W odpowiedzi na "Kazanie o wielebnym sakramencie" (1519) doktora Lutra Augustin von Alveldt opublikował w Lipsku w czerwcu 1520 "Tractatus de communione sub utraque specie quantum ad laicos", atakując reformatorski pogląd o konieczności rozdawania Komunii pod dwiema postaciami, z winem (tzw. kielich osób świeckich). Luter postanowił początkowo nie odpowiadać na niego. Dopiero gdy Reformator dowiedział się o "Revocatio Martini Lutherii Augustiniani ad sanctam Sedem" autorstwa włoskiego dominikana Isidoro Isolaniego, który również był skierowany przeciwko nauczaniu Lutra, zajął oficjalne stanowisko. Z myślą o raczej uczonych czytelnikach napisał swój traktat po łacinie: "De captivitate Babylonica ecclesiae, praeludium" (WA 6, 484-573). Słowo „preludium” w tytule traktatu jest użyte ironicznie – dzieło staje się w ten sposób zapowiedzią dalszej krytyki papiestwa i duchowieństwa.
Marcin Luter kwestionuje w nim liczbę siedmiu sakramentów. Jego zdaniem są tylko trzy sakramenty: chrzest, pokuta (absolucja) i Wieczerza Pańska, chociaż na końcu traktatu przyznaje, że mogą istnieć tylko dwa sakramenty, ponieważ w przypadku pokuty nie ma widzialnego znaku (signum), który jest niezbędny do zreformowanego rozumienia sakramentu. Taka postawa wynika z zupełnie innego pojmowania tego słowa, o czym będzie niebawem w specjalnej etykiecie na blogu. Sakrament rozumiany przez Marcina Lutra to ustanowione przez Jezusa połączenie Słowa Bożego jako Obietnicy (promissio) i materialnej, widzialnej postaci znaku (signum). Sakramenty w tym ujęciu są widzialnymi środkami Łaski Bożej.
Doktor Luter przyjmuje podobnie rygorystyczne podejście do nauczania sakramentu, ze szczególnym uwzględnieniem Mszy Świętej. Reformator identyfikuje w niej trzy „stopnie niewoli”:
- po pierwsze wycofanie kielicha dla osób świeckich, w którym Luter pyta o argumenty Kościoła, aby z własnej inicjatywy zmienić nominację Chrystusa do jednej postaci zgodnie z obowiązującą od XII wieku doktryną o konkomitancji (chrześcijanie przyjmują tylko pod jedną formą - najczęściej chleba - zarówno Ciało jak i Krew Chrystusa);
- po drugie, doktryna przeistoczenia (transsubstancjacji), w której Luter widział krytykowaną przez niego arystotelejską naukę o rozróżnianiu formy i substancji. Warto przypomnieć, że Reformator krytykował nauki tego starożytnego filozofa już w swych dwunastu tezach filozoficznych przygotowanych na dysputację heidelberską w 1518 roku;
- po trzecie, nadużycie Mszy Świętej w rozumieniu jej jako Ofiary. Luter wyodrębnia swoje pojmowanie Wieczerzy Pańskiej na bazie kluczowych warunków: woli lub Obietnicy (promissio) i wiary. Przypisuje Obietnicę widzialnemu znakowi (komunikantom) i Słowu Chrystusa, czyli sakramentowi, aby człowiek mógł mieć Słowo bez znaku. Nauki tej nie należy źle rozumieć: Luter nie chce kwestionować przyjęcia Wieczerzy Pańskiej, a jedynie podkreśla centralne znaczenie Obietnicy (promissio) i wiary.
Jeśli chodzi o chrzest, Luter uważa go za stosunkowo niezmieniony przez Kościół. Ponownie stawia boską obietnicę i wiarę na pierwszym planie, a nie przyznaje nowy „habitus” (zwyczaj).
Podobnie jak w 95 tezach z 31.10.1517 Reformator uważa pokutę za powrót do chrztu. Ponieważ chrzest w swoim głębszym znaczeniu obejmuje śmierć i zmartwychwstanie, pokuta nie może go zastąpić. W tym kontekście Luter odwołuje się także do faktu, że ślubowanie mnicha ogranicza wolność człowieka udzieloną przez chrzest.
Wniosek: traktatem "O niewoli babilońskiej Kościoła" Marcin Luter zerwał także z Kościołem swoich czasów w nauczaniu sakramentów. Jako scenariusz wczesnego okresu Reformacji ma fundamentalne znaczenie dla ewangelickiego nauczania o sakramentach.
Podobieństwa i różnice „O niewoli babilońskiej….” i „Traktatu o dostojnym sakramencie świętego prawdziwego ciała Chrystusa i o wspólnocie” (1519; TUTAJ):
A) Podobieństwa:
- Wiara (fides) jest podstawą działania i
pojmowania sakramentu
- Przyjmowanie Sakramentu Komunii pod dwiema
postaciami (sub utraque) jest zalecane, a nie nakazane – tzw. młody Luter wzbrania
się przed natychmiastowym jej wprowadzeniem do praktyk kościelnych
- katolicka nauka o transsubstancjacji
(przeistoczeniu) jest niebiblijna (w Piśmie jest mowa o Prawdziwym Chlebie i
Prawdziwym Winie), nielogiczna z uwagi na krytykowane przez Reformatora
arystotelejskie różnicowanie formy i substancji, i niepotrzebnie zdogmatyzowana
i podana jako prawidło wiary, mimo iż obowiązuje w Kościele od 1215 roku – jest
konstruktem teoretycznym wprowadzonym na skutek nowego zdefiniowania Tradycji
- pojmowanie mszy świętej jako ofiary jest
niebiblijne i niepotrzebnie uwydatnia rolę księdza przy przeistoczeniu
B) Różnice:
- krytyka katolickich praktyk jest dużo
silniejsza w 1520 w porównaniu z kazaniem z 1519: ma to związek z biografią
Reformatora. Marcin Luter pisze „O niewoli…” w czasie, gdy otrzymał bullę
papieską „Exsurge Domine” (TUTAJ) nakazującą mu odwołać postulaty w ciągu 60 dni
- w 1520 roku Luter formułuje bezpośredni związek
pomiędzy Obietnicą (promissio) odpuszczenia grzechu, a wiarą i nie różnicuje już
pomiędzy res (rzeczą), fides (wiarą), a signum (znakiem) jak ma to miejsce w
traktacie z 1519: tym samym uwydatnia się jego przebudzenie reformatorskie
(argument O. Bayera z 1970)
- w 1520 Reformator nie wspomina o Sakramencie
jako wspólnocie z Jezusem Chrystusem i ze świętymi, jak ma to miejsce w 1519
roku
- sformułowany przez Doktora Lutra „Sakrament
Chleba” (niem. Sakrament des Brotes) w traktacie z 1520 roku jest w zasadzie jedynym
sakramentem, z którego wynikają chrzest i pokuta – w 1519 Luter rozróżnia nie
tylko Sakrament Ołtarza
- msza święta jest zapowiedzią odpuszczenia
win i grzechu, jako że Sakrament Ołtarza jest Nowym Przymierzem (=Testamentem),
co wynika wprost ze słów prefacji „Ten kielich jest nowym przymierzem we krwi mojej, która za was będzie wylana" (por. Łk 22,20 i 1Kor 11,25), w którym udział mają wszyscy wierzący
(1520)
Literatura:
2. B. K. Holm, De captivitate Babylonica ecclesiae, praeludium. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 153-154.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz