sobota, 25 czerwca 2022

Nurty judaizmu

Menora, jeden z symboli judaizmu. Foto: Schutterstock.com

1.  Wprowadzenie

Judaizm to jedna z najstarszych i ciągle żywych religii świata podstawowych i jest oparty na dwóch założeniach:

- na monoteizmie etycznym, czyli wierze w jednego, jedynego Boga, Stwórcę i Pana Wszechświata, który oczekuje od ludzi moralnego postępowania,

- na przekonaniu o posłannictwie Żydów z racji przymierza, które Bóg zawarł z nimi, jako narodem przez Siebie wybranym na świadka. Bóg oczekuje od Żydów takiego sposobu życia, który utrzymuje pamięć objawień Boga i czyni z narodu żydowskiego „królestwo kapłańskie”; przymierze Boga z narodem żydowskim ma znaczenie dla całej ludzkości, bo gdy nadejdzie Mesjasz (Pomazaniec) i zapanuje powszechny pokój, cały świat pozna Boga i uzna rolę Żydów — w tym wyraża się uniwersalny wymiar judaizmu, jak również w możliwości przyjęcia wiary w jedynego Boga oraz w możliwości przyjęcia judaizmu przez każdego człowieka.

Jej wyznawcy znajdują się na całym świecie, obecnie jest ich najwięcej w Stanach Zjednoczonych (5,6 mln) i Izraelu (4,7 mln).Z judaizmu wywodzą się dwie inne religie monoteistyczne: chrześcijaństwo oraz islam.

2. Geneza judaizmu

Judaizm wywodzi się z wierzeń Hebrajczyków, którzy najprawdopodobniej wchodzili w skład koczowniczych plemion Habiru przybyłych do Syropalestyny zza Eufratu. Przechowywali oni tradycję o wędrówce Abrahama, którego uznają za swojego przodka, z mezopotamskiego Ur do Kanaanu i przymierzu zawartym przez niego z Bogiem, który obiecał mu liczne potomstwo i władanie krajem Kanaan. Znakiem tego przymierza stało się obrzezanie. Według historyków religii, zbieżności między wierzeniami Hebrajczyków a egipskim kultem Atona (nazwa podobna do hebrajskiego imienia Boga – Adonaj) mogą świadczyć o tym, że Hebrajczycy ulegli wpływom monoteistycznej doktryny Echnatona. W obu przypadkach zakłada się silne więzi Hebrajczyków z Egiptem oraz w różny sposób łączy się powstanie kultu Atona lub Jahwe z biblijnym wyjściem (exodusem). Inne hipotezy dotyczą henoteistycznego charakteru pierwotnej religii Hebrajczyków, w której główną rolę odgrywał bóg wojny JHWH Zastępów (pochodzenia madianickiego?). Biblijne świadectwa pokazują lokalne kulty, sprawowane na „wyżynach”, na przykład na górze Garizim. Cechą wyróżniającą judaizmu było zerwanie z powszechnym wtedy wielobóstwem i zastąpienie go wiarą w jedynego, niewidzialnego Boga, króla Izraela, „Boga Abrahama, Izaaka, Jakuba”, którego imienia, zapisywanego jako tetragram JHWH, a czytanego jako hebrajskie słowo o znaczeniu Mój Pan, nie wolno wymawiać (Jahwe); zgodnie z Pismem zostało ono objawione Mojżeszowi i objaśnione jako „Jestem, który jestem”.

3. Judaizm świątynny

Powstał w czasach niewoli babilońskiej, po wypędzeniu ludności Izraela na tereny dzisiejszego Iraku i po najeździe Palestyny przez Achemenidów. W tym czasie ostatecznie zredagowano większą część Starego Testamentu oraz przeprowadzono reformę religijną (reforma Ezdrasza). Odnowiony judaizm zaczerpnął prawdopodobnie niektóre nowe koncepcje z zaratusztrianizmu: idee wędrówki dusz po śmierci do piekła lub nieba, Sądu Ostatecznego, przyjścia Mesjasza i osobistej odpowiedzialności za swoje czyny przed Bogiem. Reforma wiązała się z włączeniem w kanon Biblii pism proroków: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela i innych. Po powrocie z niewoli babilońskiej oprócz odnowionego systemu wierzeń opracowano skomplikowaną liturgię, która była sprawowana wyłącznie przez kapłanów w Świątyni Jerozolimskiej wybudowanej w 536–515 p.n.e. na miejscu starej świątyni króla Salomona. W świątyni tej nie było już jednak zaginionej Arki Przymierza.

Według historyków w V w. p.n.e. dokonała się ostateczna kodyfikacja 2 pierwszych części Biblii hebrajskiej: Tory (czyli w węższym znaczeniu Pięcioksięgu Mojżesza) oraz ksiąg historycznych i prorockich (Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela i in.); oprócz Tory pisanej przekazywano jednocześnie jej interpretacje i rozwinięcia zwane Torą ustną (według tradycji judaizmu obie Tory stanowią jedność i wywodzą się od Mojżesza); kodyfikacja tradycji ustnej nastąpiła przez spisanie Miszny ok. 200 r. n.e.

Pod panowaniem hellenistycznej dynastii Seleucydów (190–141 p.n.e.) próbowano zmusić Żydów do kultu bogów greckich, co spowodowało powstanie machabejskie. W II w. p.n.e. obok kapłanów i związanego z nimi stronnictwa saduceuszy, którzy bronili znaczenia kultu świątynnego, pojawili się „uczeni w piśmie” i stronnictwo faryzeuszy, którzy kładli nacisk na znajomość pism pięcioksięgu mojżeszowego i proroków oraz na skrupulatnym wypełnianiu zawartych w Biblii przepisów moralnych, rytualnych oraz prawnych. Oprócz nich powstawały mniejsze „sekty”: ascetycznych esseńczyków, których poglądy zachowały się w rękopisach z Qumran, zwolenników Jana Chrzciciela oraz zwolenników Jezusa Chrystusa, którzy dali początek religii chrześcijańskiej. Po podbiciu kraju przez Rzymian (63 p.n.e.) rosnące znaczenie zdobywało niepodległościowe stronnictwo zelotów, których wysiłki spowodowały w końcu wybuch powstań żydowskich i zburzenie Jerozolimy przez Tytusa w 70 r. n.e., a następnie przez Hadriana w 135 roku, we wszystkich dotychczasowych etapach rozwojowych judaizmu największe znaczenie religijne posiadali kapłani, z arcykapłanem na czele.

Zburzenie Drugiej Świątyni w 70 r. n.e. po upadku powstania żydowskiego przeciwko Rzymianom spowodowało rozproszenie Żydów (diaspora żydowska, czyli galut). Rabini, znawcy i nauczyciele Tory, zgromadzeni w Jawne (Jamnii) ustalili przypuszczalnie kanon Biblii hebrajskiej i zasady funkcjonowania judaizmu bez Świątyni, zapoczątkowując okres judaizmu rabinicznego; jego istotnymi cechami są dyscyplina i rytuał w życiu codziennym, synagoga jako ośrodek kultu, modlitwy w miejsce ofiar.

4. Judaizm rabiniczny

Judaizm rabiniczny jest też zwany talmudycznym, gdyż nauki rabinów, zarówno w formie komentarza do Miszny (Gemara), jak i komentarza do Biblii (midrasz) zawarto w Talmudzie, który spisano w V–VII wieku. Judaizm w wersji talmudycznej został przyjęty za obowiązujący właściwie przez wszystkich Żydów. Z wielu prądów w judaizmie na początku naszej ery przetrwał tylko judaizm rabiniczny (chrześcijaństwo rozwinęło się w odrębną religię), stając się podstawą wszystkich późniejszych kierunków w judaizmie.

Zburzenie świątyni jerozolimskiej oznaczało koniec kultu świątynnego i skoncentrowanie religii wokół Biblii. Miejsce kapłanów ostatecznie zajęli rabini – dawni „uczeni w Piśmie” nauczyciele religii, którzy odtąd gwarantowali ciągłość wiary żydowskiej. Żydzi rozproszyli się po terenach Imperium rzymskiego oraz państwa Partów. W tym okresie powstały charakterystyczne dla dzisiejszego judaizmu instytucje. Najważniejsze znaczenie miały dyskusje rabinów prowadzone w Jawnem (132–90), które m.in. ustaliły kanon Biblii żydowskiej oraz obowiązującą interpretację żydowskiego prawa religijnego. W Babilonie i Aleksandrii istniały dwa współpracujące z sobą ośrodki religijne, które zawarły w Talmudzie – rodzaju komentarza do Pięcioksięgu mojżeszowego – zasady judaizmu w warunkach wypędzenia. Talmud nie jest świętą księgą, tak jak Biblia żydowska (zwana przez chrześcijan Starym Testamentem), ma jednak moc obowiązującą dla ortodoksyjnego żyda w kwestiach kultu, ubioru, odżywiania się, prawa cywilnego i karnego, obowiązującego w żydowskiej wspólnocie. Talmud jest z kolei interpretowany przez rabinów, których dogłębna wiedza pozwala na ustalenie w konkretnej sytuacji, jakie zachowanie jest właściwe. W istocie podstawą judaizmu stała się nie wiara, ale raczej sposób postępowania, stąd niekiedy uważa się, że nie ma sprzeczności między tożsamością żydowską a brakiem wiary w Boga, pod warunkiem, że choćby w pewnym stopniu przestrzegane będzie prawo. Talmudyczne 613 przykazań (248 nakazów i 365 zakazów) adaptowane do zmieniających się warunków, to podstawa dyscypliny życia codziennego wyznawców ortodoksyjnego judaizmu; oprócz zasad sprawiedliwości i miłości bliźniego należą do nich obowiązki rytualne, takie jak modlitwy (3 razy dziennie, grupowe w synagodze albo indywidualne), posty, przestrzeganie odpoczynku w szabat, przepisy pokarmowe (koszer), obchodzenie świąt (np. Jom Kipur, Rosz ha-Szana oraz tzw. świąt pielgrzymich Pesach, Szawuot, Sukot, podczas których w starożytności było wskazane odwiedzanie Świątyni). W judaizmie zakłada się, że pisma religijne powinien studiować każdy pobożny Żyd — zarówno w celu poznania tradycji i rytuałów, jak i w przekonaniu, że prowadzi to do moralnego życia, które zasadza się m.in. na trosce o słabych, miłosierdziu, dążeniu do sprawiedliwości i czynienia pokoju między ludźmi.

Część żydów pod przywództwem Anana ben Dawida odrzuciła Talmud (767) dając początek religii karaimów. Talmud zawiera też pewne idee teologiczne, takie jak idea ofiary symbolicznej, koncepcja Szechiny (hebr. שכינה) – czyli Bożej Obecności, będącej wszędzie tam, gdzie zbierze się dziesięciu pobożnych żydów, oraz wezwanie do nieustającego oczekiwania na Mesjasza, który poprowadzi Lud Izraela z powrotem do Palestyny.

5. Współczesny judaizm

Judaizm ortodoksyjny opiera się na pełnym stosowaniu Talmudu w życiu codziennym; dzieli się na następujące nurty:

- charedim (judaizm ultraortodoksyjny) – mają negatywne stanowisko wobec postępu kulturalnego i ograniczają do minimum kontakty ze światem zewnętrznym, tworząc swoiste getto. Domagają się niezmienionej normy tradycjonalizmu, noszą XIX-wieczne ubiory, nie skracają brody ani pejsów, rygorystycznie przestrzegają koszerności (koszerna jest nawet długość włosa na charakterystycznych, futrzanych kapeluszach – sztrajmelach). Kobiety noszą peruki. Ich stanowisko dobrze oddają słowa Mojżesza Sofera: „Wszystko co nowe, jest przez Torę zakazane”. Niektórzy mają negatywny stosunek do świeckiego państwa Izrael, a niektórzy uważają nawet samo jego istnienie za przejaw bałwochwalstwa.

- chasydzi - ruch zapoczątkował Israel Baal Szem Tow właściwie Izrael Ben Eliezer (1700-1760). Chasydzi uznają wagę skrupulatnego wypełniania rytuałów, ale ważniejsze znaczenie ma pobożność i radość ze służenia Bogu. Chasydzi gromadzą się wokół wybitnych rabinów, zwanych cadykami, którzy zgodnie z ich przekonaniami są pośrednikami między światem Boga a światem ludzi oraz uczą ich nawiązywać z nim kontakt. Często zajmują się dociekaniami kabalistycznymi. Ruch ten powstał na terenie dzisiejszej Ukrainy, Polski i Białorusi, ale przetrwali tylko chasydzi, którzy uciekli przed Holocaustem do USA i Palestyny. Najbardziej znani są chasydzi bracławscy, lubawiccy i satmarscy. Często pielgrzymują do Polski do grobów cadyków m.in. z Kocka, Międzyrzeca, Leżajska, Góry Kalwarii, Nowego Sącza, Lelowa, Dukli i Rymanowa. Ten nurt judaizmu rozpowszechnił się przede wszystkim wśród biedoty żydowskiej w Rzeczypospolitej. W ramach tego nurtu pojawiały się także odłamy skrajnie ascetyczne i skrajnie rozpustne, gdyż jego przedstawiciele wierzyli, że Mesjasz przyjdzie wtedy, gdy wszyscy Żydzi będą praktykowali judaizm lub go porzucą. Z tego powodu jedni żyli skrajnie ascetycznie, a drudzy skrajnie rozpustnie, dopuszczając się kazirodztwa, seksu pozamałżeńskiego, jedzenia niekoszernych potraw. Większość chasydów była jednak umiarkowana.

- ortodoksja aszkenajska (neoortodoksja) - w Izraelu wyznawcy są określani jako datiim – stworzona przez rabina Rafaela Hirscha (1808-1888), którego hasłem było „Tora im derech erec” (Prawo z miejscowymi zwyczajami) chce pogodzić prawowierny judaizm ze współczesną kulturą, nauką i społeczeństwem. Żydzi wyznający ortodoksję aszkenajską noszą współczesne ubiory, chodzą ogoleni i nie izolują się od świata zewnętrznego. Większość Żydów ortodoksyjnych stara się znaleźć kompromis między prawem żydowskim a rolą zawodową i obowiązkami społecznymi. W ostateczności ich ortodoksja może polegać jedynie na przynależności do synagogi ortodoksyjnej. Ortodoksja dominuje w większości krajów zamieszkanych przez Żydów (z wyjątkiem USA), posiada rozbudowaną sieć szkolnictwa ze szkółkami niedzielnymi, jesziwami i uniwersytetami (Bar Ilan w Izraelu, Yeshiva University w Nowym Jorku). W Izraelu zajmuje pozycję religii urzędowej z (jednym z dwóch) Naczelnych Rabinów Izraela. Warszawska synagoga im. Rywki i Zalmana Nożyków, jest wedle wyraźnego życzenia fundatorów synagogą ortodoksyjną. Ortodoksyjni są prawie wszyscy rabini zatrudnieni w tej chwili przez Związek Gmin Wyznaniowych w RP, ale członkiem Gminy może zostać każdy, niezależnie od stopnia religijności, kto podlega Prawu Powrotu Państwa Izraela (tzn. wystarczy, by przynajmniej jedno z dziadków było Żydem).

- ortodoksja sefardyjska - podział Żydów na aszkenazyjskich i sefardyjskich wiąże się z dwoma ośrodkami żydowskimi we wczesnym średniowieczu: Niemcami i Hiszpanią. Sefardyjczykami nazywani są potomkowie Żydów hiszpańskich wypędzonych w 1492 roku, a także portugalskich i włoskich, których łączyło stosowanie języka ladino i dialektów judeo-romańskich (tak jak Aszkenazyjczyków język jidysz) oraz dziedzictwo kulturowe. Pewne różnice liturgiczne, prawne, w zwyczajach, w metodach studiów talmudycznych spowodowały powołanie sefardyjskiego Naczelnego Rabina Izraela.

tzw. otwarta ortodoksja - ruch zapoczątkowany przez Awiego Weissa w 1997 roku. Nurt uważa Halachę (prawa żydowskie) za drogowskaz, a nie prawo do dosłownej implementacji. Powołuje się on przy tym na etymologię i znaczenie słowa halacha: od halokh (he: הלוך) – iść. W maju 2009 roku Awi Weiss ogłosił otwarcie Jesziwy Maharat, nowej szkoły kształcącej kobiety na Maharat (tytuł, który Weiss utworzył dla żeńskiej wersji kobiecej wersji tytułu "rabin"). W 2015 roku Jesziwę Maharat ukończyła – i zdobyła tytuł maharat – Miriam Gonczarska. Stała się przez to pierwszą maharat w historii Europy i jednocześnie pierwszą maharat w historii Polski, oraz pierwszą polską żydowską liderką religijną od czasu Holokaustu. 

Judaizm reformowany powstał w Niemczech dzięki reformie liturgicznej Izraela Jacobsona w 1810 roku, który wprowadził hymny w języku niemieckim, muzykę organową, krótsze modlitwy. Synagogi reformowane są określane jako „Tempel” (świątynia). Różni się on od tradycyjnego judaizmu rabinicznego przede wszystkim uznawaniem prawa żydowskiego za historyczne i podlegające reformom, pełnym równouprawnieniem kobiet w liturgii, wprowadzeniem dowolności przestrzegania restrykcyjnych przepisów koszerności i obchodzenia Szabatu, ułatwiając funkcjonowanie Żydów w nowoczesnych społeczeństwach. Nurt ten porzucił „nadzieję mesjanistyczną”. Od czasu Holocaustu judaizm reformowany akceptuje jednak Państwo Izrael i syjonizm. Istnieją jego różne, skłócone z sobą często odmiany, które różnią się stopniem dowolności w interpretacji starych zasad obyczajowych. Żydzi reformowani przeprowadzają mniej uciążliwą procedurę konwersji (przejścia na judaizm), ale konwertyci nie są uznawani przez pozostałe odłamy judaizmu. W synagogach reformowanych występują mieszane płciowo miejsca siedzące, co jest nie do pomyślenia w judaizmie ortodoksyjnym, kobiety są ordynowane na rabinów, zdarzają się przypadki błogosławienia par homoseksualnych.

Judaizm konserwatywny (masorati) utworzył rabin reformowany Zachariasz Frenkel w 1845 roku. Jest to ruch pośredni między judaizmem ortodoksyjnym i reformowanym opowiadający się za utrzymaniem języka hebrajskiego w liturgii, zachowaniem szabatu i przepisów koszerności. Rytuałów konwersji dokonywanych przez rabinów konserwatywnych nie uznają rabini ortodoksyjni (choć uznają je reformowani), co powoduje duży zamęt. W Stanach Zjednoczonych Zjednoczona Synagoga Ameryki należąca do nurtu konserwatywnego jest najliczniejsza pod względem liczby synagog (na 5,6 mln Żydów amerykańskich 1,3 mln należy do judaizmu konserwatywnego, dalsze 1,3 mln do judaizmu reformowanego, 0,6 mln do judaizmu ortodoksyjnego, a 0,3 mln do judaizmu rekonstrukcjonistycznego – jednak formalna przynależność do synagogi nie oznacza wypełniania praktyk i poziom wypełniania jest różny).

Judaizm rekonstrukcjonistyczny założył Mordechaj Kaplan (1881-1983). Ten nurt uznaje judaizm za cywilizację ewoluującą, Boga za projekcję ludzkich ideałów, a zbawienie jako proces o charakterze kosmicznym. Nurt ten podobnie jak pozostałe posiada własne szkolnictwo, ordynujące własnych rabinów. Jest on obecny głównie w USA i utrzymuje przyjazne stosunki z Żydami reformowanymi.

Judaizm humanistyczny powstał pod koniec lat 60-tych XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Odrzuca on wiarę w osobowego Boga i został stworzony przez byłego reformowanego rabina Sherwina Wine’a (1928-2007), który nie potrafił pogodzić wiary w Boga z Holocaustem i opracował judaizm oparty na kulturze i historii, a nie wierze w Boga. Podczas nabożeństw Żydzi humanistyczni nie modlą się, nie wzywają imienia Boga, oprócz Tory czytają fragmenty świeckich książek napisanych przez Żydów. Obowiązkiem żyda humanistycznego jest studiowanie tradycji świeckiej i religijnej Żydów. Rabini w przeciwieństwie do większości rabinów reformowanych i wszystkich ortodoksyjnych biorą udział przy ceremoniach ślubów żydów z nie-żydami. Nie ma też żadnych ograniczeń co do obecności zadeklarowanych homoseksualistów w synagogach. Zrzesza on w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie około 25 tys. ludzi, na całym świecie zaś 50 tys. Pojedyncze wspólnoty istnieją na wszystkich kontynentach. Kilka synagog jest w Izraelu, w Europie prężnie działa synagoga w Brukseli. Żydzi humanistyczni obchodzą większość świąt żydowskich, nadając im jednak świecki charakter. Konwersja nie wymaga zanurzenia w mykwie, obrzezania, polega jedynie na zaakceptowanej przez grupę deklaracji chęci zostania żydem. Obecnie 41% izraelskich Żydów określa się jako żydzi świeccy. Nie ma to jednak związku z formalną przynależnością do jakiejś organizacji, lecz z szacunkiem dla tradycji żydowskiej przy jednoczesnym braku przekonania co do konieczności regularnego praktykowania judaizmu. Żydzi ci nie uczęszczają regularnie na szabaty, nie modlą się, ale na przykład 81% z nich zasiada do rodzinnego sederu podczas święta paschy. Niektórzy, chociaż nie chodzą regularnie do synagogi, celebrują tam żydowskie ryty przejścia, jak brit mila (rytualne obrzezanie noworodka) czy bar micwa (obrzęd uznania chłopców uznaje się za dorosłych, czyli zdolnych do przestrzegania przykazań Prawa Mojżeszowego: od tego czasu są odpowiedzialni przed Bogiem za swe czyny). Inni organizują prywatne bar micwy o charakterze świeckim. Różnią się oni także w kwestii obrzezania. Większość świeckich Żydów nadal dokonuje tego, w ostatnich latach jednak wzrasta liczba osób porzucających tę praktykę. W ostatnich latach pojawią się także głosy na temat wprowadzenia w Izraelu świeckich konwersji. Miałaby się one opierać na egzaminie ze znajomości języka hebrajskiego oraz kultury i historii Żydów, gdyż obecnie osoby, które nie mają matki-Żydówki, a czują się Żydami po ojcu lub dziadkach, żeby zostać oficjalnie uznanymi za Żyda, muszą przejść ortodoksyjną konwersję, chociaż na przykład większość imigrantów z Rosji nie chce praktykować tej odmiany judaizmu.


Judaizm mesjanistyczny (judeochrześcijaństwo) nie jest uznawany przez pozostałe odłamy judaizmu (z wyjątkiem, przynajmniej w pewnym stopniu, judaizmu rekonstruktywistycznego), ale jego członkowie uważają się za żydów i chrześcijan, spadkobierców starożytnych judeochrześcijan zwanych nazarejczykami. Żydzi mesjanistyczni łączą stosowanie prawa żydowskiego z chrześcijańskimi dogmatami (przeważnie w wersji protestanckiego ewangelikalizmu). Ruch dzieli się na wiele grupek (największa z nich – Jews for Jesus) i jest bardziej popularny w USA (liczy prawdopodobnie kilkaset tysięcy członków), zwłaszcza wśród małżeństw mieszanych. Pomysł utworzenia oddzielnego rytu judeochrześcijańskiego miało też kilku księży katolickich, np. karmelita Daniel Rufaisen, który walczył z władzami Izraela o uznanie go za Żyda. Przedstawicielem tego nurtu jest Josef Baruch Szulam (1946).

Felaszowie to Żydzi etiopscy, którzy mają nieco inny kanon pism, zwyczaje, a w liturgii stosują język gyyz. Wedle tradycji Felaszów są oni potomkami Menelika, według tradycji syna króla Salomona i królowej Saby (lub raczej potomkami towarzyszy czy wojowników Menelika), który przywiódł ich z Jerozolimy do Etiopii. Wedle innych opinii są potomkami więźniów Salmanasara V, który zburzył Samarię, lub uchodźcami ze zburzonej w 70 r. n.e. przez Rzymian Jerozolimy. Z kolei tradycja etiopska podaje, że od dawna przybywali do Etiopii żydowscy kapłani, którzy nawrócili cały kraj na judaizm. Gdy jednak przybył do nich biskup Frumencjusz przyjęli oni chrześcijaństwo, zaś stawiający opór wyznawcy dawnej religii zostali wygnani i osiedlili się nad jeziorem Tana.

Karaimizm powstał w 767 r. n.e. na skutek działalności rabina Anana ben Dawida. Karaimi odrzucają Talmud, interpretują Biblię w sposób bardziej rygorystyczny i z powodu zasadniczych różnic utracili więź z pozostałymi odłamami judaizmu i stworzyli własną kulturę. Podstawowymi źródłami karaimizmu są: Pięcioksiąg – szczególnie Dekalog, z zasadą i obowiązkiem samodzielnej interpretacji, oraz późniejsza tradycja nietalmudyczna o ile nie jest sprzeczna z Torą i tradycją, oraz Mojżesz uznawany za głowę Bożych proroków. Podstawą liturgii są psalmy. Spowiedź jest powszechna, ale grzechy nie są wyjawiane przed innymi, także przed duchownymi.


Literatura:

1. A. Mrozek, Wprowadzenie do judaizmu, The Polisch Journal of the Arts and Culture (3/2012), 101-114.

2. L. Jacobs, Judaism. In: M. Berenbaum, F. Skolnik (Hrsg.): Encyclopaedia Judaica. 2. Auflage. Band 11. Macmillan Reference USA, 2007, 511–520.

3. A. Dashefsky, S. Della Pergola, I. Sheskin, eds. (2018). World Jewish Population (PDF) (Report). Berman Jewish DataBank. Retrieved 22 June 2019.

4. Rabbinic Judaism". Encyclopædia Britannica Online. Retrieved 7 November 2020.

5. A. Ackermann 2010). "Eliezer Schweid on the Religious Dimension of a Secular Jewish Renewal". Modern Judaism. 30 (2): 209–228.

6. Warszawa | Wirtualny Sztetl, Sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-28].

7. "Opening Up Orthodox Judaism" The Jewish Week, December 12, 2007.

8. Ch. Mopsik, Isaac Ashekenazi Louria et la mystique juive, dans Le Livre des Sagesses, L'aventure spirituelle de l'humanité, sous la direction de Frédéric Lenoir et Ysé Tardan-Masquelier, Bayard, 2002.

9. H. Trautner-Kromann, Jødedommens oprindelse, Jødedommen (Verdens religioner) (1. udgave), 1983, 13.

10. M. Lidman (28 January 2016). "Karaite Jews unanimously re-elect chief rabbi". The Times of Israel. Retrieved 4 November 2018.

11. http://poznan.jewish.org.pl/index.php/judaizmcom/Kierunki-i-odlamy-w-judaizmie-wspolczesnym.html

poniedziałek, 20 czerwca 2022

Trzy święte języki (tres linguae sacra)

Chrześcijańska koncepcja tres linguae sacrae („trzy święte języki”), tres linguae sapientales („trzy języki mądrości”) lub tres linguae praecipuae („trzy wybitne języki”) oznacza język hebrajski, grecki i łaciński i wywodzi się z Ewangelia Jana (J 19,20), która podaje, że Poncjusz Piłat kazał napisać titulus INRI na krzyżu Chrystusa w trzech językach.

Już w IV wieku Hilary von Poitiers (315–367) pisał o trzech językach jako tych, przez które została przekazana wola Boża, zapowiedź Jego królestwa i napis na krzyżu świata (Tractatus super psalmos: Instructio psalmorum 15 = CSEL 22, 13).

Nieco później chrześcijański poeta Prudencjusz (348 - po 405) podkreślał ironię losu wynikającą z polecenia Poncjusza Piłata, aby umieścić trójjęzyczną inskrypcję na krzyżu Chrystusa - chrześcijaństwo zwyciężyło pomimo ukrzyżowania Jezusa i jest obecnie głoszone w języku hebrajskim, greckim i łacińskim (Apotheosis 11, 377-385).

Mniej więcej w tym samym czasie Augustyn z Hippony (354-430) rozumiał język hebrajski jako symbol prawa żydowskiego, grecki jako symbol mądrości pogan, a łacinę jako prawo Cesarstwa Rzymskiego:

„Hae quippe tres linguae ibi prae caeteris eminebant: Hebraea, propter Judaeos in Dei Lege gloriantes; Graeca, propter Gentium sapientes; Latina, propter Romanos multis ac pene omnibus jam tunc gentibus imperantes.“

„Te trzy języki wyróżniały się spośród innych tam: hebrajski ze względu na Żydów, którzy chlubili się prawem Bożym; grecki z powodu mędrców; łacina z powodu Rzymian, którzy w tamtym czasie panowali nad wieloma i prawie wszystkimi ludami. " (In Iohannis evangelium tractatus 117, 4 = CCSL 36, 653; PL 35, 1946”)

Koncepcja ta została podjęta w średniowieczu przez Izydora z Sewilli (ok. 560–636), który jako pierwszy nadał trzem językom epitet sacrae:

„Tres autem sunt linguae sacrae: Hebraea, Graeca, Latina, quae toto orbe maxime excellunt. His namque tribus linguis super crucem Domini a Pilato fuit causa ejus scripta.“

„To są trzy języki święte: hebrajski, grecki i łacina, które są najwybitniejszymi na świecie. Ponieważ w tych trzech językach na szczycie krzyża Pańskiego napisano powód potępienia Pana na rozkaz Piłata.” (Etymologiae 9, 1, 3)

Hraban Maur (ok. 780–856) był jednym z innych uczonych propagujących tę koncepcję.

W ten sposób wspierał się tzw. chrześcijański hebraizm średniowiecza, odwoływanie się do oryginalnego języka hebrajskiego Pisma Świętego w filologicznych dążeniach do jego interpretacji. Na przykład hebrajski był uważany za lingua sacra par excellence: niektórzy współcześni uczeni mają tytuł profesora linguae sacrae, czyli hebrajskiego. Profesor języka hebrajskiego z Tybingi, Michael Beringer, rozwinął tę koncepcję w swoim „Oratio de sancta lingua Hebraea” (1599), twierdząc, że hebrajski był najstarszym językiem Adama i Ewy i Bóg uważał, że ​​Mesjasz będzie mówił tym językiem; dlatego nauka języka hebrajskiego jest również ważnym narzędziem misji wśród Żydów.

Podczas gdy greka zajęła drugie miejsce jako język Nowego Testamentu, łacina, chociaż pierwotnie nie była językiem Pisma Świętego, została włączona do kanonu jako trzeci język, nie tylko ze względu na wzmiankę w Ewangelii Jana, ale także ze względu na status, jaki w średniowieczu osiągnęło łacińskie tłumaczenie Biblii i jej znaczenie w liturgii.

Terminy przeciwstawne do lingua sacra to lingua vernacula, lingua vulgaris, lingua barbara lub barbarica, lingua rustica. Chodzi o odpowiedni język narodowy. Jego użycie jako języka literackiego było tłumione lub utrudniane przez koncepcję trzech świętych języków aż do renesansu.

Po wznowieniu studiów hebrajskich przez Johannesa Reuchlina (1455-1522), egzaminy Hebraicum, Graecum, Latinum, a także egzamin z biblijnej greki w szkołach i na uniwersytetach w krajach niemieckojęzycznych wywodzi się z koncepcji trzech świętych języków.

Hebraicum (skrót od examen hebraicum) to egzamin językowy, który udowadnia umiejętności językowe w języku hebrajskim, takie jak Graecum w przypadku greki i Latinum w przypadku języka łacińskiego. Rozróżnia się starożytny język hebrajski, który nawiązuje do języka Biblii hebrajskiej, Starego Testamentu, oraz starożytny i współczesny język hebrajski, który oprócz znajomości starożytnego hebrajskiego dowodzi również znajomości współczesnego hebrajskiego (Ivrit). W Niemczech, Austrii i Szwajcarii starożytny język hebrajski jest warunkiem wstępnym do egzaminu pośredniego na kursie dyplomowym z teologii chrześcijańskiej na większości wydziałów teologicznych. W ramach studiów o judaizmie nabywa się kurs starożytnego i współczesnego języka hebrajskiego. Państwowe biura szkolne, wydziały lub instytuty uniwersytetów, instytucje kościelne i Uniwersytet Żydowski w Heidelbergu przeprowadzają egzamin Hebraicum zgodnie z tymi różnymi celami. Ogólnie rzecz biorąc, szkoły średnie, kolegia lub instytucje kościelne oferują lekcje hebrajskiego prowadzące do Hebraicum; Istnieją jednak również oferty samodzielnej nauki. Hebraicum na poziomie uniwersyteckim składa się z dwóch części: pisemnej i ustnej. Część pisemna trwa 180 minut (3 godziny), podczas której egzaminowany dostaje do przetłumaczenia tekst o długości ok. 180 wyrazów (fragment biblijny) i może korzystać z przygotowanego wcześniej przez komisję egzaminacyjną słownika (Gesenius – Hebräisches und Aramäisches Handwörterbuch über das Alte Testament). Egzamin pisemny uważa się za niezdany z oceną niedostateczną, gdy więcej niż 10% tekstu (czyli ok. 18 wyrazów) zostanie błędnie przetłumaczonych. Ocena ta uniemożliwia podejście do części ustnej. Część ustna trwa 20 minut. Kandydat ma wskazać wybrany werset biblijny w Biblii Hebraica Stuttgartiensia, przeczytać go a także przetłumaczyć bez użycia słownika. Na tym etapie jest oceniana zarówno umiejętność czytania po hebrajsku, jak i poprawność tłumaczenia. W zależności od szybkości tłumaczenia zostaje omówionych w ten sposób 4-5 wersetów biblijnych. Ocena końcowa jest średnią arytmetyczną z części pisemnej i ustnej.

Graecum (skrót od examen graecum) to nazwa egzaminu ze starożytnej greki, podobnego do łacińskiego Latinum i hebrajskiego Hebraicum, czyli świadectwa przynajmniej dostatecznej znajomości starożytnej greki. Aż do 1900 roku od każdego studenta niemieckich uniwersytetów wymagano znajomości greki i łaciny. Zmieniło się to pod wpływem cesarza Wilhelma II, który uważał starożytne języki za zbyteczne. W dzisiejszych czasach zdobycie Graecum lub znajomość starożytnej greki jest wymagana tylko w kilku kierunkach, zwłaszcza w teologii ewangelickiej i katolickiej, filozofii, a także we wszystkich przedmiotach starożytnych, takich jak romanistyka, historia starożytna i archeologia klasyczna. Jednak w przypadku niektórych z tych przedmiotów tylko studenci studiów magisterskich lub doktoranci muszą udowodnić Graecum; istnieją również różnice między uczelniami. Graecum zwykle potwierdza pomyślne uczestnictwo w „co najmniej czteroletnim kształceniu obowiązkowym” w języku starożytnej greki, z końcową oceną „dostateczną” (5 punktów) lub wyższą. Kraje związkowe mogą również określić w swoich rozporządzeniach dłuższe okresy.

Jednak ze względu na względną rzadkość lekcji starożytnej greki w dzisiejszych niemieckich szkołach, Graecum jest zwykle nabywane w pierwszych semestrach kursu jako uzupełnienie matury. W ramach przygotowań uniwersytety oferują kursy językowe w trakcie semestru (dotychczas zwykle w ciągu dwóch lub trzech semestrów). Prywatne instytuty oferujące intensywne kursy wakacyjne oferują dalsze możliwości przygotowania. Z reguły egzamin Graecum wymaga przetłumaczenia fragmentu Platona lub Ksenofona o średnim stopniu trudności oraz egzaminu ustnego. Egzaminy uzupełniające do Graecum są zdawane zarówno na uniwersytecie, jak i w krajach związkowych (np. w Hesji przez państwowe władze szkolne). Egzamin można powtórzyć jeden raz, jeśli nie zostanie zdany, a w niektórych krajach związkowych można go powtórzyć dwukrotnie.

Graecum na poziomie uniwersyteckim składa się z dwóch części: pisemnej i ustnej. Część pisemna trwa 180 minut (3 godziny), podczas której egzaminowany dostaje do przetłumaczenia tekst o długości ok. 180 wyrazów (fragment oryginalnego tekstu Platona lub Ksenofonta) i może korzystać z przygotowanego wcześniej przez komisję egzaminacyjną słownika.

Egzamin pisemny uważa się za niezdany z oceną niedostateczną, gdy więcej niż 10% tekstu (czyli ok. 18 wyrazów) zostanie błędnie przetłumaczonych. Ocena ta uniemożliwia podejście do części ustnej. Część ustna trwa 20 minut. Zadaniem kandydata jest poprawne przeczytanie i tłumaczenie otrzymanego tekstu (4-5 zdań) bez użycia słownika. Ocena końcowa jest średnią arytmetyczną z części pisemnej i ustnej.

Latinum (skrót od examen latinum) to dowód znajomości języka łacińskiego. W 1979 roku Latinum („KMK-Latinum”, porozumienie Niemieckiej Konferencji Ministrów Edukacji i Spraw Kultury) zajęło miejsce wcześniej powszechnego „dużego” lub „małego” Latinum w niektórych niemieckich krajach związkowych. W wielu krajach związkowych istnieje możliwość dalszego nabywania małego lub dużego Latinum oprócz Latinum.

Umowa KMK została zmieniona w 2005 roku. Cztery lata, a w większości krajów związkowych nawet pięć lat uczestnictwa w wstępnych lekcjach łaciny lub udział w egzaminie pisemnym i ustnym są warunkiem uzyskania Latinum na świadectwie matury. Potwierdza pomyślne uczestnictwo z końcową oceną „dostateczną” (pięć punktów) lub lepszą.

Ci, którzy nie zdobyli Latinum w czasie zajęć szkolnych, ale potrzebują go jako warunku wstępnego do studiowania określonych przedmiotów, mogą go otrzymać po zdaniu uzupełniającego egzaminu maturalnego. W wielu miejscowościach odbywają się intensywne kursy przygotowujące do tego egzaminu w przerwie semestralnej. Większość uniwersytetów oferuje również kursy łacińskiego (niektóre z nich są teraz również związane z dodatkową opłatą).

W przypadku niektórych przedmiotów humanistycznych na niemieckich uniwersytetach wymagane jest zdanie Latinum lub znajomość łaciny równoważna Latinum. Dotyczy to nie tylko teologii i archeologii, ale także języków nowożytnych, filozofii i historii. Te dwie ostatnie można teraz studiować na niektórych uniwersytetach, przynajmniej do stopnia licencjata, bez dowodu posiadania Latinum. Egzamin przebiega analogicznie do Hebraicum i Graecum (dwie części: pisemna (180 minut i tekst ok. 180 wyrazów do przetłumaczenia z użyciem słownika) i ustna (20 minut i tekst 4-5-zdaniowy do przeczytania i tłumaczenie bez słownika).

Jedną z pierwszych instytucji zajmujących się studiowaniem trzech świętych języków było Collegium Trilingue w Leuven, założone w 1517 roku z inicjatywy luksemburskiego humanisty Jérôme de Busleydena (łac. Hieronymus Buslidius). Obecnie taką placówką jest seminarium teologiczno-propedeutyczne Ambrosianum w Tybindze.


Literatura:

1.R. Gasser, Propter lamentabilem vocem hominis. Zur Theorie der Volkssprache in althochdeutscher Zeit. Diss. phil. Zürich 1970, 7ff.

2. D. Howlett, ‘Tres linguae sacrae’ and threefold play in Insular Latin. In: Peritia. Journal of the Medieval Academy of Ireland 16 (2002), 94–115.

3. M. Richter, Concept and evolution of the tres linguae sacrae. In: Ernst Bremer (Hg.), Language of Religion – Language of the People. Medieval Judaism, Christianity and Islam, 15–24.

4. Qualitäts- und UnterstützungsAgentur – Landesinstitut für Schule (NRW): Vorgaben zu den unterrichtlichen Voraussetzungen für die schriftlichen Prüfungen im Abitur in der gymnasialen Oberstufe im Jahr 2015: Vorgaben für das Fach Hebräisch, 2. Januar 2015 (PDF)

5. https://www.kmk.org/fileadmin/veroeffentlichungen_beschluesse/2005/2005_09_22_VB_Latinum_Graecim.pdf

6. Schul- und Prüfungsordnung über die gymnasiale Oberstufe und die Abiturprüfung im Saarland (GOS-VO). (PDF) In: Minister für Bildung und Kultur des Sarlandes. 2. Juli 2007, abgerufen am 24. Juli 2018 (§§ 65, 67ff).

7. R. A. Fletcher, The barbarian conversion,  354–356. ISBN 0 8050 2763 7. Retrieved 16 March 2020.

środa, 15 czerwca 2022

„Ty, ktόry miliony gwiazd zapaliłeś“ do przeczytania w…


W tych bibliotekach można wypożyczyć moją najnowszą publikację:

Biblioteka Narodowa, al. Niepodległości 213, 02-086 Warszawa

Biblioteka Jagiellońska, al. Mickiewicza 22, 30-059 Kraków

Biblioteka Główna Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, ul. Idziego Radziszewskiego 11, 20-031 Lublin

Biblioteka Uniwersytecka w Łodzi, ul. Jana Matejki 32/38, 90-237 Łódź

Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, ul. Gagarina 13, 87-100 Toruń

Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu, ul. Ratajczaka 38/40, 61-816 Poznań

Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, ul. Dobra 56/66, 00-312 Warszawa

Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, ul. Fryderyka Joliot-Curie 12, 50-383 Wrocław

Biblioteka Śląska, Plac Rady Europy 1, 40-021 Katowice

Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy, Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego, ul. Koszykowa 26/28, 00-950 Warszawa, skr. poczt. 365

Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica, ul. Podgórna 15/16, 70-205 Szczecin

Biblioteka Główna Uniwersytetu Gdańskiego, ul. Wita Stwosza 53, 80-308 Gdańsk

Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, ul. F. Chopina 27, 20-023 Lublin

Biblioteka Główna Uniwersytetu Opolskiego, ul. Strzelców Bytomskich 2, 45-084 Opole

Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego, ul. M. Skłodowskiej-Curie 14A, 15-097 Białystok

Książka jest swoistą cegiełką – 10% ze sprzedaży zasili budżet Diakonii w RP i Kolegium Muzyki Ewangelickiej. Do nabycia w parafiach w Jeleniej Gόrze, Toruniu, Poznaniu, Kluczborku, Wiśle-Centrum, Ustroniu i Dzięgielowie oraz u Wydawcy:

piątek, 10 czerwca 2022

Marcin Luter o diecie w Mowach Stołowych


Mowa nr 3801 (WA TR 3): Dieta lekarska. 1 kwietnia siedział w domu i wspominał ścisłą dietę lekarską, która go wyczerpywała: Prawdą jest, że dobra dieta to najlepsze lekarstwo, jeśli ktoś trzyma się jej zaleceń, ale życie zgodnie z nimi to nieszczęśliwe życie. I przytoczył kilka przykładów, którzy zagłodzili się na śmierć po zaleceniach lekarzy: Jem, to co chcę i umrę, kiedy Bóg zechce. Czas upływa, tłumiąc lata. Teraz, gdy myślę o nich, a mam już 50 lat, jak głupi jest ich upływ! Mniej więcej co 30 lat rozpoczyna się nowa epoka. My wszyscy urodziliśmy się na ziemi, to nie zmieni się.

Mowa nr 6027 (WA TR 5): Lekarstwa i medycyna. Ludzkie życie i zdrowie i temperament ciała są darem Stwórcy, szczególnie ważnymi dla systemu opieki zdrowotnej. Paweł pisze w Liście do Kolosan (Kol 2,23) o obłudzie, bo umartwiają swoje ciało z jednej strony, z drugiej pobłażają zmysłom jak epikurejczycy, a to przeszkadza. Więc podwójna jest lekarstwo: dieta, która jest najlepszym lekarstwem, bo wzmaga umiarkowanie i wystrzeganie się (pewnych) potraw i praktykowanie, które jest ostrożnie zalecane i nakazane przez lekarzy i leczy skomplikowane choroby.

poniedziałek, 6 czerwca 2022

O podobieństwie Bożym człowieka w Bad Boll

 


Kamil Basiński wygłosił 3 czerwca 2022 krótkie przemówienie o podobieństwie Bożym człowieka jako teologiczny impuls podczas konferencji przygotowawczej Ewangelicko-Luterański Kościόł Krajowy w Wirtembergii do 11. Zjazdu Światowej Rady Kościołόw w Karlsruhe 2022. Opracowaną w historyczno-systematyczno-teologiczny sposób tezę przedstawił w dwόch językach: niemieckim i polskim. Zdolność do kochania stanowi o naszym podobieństwie do Boga. Posiada ją w zasadzie każda osoba, zarówno zdrowa, jak i chora, odnosząca sukcesy, jak i zmarginalizowana. Miłość jest obiecana człowiekowi, przeznaczona dla niego, oczekiwana od niego i jako taka obowiązuje go nienaruszalnie. Nie ma w niej hierarchii, dlatego każde ludzkie życie jest warte tyle samo! W tym tkwi fundament etyki chrześcijańskiej, jak to konsekwentnie potwierdza Nowy Testament. Miłość jest siłą łączącą, dzięki której możemy określić relację z Bogiem, z samym sobą i z innymi ludźmi w codziennych drobnostkach, ale także w polityce zagranicznej.

Kamil Basiński hielt im Rahmen der Vorbereitungskonferenz der Evangelisch-Lutherischen Landeskirche in Württemberg zur 11. Vollversmmlung des Ökumenischen Rates der Kirchen in Karlsruhe 2022 eine kurze Rede zur Gottesebenbildlichkeit des Menschen als theologischen Impuls. Er stellte die These in einem historischen und systematisch-theologischen Diskurs in zwei Sprachen: Deutsch und Polnisch. Unsere Fähigkeit zu lieben entfaltet Gottesebenbildlichkeit des Menschen. Diese Kompetenz hat grundsätzlich jeder Mensch, der gesunde wie der kranke, der erfolgreiche wie der Mensch am Rande. Sie ist dem Menschen zugesagt, zugedacht, zugemutet und als solche unverbrüchlich für ihn gilt. Da gibt es keine Hierarchie. Jedes menschliche Leben ist deshalb gleich viel wert! Hier liegt eine fundamentale Grundlage christlicher Ethik, wie das Neue Testament durchgehend bestätigt. Liebe ist eine verbindende Kraft, dank derer wir die Beziehung zu Gott, zu uns selbst und zu anderen Menschen in alltäglichen Kleinigkeiten, aber auch in der Außenpolitik bestimmen können.

środa, 1 czerwca 2022

Dom Filipa Melanchtona w Bretten

Dom Melanchtona w Bretten to muzeum historii Reformacji i placówka badawcza Filipa Melanchtona. Oprócz wystawy poświęconej życiu jednego z twórców reformacji wittenberskiej, w budynku znajduje się również centrum badawcze, specjalna biblioteka i centrum dokumentacji do międzynarodowych badań nad Melanchtonem. Muzeum odwiedza rocznie 10 000 turystów.

Budynek wzniesiono od 1897 roku miejscu urodzenia Filipa Melanchtona, które zostało zniszczone w 1689 roku. Propozycja budowy wyszła od historyka kościoła Nikolausa Müllera. Budynek zaprojektował Johannes Vollmer, prace budowlane nadzorowali Hermann Billing i Wilhelm Jung. Dekorację elewacji wykonali rzemieślnicy z Bretten Ludwig Christof Meffle i Johann Schick. Otwarcie domu miało miejsce 25 czerwca 1903 roku. Budynek wzniesiono w stylu neogotyckim. Od frontu rynku w Bretten znajduje się balkon ozdobiony herbami nad dwoma późnogotyckimi portalami, widnieje napis „Ku czci Boga - Pamięci Melanchtona - Wzniesiony przez chrześcijaństwo ewangelickie. ”

Zdjęcie na szczycie przedstawia Chrystusa jako władcę świata.


Na parterze znajduje się sala pamięci ozdobiona freskami z posągami Melanchtona i jego towarzyszy. 

W absydzie sali usytuowano ołtarz, dzięki czemu pomieszczenie może być również wykorzystywane do nabożeństw. Jest wykonany z białego marmuru. 


Herb Melanchtona to mozaika u dołu. Symbol przedstawia podniesionego węża, przypominającego scenę z Księgi Liczb 21, 4-9, gdzie widok miedzianego węża zawieszonego na słupie chroni przed śmiercią przez jadowite węże. Ta historia została podjęta przez Jezusa Chrystusa w rozmowie z Nikodemem (J 3, 14ff): „Jak Mojżesz wywyższył węża na pustyni, tak Syn Człowieczy musi zostać wywyższony, aby wszyscy, którzy w Niego wierzą, mieli życie wieczne ”. Ten motyw jest dokumentowany jako pieczęć herbu Melanchtona od 1519 roku. Występuje pod humanistycznymi herbami w rejestrze Erfurtu w latach 1520/21. Od 1526 roku zdobi publikacje Melanchtona.


Malowidła ścienne opowiadają o życiu Melanchtona w wybranych scenach. Wypełniające przestrzeń malarstwo historyczne, które rozkwitło ponownie pod koniec XIX wieku, jest tutaj późnym świadectwem. Malowidła ścienne zaprojektował profesor August Groh (1871-1944) z Karlsruhe.

Melanchton przy fontannie targowej w rozmowie z podróżującymi dziećmi w wieku szkolnym


Przekazanie napisanego przez Melanchtona Augsburskiego Wyznania Wiary (CA) cesarzowi Karolowi V 26 czerwca 1530 roku


Otwarcie Szkoły Wyższej w klasztorze Aegidien w Norymberdze 23 maja 1526, obecnie liceum im. Filipa Melanchtona w Norymberdze


Wizyta Melanchtona w jego rodzinnym mieście Bretten latem 1524 roku 


Marcin Luter odwiedza swojego ciężko chorego przyjaciela Filipa i modli się o jego wyzdrowienie, Weimar, 1540

Ten obraz jest niewątpliwie wyrazem szczególnej relacji między dwoma wittenberskimi reformatorami. Począwszy od sierpnia 1518 roku, obaj pozostawali w bliskich osobistych relacjach przez ponad 27 lat. Melanchton był zawsze wdzięczny Doktorowi Lutrowi za to, że „nauczył się od niego Ewangelii”. Tę wdzięczność i podziw widać także po śmierci Lutra. Podczas nabożeństwa pogrzebowego 22 lutego 1546 i w przemówieniu akademickim z 11 listopada 1548 Filip Melanchton określił historyczny status Lutra jako ogniwa w łańcuchu świadków Prawdy i przedstawiciela piątego wieku historii Kościoła, w którym Bóg wezwał Kościół z powrotem do jego źródeł. Ponadto opiekował się żoną Lutra Katarzyną von Bora. Aż do śmierci w 1560 roku Melanchton stawał w obronie reformacji wittenberskiej mimo licznych wewnętrznych nieporozumień.

Posągi reformatorów w sali pamięci wykonane są z południowo-francuskiego piaskowca i zostały wykonane w tradycji klasycystycznej przez berlińskich rzeźbiarzy Fritza Heinemanna i Richarda Grüttnera w 1903 roku.

Fritz Heinemann, urodzony w 1864 roku, był członkiem Akademii Berlińskiej. W jego dorobku znajdują się liczne pomniki i grobowce, popiersia portretowe i postacie rodzajowe. Seria posągów reformatorów nawiązuje do pomnika Reformacji  w Worms (Wormacji).

Filip Melanchton stoi lewą stopą obok dwóch książek: Pisma Świętego, symbolu odnowy wiary Biblię oraz „Etyki nikomachejskiej” Arystotelesa, którą opublikował w różnych komentarzach, co uczyniło go czołowym uczonym w etycznych i politycznych dyskusjach XVI wieku.


Posąg Johannesa Bugenhagena zwanego Doktorem Pomeranusem

Posąg doktora Marcina Lutra

Posąg Jana Kalwina

Zworniki sześciu sklepień w sali pamięci przedstawiają herby siedmiu ewangelickich stanów cesarskich, które jako pierwsze podpisały Augsburskie Wyznanie Wiary 23 czerwca 1530 roku, m.in. Jana Stałego:


Cztery sale na pierwszym piętrze są zorientowane tematycznie: „Pokój miast” jest z herbami 121 miast, z którymi Melanchton utrzymywał korespondencję. Znanych jest ponad 11 000 listów jego autorstwa. Malarze Rudolf i Otto Linnemann z Frankfurtu nad Menem stworzyli szklane muzeum. 


Herb Görlitz

Herb Szczecina

Herb Poznania

„Pokój Teologów” jest wzorowany na gabinecie Melanchtona w Wittenberdze. Wokół fontanny Ewangelii skupia się grupa teologów: Georg Spalatin (1484-1545), Nikolaus von Amsdorf (1483-1565), Urban Rhegius (1489-1541), Johannes Pfeffinger (1493-1573), Friedrich Myconius (1490 - 1546), Justus Menius (1499-1558), Sebastian Fröschel (1497-1570), Johann Forster (1495-1556).
„Pokój Książąt” reprezentuje polityczne ramy Reformacji. 


„Pokój Książąt” reprezentuje polityczne ramy Reformacji. 

49 książąt, 36 hrabiów i 18 arystokratów, którzy wnieśli wielki wkład w Reformację w swoim kraju, jest uwiecznionych na 27 herbach i 22 herbach na sześciu oknach pokoju książęcego. Ich nazwiska można odczytać na herbach.

„Pokój Humanistów” reprezentuje wybitnych współczesnych Melanchtonowi ze świata nauki i sztuki, prawników, lekarzy, filozofów, filologów, matematyków, astronomów i poetów. Ta lista ilustruje różnorodność naukowych talentów i zainteresowań Melanchtona. Przedstawienie ruchu humanistycznego w okresie nowożytnym, jak widać na fryzie ściennym, nawiązuje do idei neohumanizmu z XIX wieku. Odtąd humanizm jako ruch literacki był przede wszystkim refleksją nad źródłami starożytności (ad fontes). 

Malowidła ścienne przedstawiają następujących humanistów: Johannes Reuchlin (1455-1522), Erazm z Rotterdamu (1466 / 67-1536), Ulrich von Hutten (1488-1523), Helius Eobanus Hessus (1488-1540), Gregor Brück (1485 / 86-1557), Hieronymus Baumgartner (1498-1566), Joachim Camerarius (1500-1574), Jakob Milich (1501-1559), Franz Burkhard (około 1504-1560), Georg Sabinus (1508-1560), Johann Crato von Krafftheim (1519-1585), Casper Peucer (1525-1602).

Biblioteka  domu Melanchtona obejmuje obecnie około 11 000 tomów poświęconych historii Reformacji, z których 4277 pochodzi ze starych zbiorów sprzed 1900 roku, tym inkunabuły. Biblioteka była oparta na darowiznach i majątku Nikolausa Müllera, w sumie około 1600 tomów. Za jego pośrednictwem można było nabyć 400 tomów z majątku Wilhelma Ludwiga Kraffta, a także duplikaty z Wittenbergi. Dzięki kolejnym darowiznom kolekcja wzrosła do 5 140 tytułów do 1960 roku i do około 11 000 tytułów do chwili obecnej, w tym 1300 tomów z majątku Wilhelma Hammera, biografa Melanchtona.

Zachowanie żywej pamięci o Filipie Melanchtonie jest dziedzictwem kulturowym, które miasto Bretten przyjęło z wielkim zaangażowaniem. Powstanie centrum badawczego, Europejskiej Akademii Melanchtona (niem. Europäische Melanchthon-Akademie) w Bretten, jest tego bezprecedensowym przejawem. Akademia to poszukiwane na całym świecie miejsce, które zajmuje się historyczno-krytycznymi badaniami nad intelektualnym i kulturowym dziedzictwem Melanchtona w dzisiejszej Europie. Jako jedna z wybitnych postaci XVI wieku pozostawił on ślady w całej Europie i był ceniony jako teolog pośredniczący między wyznaniami. Z tego względu przyjmuje perspektywę ogólnoeuropejską i ekumeniczną w celu promowania dialogu między konfesjami.

Bretten honoruje naukowców z całego świata, którzy są zaangażowani w badania nad intelektualnym i kulturowym dziedzictwem Filipa Melanchtona. Z tego powodu co 3 lata, od 1988 roku, przyznaje Międzynarodową Nagrodę Melanchtona w wysokości 7500 euro. Dana publikacja zasługuje na nagrodę, jeśli wnosi wybitny wkład w pogłębienie wiedzy o życiu i twórczości Filipa Melanchtona lub o przesłankach duchowo-historycznych i konsekwencjach jego twórczości.

Literatura:

1. H. Lohrer, Ludwig Christof Meffle, Stein- und Bildhauer in Bretten. In: Kraichgau, 17, 2002, 191–196.

2. https://www.melanchthon.com/Melanchthonhaus-Bretten/

3. P. M. Ehrle, Die Bibliothek des Melanchthonhauses in Bretten und die Badische Landesbibliothek. – In: Bücher, Menschen und Kulturen. Festschrift für Hans-Peter Geh zum 65. Geburtstag, hrsg. von Birgit Schneider, 1999, 136–143.