rynku wydawniczym.

Miłej lektury!
Kamil Basiński

Gotujemy z Lutrem...Bulion

Bulion warzywny:

Do garnka z wodą wrzucić grubo pokrojoną cebulę, marchew, seler, zieloną część pora i świeże zioła i gotować powoli na otwartym ogniu. Wywar przyprawić ziarenkami musztardy i pieprzu, jagodami jałowca, wawrzynem i odrobiną gałki muszkatołowej. Gdy bulion jest gotowy, oddzielić warzywa sitem.

Bulion rybny:

Rybę pokroić, obrać z ości i drobno pokroić.  Do garnka z 0,5 litra wody wrzucić łeb, pokrojone kawałki płetwy oraz obraną cebulę, białą część poru, jeden seler, marchewkę i pietruszkę. Wywar przyprawić ziarnkami musztardy, listkiem ziela laurowego i jagodami jałowca. Po 45 minutach gotowania na małym ogniu zupę odcedzić na sicie.

L. Vogt, Das Luther-Melanchthon Kochbuch, Lindemann Verlag GmbH 2015, 106-107.

CIEKAWOSTKA REFORMACYJNA: Na karnawał w stroju Marcina Lutra

Kilka dni temu rozpoczął się karnawał. Maskarad i różnego rodzaju bali przebierańców nie będzie końca przez następne tygodnie. A może by w tym roku założyć strój Marcina Lutra i wyglądać jak Reformator z XVI wieku? Przebranie można kupić w internecie. Dostępne są opcje z czapką lub bez (wersja tańsza).

Strój Marcina Lutra. Zdjęcie: Panelize, amazon.de

Jakość produktu odpowiada jego cenie. W sprzedaży są dostępne różne rozmiary togi uczonego. Przebranie można kupić TUTAJ .

W ofercie Amazon.de można znaleźć strój mnicha augustiańskiego TUTAJ .

Udanej zabawy! 

500 lat pism programowych doktora Marcina Lutra

 "O wolności chrześcijanina" (1520)

W 2020 roku przypada 500-letnia rocznica powstania czołowych pism zawierających program odnowy chrześcijaństwa, które zyskały ogromną popularność. Ksiądz Marcin Luter sformułował reguły "sola" (sola scriptura to owoc prac Filipa Melanchtona) w latach 1513-19. Po nieudanych dysputach naukowych w Augsburgu z kardynałem Kajetanem i w Lipsku z Janem Eckiem rozdźwięk pomiędzy charakterem naprawy Kościoła według wittenberskiego Reformatora, a przedstawicielami papiestwa był na tyle duży, że trudno już było mówić o wypracowaniu wspólnej drogi. Marcin Luter formułuje swój program jako świadomy reformator chrześcijaństwa. W tle odbywa się proces o jego herezję w ramach tzw. causa Lutheri, o której pisaliśmy wcześniej.

W drugiej połowie 1520 roku wychodzą spod druku trzy pisma:

- w sierpniu "Do chrześcijańskiej szlachty narodu niemieckiego o poprawie stanów chrześcijańskich",
- w październiku "O niewoli babilońskiej Kościoła",
- w listopadzie "O wolności chrześcijanina".

Wymienione prace były odpowiedzią Marcina Lutra na papieskie wezwanie w bulli Exsurge Domine do odwołania głoszonych nauk. Wittenberski teolog pokazuje w rozprawach, że wstępuje świadomie i nieodwołalnie na drogę Odnowy Kościoła i chce pozostać wierny Chrystusowi.

