Wittenberski profesor teologii bazował na średniowiecznej teorii znaku Augustyna z Hippony, która rozróżnia znak (signum) przynależny każdej rzeczy (res). Znaki odnosiły sięze swej dostępności epistemicznej (poznania) do zmysłów (sensibilia) oraz – z uwagi na swoją funkcję – nadają się do praktycznego, a nie symbolicznego, użytku i to tak, że dusza rozumna (animus) użytkownika odbiera je zmysłami, oddziałując na niezmysłowe rzeczy (res significata). „Dane znaki” (signa naturalia) są czymś innym niż „naturalne znaki” (signa naturalia) na poziomie komunikacji. Paradygmat średniowieczny języka zakłada, że między rzeczą a jej nazwą, między płaszczyzną przedmiotową a płaszczyzną języka nie zachodzi nie zapośredniczona relacja. Rzecz odnosi się bezpośrednio, w sposób nie zapośredniczony do pojęcia, zaś pojęcie w sposób nie zapośredniczony odnosi się do mowy lub do pisma, czyli do języka. Między mową a pismem także zachodzi relacja nie zapośredniczona. Jednak między pismem a pojęciem relacja jest zapośredniczona poprzez mowę. To świadczy o tym, że mowa była językiem nadrzędnym wobec pisma. To na poziomie samej mowy ustanawiane były znaczenia. Sygnifikacja to relacja łącząca rzecz z pojęciem, pojęcia miały funkcję sygnifikującą, zaś relacja ta nie była ustalona poprzez konwencję, tak jak to było między językiem a pojęciem. Relacja między rzeczą a jej pojęciem nie różni się dla ludzi mówiących różnymi językami czy żyjących w różnych kulturach, ponieważ jest to relacja nie ustanowiona przez konwencję. Jednak między językiem a rzeczą, czyli między nazwami a przyporządkowanymi im rzeczami zachodzi relacja konwencjonalna, ad placitum. Podział języka jest ważny zwłaszcza w rozważaniu przechodniości sygnifikacji. Szczególnie złożoną klasą znaków są „signa data translata” budujące sakramenty, które składają się z dwóch znaków: widzialnej materii (woda, chleb i wino) oraz słyszalnego słowa (tj. towarzyszącej formuły): „Accedit uerbum ad emelemtum, et fit sacramentum” („Słowo wstępuje do elementu i powstaje sakrament”; In Ioannis EvangeliumTractatus, LXXX, 3). Słyszalne słowo nadaje widzialnemu elementowi jego znaczenie i konstytuuje go jako „święty znak” (signum sacrum) i odnosi się do boskich niewidzialnych rzeczy (res). Słowo (verbum) przyjmuje funkcję ustanowienia sakramentu nad rzeczą (res) tak, że Augustyn rozumie sakrament jako „widzialne słowo” (verbum visible”). Moc sakramentu nie zależy od percepcji zewnętrznych znaków, tylko od przyjęcia ich przez serce wiernego, w którym „signum” jest rozpoznawane jako „res significata”.
Marcin Luter podkreśla dar sakramentu w jego znaczeniu, , poza głoszeniem Słowa, w trakcie sporu o sens Wieczerzy Pańskiej z Huldrychem Zwinglim i z anabaptystami. Na tej podstawie wittenberski Reformator wyróżniał trzy składowe sakramentu w dwóch kazaniach z 1519 roku. „Traktat o dostojnym sakramencie świętego prawdziwego ciała Chrystusa i o wspólnocie” (WA 2, 742-758 - TUTAJ) opisuje sakramentologię Reformatora (znak, znaczenie, wiara) w kontekście Sakramentu Ołtarza ze związkiem przyczynowym pomiędzy nowo rozumianym sakramentem, a pragnieniem jego udzielenia. Niezależnym kluczowym komunikatem jest podkreślenie relacji: tak jak Chrystus, wszyscy święci i żyjący chrześcijanie przyznają się za każdego przeciwko strachowi (niewierze) i dla zbawienia duszy, tak dla każdego z osobna musi stać się osobistą prośbą dobro Chrystusa i wszystkich świętych. Czwartą, egzystencjalnie złączona z pozostałymi trzema składowymi jest Bóg, który mówi przez sakrament i tak działa w człowieku (WA 2, 748, 6-8.27-30). Luter odrzuca koncepcję sakramentu jako zwyczajnego wykonania, tj. „opus operatum”: każda działalność, która bez osobistego współudziału człowieka wychodzi mu na dobre (sakramenty); także zewnętrzne uczynki religijne, spełniane bezmyślnie, nie oparte na podstawie duchowej, uczuciowej. Dziełem sakramentu jest według niego umocnienie wiary, która manifestuje się przez miłość i ma wymiar praktyczny jako „opus operantis”. Marcin Luter opisuje w powyższym traktacie „zmianę wiary w miłość” (WA 2,751,18f.) jako życie w solidarnej wspólnocie. W „Kazaniu o Najświętszym Sakramencie Chrztu” (WA 2, 727-737) Reformator korzysta z metafory św. Pawła o śmierci starego Adama i zmartwychwstaniu nowego jako codziennego początku.
W 1520 roku Luter formułuje w piśmie programowym „O niewoli babilońskiej Kościoła” (WA 6,484-573 - TUTAJ) bezpośredni związek pomiędzy Obietnicą (promissio) odpuszczenia grzechu, a wiarą i nie różnicuje już pomiędzy res (rzeczą), fides (wiarą), a signum (znakiem) jak ma to miejsce w traktacie z 1519: tym samym uwydatnia się jego przebudzenie reformatorskie (argument O. Bayera z 1970 roku - TUTAJ). W świetle tego:
- Sakrament Ołtarza (Komunia) jest sakramentem, bo zawiera Obietnicę (promissio) odpuszczenia grzechu jako łaska Boża oraz składa się ze znaku (signum) - elementów (Chleba i Wina): WA 6,171-201
- Sakrament Chrztu jest sakramentem zawierającym Obietnicę (promissio) i znak (signum) - wodę: WA 6,202-215
- Rozgrzeszenie (absolucja), a zatem sakrament pokuty nie jest sakramentem: zawiera Obietnicę (promissio), ale nie ma w nim znaku (signum): WA 6,216-225
- Bierzmowanie nie jest sakramentem: nie zawiera ani Obietnicy (promissio), ani znaku (signum) – to zwykła czynność praktykowana przez Apostołów (Mk 16,18; 1 Tm 5,22): WA 6,225-226
- Małżeństwo nie jest sakramentem: nie zostało ustanowione przez Boga, nie zawiera ani Obietnicy, ani znaku: WA 6,227
- Święcenia kapłańskie nie są sakramentem: ustanowione przez hierarchię kościelną, nie zawierają ani Obietnicy, ani znaku: WA 6,228-231
- Namaszczenie chorych nie jest sakramentem: fragment z listu Jakuba (Jak 5,14ff.) mówi o Obietnicy danej przez namaszczanie chorych – Apostoł nie może ustanawiać sakramentu: jest to obietnica jego autorstwa, nie Boga; namaszczanie chorych nie zostało ustanowione przez Boga i faktycznie nie zawiera w sobie Obietnicy (promissio), ani znaku (signum): WA 6,231-238.
W „Dużym katechizmie” z 1529 roku dostrzega się zmianę koncepcji sakramentu: pierwsza składowa to Słowa Ustanowienia (WA 30 I,213,29-32; WA 30 I,214,10f.). Druga składowa to cel sakramentu – ludzkie szczęście, a trzecią buduje osoba będąca adresatem sakramentu tj. wiarę (lub niewiarę).
Artykuł 13 Augsburskiego Wyznania Wiary (Confessio Augustana, CA) traktuje o użyciu/korzystaniu (z) sakramentów:
"De usu sacramentorum docent, quod sacramenta instituta sint, non modo ut sint notae professionis inter homines, sed magis ut sint signa et testimonia voluntatis Dei erga nos, ad excitandam et confirmandam fidem in his, qui utuntur, proposita. Itaque utendum est sacramentis ita, ut fides accedat, quae credat promissionibus, quae per sacramenta exhibentur et ostenduntur. Damnant igitur illos, qui docent, quod sacramenta ex opere operato iustificent, nec docent fidem requiri in usu sacramentorum, quae credat remitti peccata." ("Korzystanie z sakramentów uczy, że są one ustanowione nie tylko jako znaki, dzięki którym chrześcijanie mogą być zewnętrznie rozpoznawani, ale są znakami i świadectwem woli Bożej przeciwko nam, aby obudzić i wzmocnić naszą wiarę. Dlatego też wymagają wiary i są właściwie używane, jeśli ktoś przyjmuje je z wiarą i przez nie umacnia wiarę.")
Kwestia rozumienia i używania sakramentów w artykule 13 Augsburskiego Wyznania Wiary jest celowo omawiana dopiero po chrzcie (CA 9), Wieczerzy Pańskiej (CA 10) oraz spowiedzi i pokucie (CA 11 i 12), ponieważ termin „sakrament” nie jest biblijnie poświadczony w odniesieniu do tych aktów.
Sakramenty są w ujęciu luterańskim środkami łaski Bożej podobnie jak jest nim Słowo Boże. Teologia Marcina Lutra podkreślała, że sakrament jest widzialnym Słowem Bożym, a więc znakiem zewnętrznym, który odnosi się do zmysłu wzroku. Sakrament jest to obrządek święty (czynność święta) ustanowiony przez samego Jezusa Chrystusa, w którym pod widzialnymi znakami udzielana jest niewidzialna łaska Boża.
Pisma wyznaniowe Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego wskazują, że bierzmowanie i namaszczenie chorych nie powinny być sakramentami, ponieważ nie mają one ani Bożego nakazu, ani Jego nakazu.
Marcin Luter kładzie ponadto nacisk na wiarę tych, którzy udzielają sakramentów, niż na wiarę tych, którzy je przyjmują. W wierze - zgodnie z dominującym w kościele poglądem - odbiorca przejmuje efekt konieczny do zbawienia. Jednak w przypadku niegodnego przyjęcia sakramentu następuje osąd. Ten popularny pogląd kościoła doprowadził do tego, że w pietyzmie niektórzy ludzie i grupy odrzucali sakramenty i tym samym stawiali się poza Kościołem („separatyści”).
Dogmatyk luterański Gerhard Ebeling (1912-2001) postuluje, że sakrament nie przewyższa swoją godnością Słowa Bożego, lecz w swej istocie jest wydarzeniem Słowa. Sakramenty nie charakteryzują się niczym, co nie byłoby zawarte w zwiastowaniu, niemniej w sposób niepowtarzalny uwypuklają to, co należy do istoty Ewangelii. Związek sakramentów z osobą Chrystusa nie wynika z faktu jakiegoś uroczystego ustanowienia przez Jezusa. Stanowią one natomiast świadectwo o Jezusie. Dlatego jedynie chrzest i Wieczerza Pańska są sakramentami, gdyż odnoszą się one do podstawowych sytuacji w życiu Jezusa – jego chrztu w Jordanie i śmierci na krzyżu. Sakramenty odnoszą się również do podstawowych sytuacji w życiu człowieka – narodzin i śmierci. W ten sposób czynią sytuację człowieka sytuacją eschatologiczną i objawiają ją jako taką. Sakramenty posiadają także znaczenie eklezjologiczne – chrzest oznacza nieodwołaną obietnicę włączenia do Ciała Chrystusa, a Wieczerza Pańska wyraża fakt, że radość ze zbawienia dokonanego w Chrystusie nie prowadzi do samotności, lecz do jej przeżywania w ramach wspólnoty.
Literatura:
1. G. Linde, Sakrament. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 614-617.
2. E. Bizer, Die Entdeckung des Sakraments durch Luther. In: EvTh 17 (1957), 64-90.
3. A. Zuberbier, J. Teofiluk, J. Gross, M. Uglorz, J. Stahl, B. Tranda, K. Karski, Porównanie wyznań: rzymskokatolickiego, prawosławnego, ewangelicko-augsburskiego, ewangelicko-reformowanego, 2002, 73.
4. https://www.luteranie.pl/sakramenty/
5. F. Eberhard, „Schmierkäs“ und „Streichpflaster“. Die Ablehnung der Sakramente im württembergischen Radikalpietismus. In: Blätter für Württembergische Kirchengeschichte 114/2014, 37–51.
6. Apologia Augustanae Confessionis |quote=die äußerlichen Zeichen und Ceremonien, die da haben Gottes Befehl und haben eine angehefte göttlichen Zusage der Gnaden (p. 367); ritus, qui habent mandatum dei et quibus addita est promissio gratiae
7. J.-R. Moret, « Les réformateurs face à la confession », La Revue réformée, no 261, janvier 2012 (lire en ligne [archive], consulté le 6 septembre 2018)
8. G. Ebeling, Wydarzenie sakramentalne jako szczególny rodzaj wydarzenia Słowa. W Eligiusz Piotrowski, Tomasz Węcławski (red.): Praeceptores. Teologia i teologowie języka niemieckiego, 2005, 461–463.
Sakramenty są w ujęciu luterańskim środkami łaski Bożej podobnie jak jest nim Słowo Boże. Teologia Marcina Lutra podkreślała, że sakrament jest widzialnym Słowem Bożym, a więc znakiem zewnętrznym, który odnosi się do zmysłu wzroku. Sakrament jest to obrządek święty (czynność święta) ustanowiony przez samego Jezusa Chrystusa, w którym pod widzialnymi znakami udzielana jest niewidzialna łaska Boża.
 |
| Ołtarz Reformacyjny (Reformationsaltar) w Wittenberdze, fragment |
Uznaje się dwa sakramenty: chrzest i komunię świętą (Sakrament Ołtarza). Doktor Luter uważał początkowo, że są trzy sakramenty, oprócz tych dwóch jeszcze spowiedź. Dlatego właśnie trzy sakramenty przedstawił Łukasz Cranach Starszy w kościele miejskim w Wittenberdze: chrzest święty, Wieczerzę Pańską i spowiedź. Mówi o tym również „Apologia konfesji augsburskiej” Filipa Melanchtona z 1531 roku:
„Vere igitur sunt sacramenta baptismus, coena Domini, absolutio quae est sacramentum poenitentiae.“ („Zaprawdę jednak sakramenty są Chrztem, Wieczerzą Pańską, Rozgrzeszeniem, tj. Sakrament Pokuty.”)
W szerszym znaczeniu, zgodnie z 13. rozdziałem „Apologii…”, ordynację na urząd duchowy można również uznać za sakrament:
„Si autem ordo de ministerio verbi intelligatur, non gravatim vocaverimus ordinem sacramentum. Nam ministerium verbi habet mandatum Dei et habet magnificas promissiones.“ („Ale jeśli ktoś chciałby nazywać sakrament Zakonu sakramentem urzędu głoszenia i Ewangelii, wówczas nie byłoby żadnego ciężaru, by nazywać ordynację sakramentem. Ponieważ urząd głoszenia został ustanowiony i przykazany przez Boga oraz ma chwalebną obietnicę od Boga.")
„Vere igitur sunt sacramenta baptismus, coena Domini, absolutio quae est sacramentum poenitentiae.“ („Zaprawdę jednak sakramenty są Chrztem, Wieczerzą Pańską, Rozgrzeszeniem, tj. Sakrament Pokuty.”)
W szerszym znaczeniu, zgodnie z 13. rozdziałem „Apologii…”, ordynację na urząd duchowy można również uznać za sakrament:
„Si autem ordo de ministerio verbi intelligatur, non gravatim vocaverimus ordinem sacramentum. Nam ministerium verbi habet mandatum Dei et habet magnificas promissiones.“ („Ale jeśli ktoś chciałby nazywać sakrament Zakonu sakramentem urzędu głoszenia i Ewangelii, wówczas nie byłoby żadnego ciężaru, by nazywać ordynację sakramentem. Ponieważ urząd głoszenia został ustanowiony i przykazany przez Boga oraz ma chwalebną obietnicę od Boga.")
Wkrótce jednak, na podstawie koncepcji sakramentu Augustyna z Hippony, zalicza się do nich tylko te akty, w których element widzialny łączy się ze Słowem Ustanowienia i Obietnicą Chrystusa (promissio). Zgodnie z tym jedynie chrzest i Wieczerza Pańska są utożsamiane z sakramentami.
Pisma wyznaniowe Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego wskazują, że bierzmowanie i namaszczenie chorych nie powinny być sakramentami, ponieważ nie mają one ani Bożego nakazu, ani Jego nakazu.
Marcin Luter kładzie ponadto nacisk na wiarę tych, którzy udzielają sakramentów, niż na wiarę tych, którzy je przyjmują. W wierze - zgodnie z dominującym w kościele poglądem - odbiorca przejmuje efekt konieczny do zbawienia. Jednak w przypadku niegodnego przyjęcia sakramentu następuje osąd. Ten popularny pogląd kościoła doprowadził do tego, że w pietyzmie niektórzy ludzie i grupy odrzucali sakramenty i tym samym stawiali się poza Kościołem („separatyści”).
Dogmatyk luterański Gerhard Ebeling (1912-2001) postuluje, że sakrament nie przewyższa swoją godnością Słowa Bożego, lecz w swej istocie jest wydarzeniem Słowa. Sakramenty nie charakteryzują się niczym, co nie byłoby zawarte w zwiastowaniu, niemniej w sposób niepowtarzalny uwypuklają to, co należy do istoty Ewangelii. Związek sakramentów z osobą Chrystusa nie wynika z faktu jakiegoś uroczystego ustanowienia przez Jezusa. Stanowią one natomiast świadectwo o Jezusie. Dlatego jedynie chrzest i Wieczerza Pańska są sakramentami, gdyż odnoszą się one do podstawowych sytuacji w życiu Jezusa – jego chrztu w Jordanie i śmierci na krzyżu. Sakramenty odnoszą się również do podstawowych sytuacji w życiu człowieka – narodzin i śmierci. W ten sposób czynią sytuację człowieka sytuacją eschatologiczną i objawiają ją jako taką. Sakramenty posiadają także znaczenie eklezjologiczne – chrzest oznacza nieodwołaną obietnicę włączenia do Ciała Chrystusa, a Wieczerza Pańska wyraża fakt, że radość ze zbawienia dokonanego w Chrystusie nie prowadzi do samotności, lecz do jej przeżywania w ramach wspólnoty.
Literatura:
1. G. Linde, Sakrament. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 614-617.
2. E. Bizer, Die Entdeckung des Sakraments durch Luther. In: EvTh 17 (1957), 64-90.
3. A. Zuberbier, J. Teofiluk, J. Gross, M. Uglorz, J. Stahl, B. Tranda, K. Karski, Porównanie wyznań: rzymskokatolickiego, prawosławnego, ewangelicko-augsburskiego, ewangelicko-reformowanego, 2002, 73.
4. https://www.luteranie.pl/sakramenty/
5. F. Eberhard, „Schmierkäs“ und „Streichpflaster“. Die Ablehnung der Sakramente im württembergischen Radikalpietismus. In: Blätter für Württembergische Kirchengeschichte 114/2014, 37–51.
6. Apologia Augustanae Confessionis |quote=die äußerlichen Zeichen und Ceremonien, die da haben Gottes Befehl und haben eine angehefte göttlichen Zusage der Gnaden (p. 367); ritus, qui habent mandatum dei et quibus addita est promissio gratiae
7. J.-R. Moret, « Les réformateurs face à la confession », La Revue réformée, no 261, janvier 2012 (lire en ligne [archive], consulté le 6 septembre 2018)
8. G. Ebeling, Wydarzenie sakramentalne jako szczególny rodzaj wydarzenia Słowa. W Eligiusz Piotrowski, Tomasz Węcławski (red.): Praeceptores. Teologia i teologowie języka niemieckiego, 2005, 461–463.
9. V. Neuhaus, Gipfelgespräche mit Martin Luther, 2017, 61-63.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz