 |
| Aleksander VI (1492-1503) |
W 1468 roku Rodrigo Borgia przyjął święcenia kapłańskie. Otrzymał także liczne biskupstwa, m.in. biskupstwo Walencji. Jako urzędnik wyróżnił się dużą sprawnością, przeprowadził reformę kancelarii papieskiej, której poświęcił pismo „Glossa in regulas Cancellariae”. Od około 1467 roku żył w konkubinacie z Vanozzą Cattanei. Kochanka urodziła mu kilkoro dzieci – m.in. Cezara, Juana, Lukrecję i Joffrego. Jeszcze jako młody kardynał Rodrigo stał się ojcem trojga dzieci z nieznanymi bliżej kobietami: Pedro-Luisa, Girolamę i Isabellę. Miał również innych potomków z Giulią Farnese.
Po śmierci Innocentego VIII, na konklawe w 1492 roku zebrało się 23 kardynałów, z których faworytami byli Rodrigo Borgia i Giuliano della Rovere. Obaj kandydaci jawnie uciekali się do łapownictwa, by uzyskać jak najwięcej głosów poparcia. Dzięki swojej przebiegłości, Rodrigo Borgia zdołał przekupić część kardynałów, m.in. Savellego, Michiela, Orsiniego, nadając im liczne beneficja. Ponadto kardynał Ascanio Sforza otrzymał od przyszłego Aleksandra VI okazały zamek i tytuł wicekanclerza Kościoła rzymskiego. Działania te zaowocowały elekcją 11 sierpnia 1492.
Główną sferą działań większości papieży renesansu było wzmocnienie świeckiej władzy papieży i Państwa Kościelnego, walka o duchową i polityczną niezależność papiestwa i Kościoła od potęg świeckich oraz odnowa administracyjnych struktur kościelnych. Aleksander VI m.in. dzięki nadaniu licznych beneficjów opanował istniejącą w Państwie Kościelnym samowolę lokalnych możnowładców i całkowicie zreorganizował jego administrację. Ta typowa dla renesansowych władców polityka centralizacji państwa wzbudziła opór lokalnych notabli, którzy zwrócili się o pomoc przeciw Aleksandrowi do wrogiej Kościołowi Francji – królowie tego państwa, zwłaszcza w czasach niedawnej niewoli awiniońskiej, od dawna dążyli do podporządkowania sobie papiestwa i spraw kościelnych (gallikanizm). Celom tym służyły także nadane jego dzieciom beneficja: Cezar Borgia został biskupem Walencji w 1492 roku. Rok później ojciec kreował go kardynałem, wraz z Alessandrem Farnese. Papież zabiegał także o wzmacniające jego wpływy we Włoszech małżeństwa swoich dzieci (zwłaszcza Lukrecji) z najpotężniejszymi rodami Włoch i Hiszpanii. Częściowo zostało to przerwane w 1497 śmiercią drugiego syna, Juana, który został prawdopodobnie zamordowany przez swego brata Cezara. Wydarzenie to wstrząsnęło Aleksandrem VI – 16 czerwca zwołał on specjalny konsystorz, na którym publicznie wyznał swoje grzechy, zapowiedział wielką reformę całego Kościoła, powołał w tym celu komisję kardynalską i rozpoczął przygotowania do soboru. Zamierzenia papieża nie zostały jednak zrealizowane, gdyż pod wpływem syna Cezara wkrótce powrócił on do dawnego trybu życia.
W sprawach polityki wewnętrznej Borgia poparł króla Neapolu Ferrante w sporze z francuskim władcą Karolem VIII po tym, jak syn papieża, Joffre, zawarł małżeństwo z wnuczką Ferdynanda. Następnie, po śmierci króla Ferrante, Aleksander poparł jego syna Alfonsa II i koronował go. Karol Walezjusz wsparty przez kardynała Giuliana Della Rovere najechał Włochy, zdobył Neapol i zagroził zwołaniem soboru. Papież początkowo zwrócił się z prośbą o pomoc do sułtana Bajazyta II, a następnie do Ligii Świętej, z pomocą której udało mu się wyprzeć Karola VIII z Włoch w 1493, a cztery lata później koronować na króla Neapolu Fryderyka Aragońskiego. W tym czasie zwolnił swego syna, Cezara, z godności kardynalskiej i uczynił go legatem w Neapolu, a potem we Francji. Na prośbę nowego króla francuskiego Ludwika XII unieważnił jego małżeństwo, a także podzielił królestwo Neapolu pomiędzy Francję i Hiszpanię, co przyczyniło się do znacznego ocieplenia relacji z Francją.
W 1493 zrodził się konflikt pomiędzy Hiszpanią i Portugalią dotyczący eksploracji Nowego Świata. Aleksander VI, by rozwiązać ten spór, wyznaczył linię demarkacyjną. Przebiegała ona 100 mil na zachód od Wysp Azorskich, jednak została zmieniona podczas traktatu w Tordesillas (7 czerwca 1494), ponieważ początkowa wersja znacznie faworyzowała Hiszpanów.
