Historia befki

Paul Gerhardt w befce, obraz z 1844 roku

Befka (łac. biffa = wiązanie na szyję) to pozostałość po mniejszym kołnierzu noszonym niegdyś pod tzw. kryzą.

Befki przyjmowali na początku XVIII wieku księża parafialni w Europie. Paski były dość szerokie, ustawione blisko siebie. Ich zewnętrzna biała krawędź to obszyta tkanina lniana. Spadające wstęgi, noszone w latach 1540-1670, mogły przybierać trzy formy.

Baruch Spinoza

Po pierwsze, mały wywinięty kołnierzyk z odwróconym w kształcie litery V lub piramidą rozpostartą pod brodą i zawiązany troczkami. Zwykle były gładkie lub koronkowe. W latach 1590–1605 noszone zwłaszcza w kręgach wojskowych lub purytańskich. Po drugie, mogły przybrać formę szerokiego kołnierza, rozciągającego się poziomo z boku na bok na ramieniu, z tak samo jak dawniej mocującymi sznurkami. Były popularne w latach 1630-1640. Trzecia forma befki to głęboki kołnierz lub śliniaczek, kwadratowy krój, rozciągający się na klatkę piersiową, przednie krawędzie stykające się płasko od krawędzi do krawędzi lub z odwróconą zakładką. Narożniki były kwadratowe lub często zaokrąglane po 1660 roku. Zwykle miały szerokie koronkowe brzegi i były noszone od 1640 do 1670 roku.

Specjalny krawat  (na rysunku obok) lub chusta na szyję były popularne w latach 1665–1730. Był to duży kwadrat lub trójkąt z lnu, jedwabiu lub muślinu, często wykrochmalony, z końcami zwykle obszywanymi koronką lub ozdobionymi koralikami i zawiązanymi luźno pod brodą. Krawaty były zawsze gładkie, białe, w przeciwnym razie mogły być kolorowe lub wzorzyste. Około 1665 roku popularne było wiązanie krawata na kokardę. Około 1671 roku mocowano go za pomocą sznurka. W latach 1680–1690 był noszony opadający na usztywniony ozdobny krawat. W latach 1695–1700 pojawił się styl Steinkirk, w którym przednie końce były skręcone, a końcówki przeszły przez dziurkę na guzik lub przymocowane broszką do jednej strony płaszcza. Krawat był popularny do lat czterdziestych XVIII wieku, a później wśród osób starszych.

Od 1680 roku befka to opaska na szyję z dwoma paskami płótna zwisającymi na piersi, szeroka tylko na kilka centymetrów, była częścią burżuazyjnego stroju męskiego, porównywalną do żabotu i bynajmniej nie była oficjalnym strojem luterańskiego pastora. Dopiero od 1811 roku na polecenie króla Fryderyka Wilhelma III befka stała się elementem stroju urzędowego wraz z czarną togą podczas nabożeństwa w kościołach protestanckich.

Nikolaus Ludwig von Zinzendorf (1700-1760)

W oficjalnym stroju duchowieństwa ewangelickiego na obszarze niemieckojęzycznym do dziś zachowała się biała befka, jest stałym dodatkiem do togi i pełni funkcję wyróżniającą w odbiorze publicznym. Składa się z dwóch pasków białej tkaniny, które w zależności od wyznania pastora różnią się lub są zszywane razem. Podczas gdy paski pastorów luterańskich rozchodzą się pod kątem około 30°, są one mocno połączone z sobą w tradycji reformowanej (kalwińskiej) , ale w szwajcarskich kościołach reformowanych są oddzielone, podobnie jak u luteranów. W Kościołach reformowanych tradycyjnie oznaczała tablice z dziesięcioma przykazaniami przed rozbiciem ich przez Mojżesza, a u luteran symbolizuje tablice Mojżeszowe po rozbiciu. Oprócz tych dwóch istnieje trzecia forma, w której paski są trwale połączone w górnej połowie, a w dolnej oddzielone. Ta forma jest noszona przez duchownych ze unijnych Kościołów protestanckich, którzy czują się związani zarówno z tradycją luterańską, jak i reformowaną. 

Unijna befka noszona w Ewangelickim Kościele Krajowym w Badenii. Foto: wasmer.de

Szczególną formę unijnej befki można znaleźć w Ewangelickim Kościele Krajowym w Badenii (Evangelische Landeskirche in Baden). Tutaj oba paski są niepołączone, ale ułożone tak, że zachodzą na siebie. W Samodzielnym Kościele Ewangelicko-Luterańskim (SELK) nosi się tradycyjną befkę luterańską.

Befki są zwykle bez ozdób, ale czasami również bogato zdobione ściegami lub haftami i symbolami. Najczęściej wiąże się je lub zapina na guziki, często są po prostu wsunięte w kołnierz togi.

Befki i ich umocowania

Pierwotnie befka miała chronić togę przed zarostem pastora. Ta funkcja ochronna często nie jest już potrzebna, ale befka jest nadal częścią oficjalnego stroju. Po wprowadzeniu ordynacji kobiet pastorki w niektórych kościołach krajowych mają swobodę wyboru, czy chcą nosić befkę. Jeśli zdecydują się jej nie nosić, zwykle zakładają koloratkę.

Literatura:

1. Königlich-Preußische Kabinettsordre vom 20. März 1811; zitiert bei: Walter Lotz: Das hochzeitliche Kleid. Zur Frage der liturgischen Gewänder im evangelischen Gottesdienst (= Im Dienst der Kirche. Bd. 6, ZDB-ID 978716-1), 1949, 40 f.

2. G. Krause, G. Müller, Theologische Realenzyklopädie, Bd.13, 165.

3. N. Cox (2000), "Bands". Academical Dress in New Zealand. Archived from the original on 27 October 2009. Retrieved 12 March 2018.

4. https://museeprotestant.org/notice/la-robe-pastorale-3/ (13.05.2021)