"Do chrześcijańskiej szlachty..." skierowane jest do lokalnych książąt i stanu szlacheckiego. Marcin Luter przekonał się, że hierarchia kościelna nie zamierza dokonać reformy chrześcijaństwa i chce prowadzić wiernych drogą Tradycji, narzucanych rytuałów. W rozprawie Reformator pisze o tzw. trzech murach, które miały zapobiegać chęci naprawienia Kościoła. W tym piśmie pojawia się koncepcja powszechnego kapłaństwa wiernych (ochrzczonych). Marcin Luter nie dostrzega różnicy pomiędzy osobami świeckimi, a duchownymi, bo wszyscy jesteśmy ochrzczeni w imię Jezusa Chrystusa. Jakakolwiek hierarchia w Kościele ma charakter jedynie administracyjny, co zresztą odpowiada sytuacji w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Wittenberski teolog apeluje do książąt, by mieli odwagę świadomego rządzenia własnymi krajami i by nakłaniali papieża do zwiastowania Ewangelii i skierowania się ku modlitwie.

"O niewoli babilońskiej Kościoła" to traktat polemizujący ze średniowieczną nauką o sakramentach. Jedynie Chrzest i Wieczerza Pańska zostały według Lutra ustanowione przez Chrystusa. Reformator podkreśla istotną rolę wiary podczas sprawowania Sakramentu Ołtarza. Marcin Luter odrzuca koncept mszy jako ofiary danej Bogu przez człowieka, gdyż nie zgadza się to z jego pojmowaniem sakramentu jako daru Bożego dla człowieka. Gdyby msza była ofiarą, Bóg przyjmowałby dary od człowieka zamiast rozdzielać obiecane w Piśmie Świętym Łaski.

"O wolności chrześcijanina" zawiera zwięzłą, gruntownie uargumentowaną potrzebę zmiany pojmowania wiary, która nie może wynikać z przymusu, kultywowanego przez przodków obyczaju. Wiara jest czymś indywidualnym, jako że każdy chrześcijanin jest suwerennym indywiduum w kwestiach sumienia i buduje własne relacje z Bogiem. Marcin Luter pisze m.in. o dwóch naturach człowieka: duchowej i cielesnej, o nowotestamentowym pojmowaniu kapłaństwa Chrystusa i wynikających z tego konsekwencji dla chrześcijaństwa.

Warto dodać, że za upadek moralny chrześcijaństwa Luter obwinia nie papieża, a kurię rzymską. Jego zdaniem Leon X to człowiek szlachetny, który przygotował bullę Exsurge Domine pod naciskiem obawiających się utraty wpływów biskupów.

Do popularyzacji pism Marcina Lutra ogromnie przyczyniła się nowa w XVI wieku technika - druk. Wydawano jego kazania, traktaty, polemiki, a nowe koncepcje odnowy Kościoła zyskiwały przychylność wśród wiernych. Wydania wciąż wznawiano. Kolejne pisma Lutra przedostawały się za granicę mimo licznych konfiskat. Tu należy przypomnieć, że Reformator nie czerpał z tego żadnych korzyści finansowych. Niejednokrotnie sam musiał kupić swoje wydrukowane dzieła...

2020 rok to zatem jubileusz 500-lecia programowej, świadomej walki o naprawę chrześcijaństwa adresowanej do wszystkich warstw społecznych: zarówno rządzących, duchowieństwa, jak i każdego "wolnego w wierze" chrześcijanina. W tym roku nasz projekt internetowy pragnie szerzej omówić kwestie poruszane w trzech wyżej wymienionych dziełach, zachęcając do indywidualnej refleksji nad sobą, swoją koncepcją wiary i kościoła chrześcijańskiego.

Literatura:

1. M. Uglorz, Marcin Luter. Ojciec Reformacji, 2006, 62-65.

2. V. Leppin, Martin Luther, 2017, 151-164.

3. H. Schilling, Martin Luther - Rebell in einer Zeit des Umbruchs, 2014, 190-197.

Teza miesiąca - Tezy 73 i 74

73 - Tak jak papież słusznie spieszy z karą banicji przeciwko tym, którzy starają się przy użyciu jakiegoś podstępu gospodarczo szkodzić przedsięwzięciu odpustowemu, 

74 - tak też daleko więcej chce on skierować karę banicji przeciwko tym, którzy osłaniają odpusty, aby szkodzić świętej miłości i prawdzie.