W czasie pontyfikatu Aleksandra VI miał miejsce ostry spór pomiędzy papieżem a zakonnikiem Girolamo Savanarolą. Konflikt rozpoczął się spokojnym dialogiem w 1495, a zakończył się ekskomuniką mnicha w 1498. Savonarola był przesłuchiwany, torturowany, a ostatecznie został skazany na śmierć przez powieszenie, a jego ciało spalono na stosie.
Po powrocie z podróży 12 sierpnia 1503 r. Aleksander VI i jego syn Cezar zachorowali – obaj mieli wysoką gorączkę, z towarzyszącymi wymiotami. Przez kilka dni gorączka ustępowała i nawracała. 6 dni później, 18 sierpnia, Cezar Borgia był już niemal zdrowy, jednak jego ojca nie udało się wyleczyć i tego dnia zmarł.
Pontyfikat Aleksandra VI stał pod znakiem licznych skandali, ekscesów i oznak zepsucia moralnego w najwyższych władzach Kościoła papieskiego. Do historii przeszedł tzw. „Balet Kasztanów”, którym określa się kolację wydaną przez Cezara Borgię 30 października 1501. Johann Burchard, mistrz ceremonii kilku papieży w latach 1483–1503, opisał przebieg imprezy w swojej kronice Liber Notarum, gdzie Cesare i Lukrecja spędzili czas w towarzystwie ok. 50 kurtyzan i prostytutek. Aleksander VI prowadził jednak bardzo rozwiązłe życie (przeciwnicy polityczni zarzucali mu nawet uczestnictwo w publicznych orgiach wraz z własną córką) i dbał nadmiernie o swoją rodzinę. Wszystkie swoje dzieci obsadził na wysokich stanowiskach w Państwie Kościelnym i zapewnił im dobrobyt. Zarzucano mu nadmierny przepych dworu papieskiego, nepotyzm, symonię i nikolaizm.
Oceny pontyfikatu Aleksandra VI bywają skrajne – często uznaje się go za jednego z najgorszych papieży. Powstała też specyficzna czarna legenda Aleksandra VI i jego dzieci. Wiele faktów historycznych wciąż budzi spory – do złagodzenia opinii historyków o Aleksandrze VI, który szczególnie surowo oceniany był przez XIX-wieczną historiografię protestancką, przyczyniło się też odkrycie wielu nowych dokumentów historycznych. Istnieją jednak wśród historyków także tendencje do oczyszczania Aleksandra VI z wielu stawianych mu zarzutów oraz uwypuklania pozytywnych aspektów jego działalności.
Zdecydowanie dalej w swojej krytyce posunął się szwajcarski teolog protestancki i historyk chrześcijaństwa Philip Schaff. Uważał on, że pontyfikat Aleksandra VI był zaprzeczeniem słów Jezusa skierowanych do Piotra o charakterze instytucji papiestwa. Twierdził, że Borgia był „potworem” gorszym od papieży okresu pornokracji oraz papieży oskarżanych o herezję. Odnosząc się do rozważań Pastora, Schaff uznał, że Aleksander dał przykład najwyższej deprawacji.
Pomimo że Aleksander VI nie był takim mecenasem sztuki jak Sykstus IV, to chętnie korzystał z usług znanych artystów przy planach budowy kościołów. W kwestiach budowlanych Aleksander VI skupił swoją uwagę na Zatybrzu i tzw. „mieście Leona”, które zostały zmodernizowane. Odrestaurował ulicę Via Alessandrina i Zamek Świętego Anioła, a do jego udekorowania (a także do prywatnych apartamentów Borgiów) zatrudnił malarza Pinturicchiego. Ufortyfikował więzienie Torre di Nona i zrealizował plany architektoniczne Mikołaja V. Nakłonił Michała Anioła do przebudowy Bazyliki św. Piotra na Watykanie. Przebudował swój dawny kościół tytularny S. Nicola in Carcere oraz SS. Apostoli; odnowił dach w kościele S. Maria Maggiore, a także umocnił mury miejskie. Ponadto wydał 9000 dukatów na odbudowy zamków w Subiaco, Civita Castellana, Tivoli, Osimo i Nepi. Prace związane z freskami papież zlecał Rafaelowi Santiemu, natomiast do prac architektonicznych zatrudniany był Donato Bramante.
Literatura:
1. J. N. D. Kelly, Encyklopedia papieży, 1997, 352–355.
2. The Last Popes of the Middle Ages. 1447–1521. W: Philip Schaff: History of the Christian Church. T. VI: From Boniface VIII. to Martin Luther. A.D. 1294–1517. Christian Classics Ethereal Library. (ang.)
3. R. Konik, W obronie Świętej Inkwizycji, 2004, 142.
4. A. Uhl, Dzieci Papieży, 2009, 153.
5. Borgia. Krew dla papieża (pol.). Taurus Media. [dostęp 2017-03-13].
6. G. Le Thiec, Les Borgia : Enquête historique, 2011, 236.
7. S. Cassagnes-Brouquet, B. Doumerc, Les Condottières, Capitaines, princes et mécènes en Italie, xiiie – xvie siècle, 2011, 551.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz