Pogromy i wypędzenia Żydów w XIII-XV stuleciu

Pogrom Żydów

W XIII i XIV wieku doszło do licznych poważnych pogromów i wypędzeń Żydów. W 1221 roku wymordowano gminę żydowską w Erfurcie, w 1235 - w Fuldzie, a w 1285 roku w Monachium. W 1264 roku angielscy Żydzi padli ofiarą pogromu w Londynie. We wszystkich przypadkach pogrom był poprzedzony zarzutami rzekomego morderstwa rytualnego.

W 1290 roku król Anglii Edward I wypędził wszystkich Żydów ze swojego terytorium. W 1306 roku Filip IV poszedł w jego ślady we Francji. Większość wypędzonych z Anglii i Francji początkowo uciekła do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, na tereny niemieckie lub włoskie. Tam wcale nie byli bezpieczni przed prześladowaniami na całym świecie. Żydzi byli często tolerowani w europejskich królestwach i księstwach tylko wtedy, gdy przynosili władcom korzyści ekonomiczne.

1. Pogrom Rintfleischa (1298)

W małym miasteczku Röttingen we Frankonii (dzisiejsza Bawaria) krążyły pogłoski o profanacji hostii. Grupa” pod wodzą „nobilisa Rintfleischa” lub „króla Rintfleischa” (łac. quidam nobilis dictus rex Rintfleisch) przemierzała podobno Frankonię i sąsiednie tereny, dokuónując masakr na lokalnych gminach żydowskich. 20 kwietnia 1298 podczas pierwszej masakry spalono na stosie 21 Żydów z miasta Röttingen. Rintfleisch, czasami określany w źródłach jako zubożały rycerz, a przede wszystkim jako „carnifex” (= rzeźnik, ale także kat), oznajmił, że otrzymał osobistą wiadomość z nieba i został wyznaczony na niszczyciela wszystkich Żydόw. Rintfleisch, którego imię nie jest znane, prawdopodobnie nie był szlachcicem. Według Turnaua pod uwagę bierze się niejaki Johann von Rinberg.

Podróż „króla Rintfleischa” można dość dokładnie prześledzić, szczególnie w początkowym rejonie prześladowań, a także w rejonie Hohenlohe i Heilbronn. Pierwsze zamieszki w centrum miasta miały miejsce 23 czerwca przeciwko gminom żydowskim w Bad Windsheim (co najmniej 54 spalono) i Neustadt an der Aisch (co najmniej 60 spalono lub 71 zginęło), a także w Markt Erlbach (kilka zmarłych), po czym nastąpiły masakry w Iphofen (24 czerwca, 25 zabitych), Markt Bibart (prawdopodobnie 24 lub 25 czerwca, ponad 12 zabitych), pierwszy atak na gminę w Rothenburg ob der Tauber (25 czerwca), a następnie dalsze ataki na Żydów w Ochsenfurt (28/29 czerwca) i w Bad Mergentheim (30 czerwca). Nieco dalej na zachód, około trzy tygodnie później, Sinreisen (22 lipca), Tauberbischofsheim (którego społeczność żydowska została zamordowana 24 lipca w pobliskim Gamburgu), Möckmühl (25 lipca), Krautheim (26 lipca), Mosbach (28 lipca) podążały w pobliżu trzy tygodnie później) i Baran (29 lipca). Doszło także m.in. do masakr, których dokładna data nie jest znana, w Lauda, ​​​​Walldürn, Wertheim, Öhringen, Ingelfingen, Künzelsau, Stetten, Creglingen, Weinsberg, Waldenburg, Forchtenberg, Güglingen, Leonberg, Sontheim i Weikersheim. Ponieważ miejsca masakr datowanych dokładnie na ten dzień nie pokrywają się, prześladowcy najwyraźniej podzielili się na kilka grup (masakra w Würzburgu 23 lipca, 60 km od Sintreiben, 22 lipca). Potwierdza to również duża odległość geograficzna wynosząca około 350 kilometrów między społecznościami żydowskimi, które ucierpiały w ciągu zaledwie kilku tygodni, od niektórych miejsc w obszarze Sömmerda/Turyngia na północy po południową Górną Szwabię na południu.

Punkt kulminacyjny masakr przypadł na drugą połowę lipca, prześladowania ustały w sierpniu, a kulminacją była eksterminacja społeczności żydowskiej w Heilbronn 19 października 1298 r. Ogółem zamordowano co najmniej 4–5 tys. Żydów, którzy zostały wytępione społeczności żydowskie w wielu miastach Frankonii. Gmina w Rothenburg ob der Tauber została zaatakowana trzy razy w ciągu czterech tygodni: 25 czerwca zginęły 53 osoby (wg innego źródła 57), 18 lipca co najmniej kolejnych 36; Pozostała część gminy, licząca prawie 450 osób, uciekła następnie do Rothenburga Reichsburga, który był oblegany od niedzieli 20 lipca i zajęty 22 lipca. Wszyscy Żydzi zostali zabici. W Würzburg 24 lipca 1298 zamordowano około 900 osób, a gminy w Nördlingen, Heideck, Weißenburg (po 26 lipca), Berching (27 lipca, ok. 30 zabitych), Neumarkt in der Oberpfalz (co najmniej 27 lipca 40 zabitych, według innego źródła 65, w tym część chrześcijan, którzy próbowali chronić Żydów), Bamberg (27 lipca, ponad 130 zabitych) i Norymberga (1 sierpnia 1298, 628 zamordowanych). W Norymberskiej Księdze Pamięci znajdują się nazwiska 3441 zamordowanych Żydów z 44 „miast krwi” (niem. Blutstädten).

Społeczności żydowskie w Ratyzbonie i Augsburgu były chronione przez sędziów tych wolnych lub cesarskich miast. Mówi się, że rada miejska Ratyzbony musiała wymusić ochronę Żydów przed częścią obywateli. Nie wiadomo dokładnie, kiedy w tych dwóch miastach podjęto próby eksterminacji Żydów. W Augsburgu gmina żydowska zobowiązała się dokumentem z 23 sierpnia 1298 do odbudowania na własny koszt części murów miejskich w ciągu czterech lat. Ponieważ miało to nastąpić „na cześć miasta”, ratunek z pogromu wystawiono zapewne niedługo wcześniej.

Ostatnie trzy prześladowania dotknęły Gartach 17 sierpnia, Weinheim am Odenwald 20 września i ostatecznie społeczność żydowską w Heilbronn 19 października 1298, której zamordowano 143 (według innego źródła 200) Żydów.

2. Pogromy Armledera (1336-1338)

Nazwa „Pogromy Armledera” pochodzi od przywódcy zamieszek Arnolda III z Uissigheim, „zaniedbanego szlachcica”, zwanego także Rexem Armlederem lub królem Armlederem. Podobnie jak w przypadku pogromu Rintfleischa z 1298 roku, punktem wyjścia ruchu było Röttingen an der Tauber we Frankonii, gdzie 29 lipca 1336 dokonano rzezi gminy żydowskiej. W ciągu kilku dni ruch rozszerzył się na obszar między rzekami Tauber a Menem i spowodował krwawą rzeź różnych społeczności żydowskich w mniejszych miasteczkach Frankonii (Tauberbischofsheim, Mergentheim, Iphofen, Kitzingen i inne). Żydowskich bandytów, jak nazywano także oddziały grasujące, zatrzymano początkowo w pobliżu Ochsenfurtu przy pomocy ludności miasta Würzburg. Armleder został aresztowany i stracony w Kitzingen 14 listopada 1336 roku.

Latem 1337 roku ruch Armledera ponownie wybuchł i rozprzestrzenił się od Frankonii przez Hesję po Alzację. Pod przewodnictwem karczmarza Hansa Zimberlina, nazywającego siebie królem Armlederem, i szlachcica Umbehovena von Dorlisheima, grupa przemierzała Alzację i odwiedziła dużą liczbę gmin żydowskich. Dokonywał masakr w różnych miejscach, takich jak Rouffach, Ensisheim, