Sermon von dem hochwürdigen Sakrament des heiligen wahren Leichnams Christi und von den Brüderschaften

„Traktat o dostojnym sakramencie świętego prawdziwego ciała Chrystusa i o wspólnocie” należy do trzech tego typu pism mówiących o sakramentach (pokuty, chrztu i Wieczerzy Pańskiej) zadedykowanych księżnej-wdowie Margarethe von Braunschweig-Lüneburg, które wydano w pierwszej połowie grudnia 1519. Określenie „sermon” nie oznacza tutaj kazania, a raczej rozprawę naukową. Pierwotny podtytuł traktatu wydanego w Wittenberdze przez Johannesa Grünenberga (1519) był skierowany do większej grupy adresatów: „Fur die Leyen” (dla osób świeckich). Edycja Weimarska (WA) zawiera 16 dodruków tego pisma do 1525 roku (WA 2, 739-741). W 1524 ukazało się jego łacińskie tłumaczenie wydane przez Thomasa Wolfa w Bazylei.

Doktor Luter porusza kwestię sakramentu ciała Chrystusa (Wieczerzy Pańskiej, Sakramentu Ołtarza) w 22 akapitach, a w 5 – zagadnienie braterstwa, wspólnoty. Wg Reformatora podczas Sakramentu Ołtarza buduje się mistyczna więź pomiędzy Chrystusem, świętymi (zmarłymi i żyjącymi wiernymi), a osobą przystępującą do sakramentu. Taki koncept jest widoczny w dziele „Theologia deutsch” niemieckiego teologa i mistyka z XIV wieku – Jana Taulera. Z tej mistycznej jedności wynikają konsekwencje dla każdego wiernego: bycie miłosiernym względem siebie tak jak miłosierny jest dla nas Chrystus, co przekłada się w codziennej pomocy bliźniemu: wsparcie ubogich, budowanie wzajemnych relacji w oparciu o szacunek itd. To jest widoczne znaczenie wypływające z wiary w prawdziwość Sakramentu Ołtarza udzielanego pod postacią konkretnych znaków: Prawdziwego Chleba i Prawdziwego Wina.W wydaniach wittenberskich (J. Grünenberg) od roku 1520 tekst traktatu jest uzupełniony epilogiem zalecającym (nie nakazującym) udzielanie go pod dwiema postaciami (sub utraque): Chleba i Wina.

Traktat opisuje sakramentologię Lutra (znak, znaczenie, wiara) w kontekście Sakramentu Ołtarza ze związkiem przyczynowym pomiędzy nowo rozumianym sakramentem, a pragnieniem jego udzielenia. Niezależnym kluczowym komunikatem jest podkreślenie relacji: tak jak Chrystus, wszyscy święci i żyjący chrześcijanie przyznają się za każdego przeciwko strachowi (niewierze) i dla zbawienia duszy, tak dla każdego z osobna musi stać się osobistą prośbą dobro Chrystusa i wszystkich świętych. Uderzające w traktacie są: docenianie roli kapłana (akapity 2, 6 i 22), Marii (akapit 10), mszy (akapit 18) i akceptacja Sakramentu Ołtarza pod jedną postacią (akapit 3 i 22) - w tym traktacie sub utraque jest jedynie zalecane, a nie nakazane.

Marcin Luter krytykuje w ówczesnym pojmowaniu wspólnoty łakomstwo, hulanki i temu podobne, a przede wszystkim przekonanie, że ratunek człowieka przez Chrystusa i sakrament jako taki stoją z sobą w sprzeczności. Wittenberski Reformator zaleca tworzenie wspólnoty opartej na wzajemnej pomocy, dla wspólnego dobra mającego źródło we wspólnocie z Chrystusem. Tekst w oryginale jest dostępny na kartach Weimarany: WA 2, 742-758.

Przeciwnicy reformacji krytykowali traktat m.in. z uwagi na zalecanie udzielania Wieczerzy Pańskiej pod dwiema postaciami (sub utraque).

Literatura:

A. Ohlemacher, Sermon von dem hochwürdigen Sakrament des heiligen wahren Leichnams Christi und von den Brüderschaften. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 638-639.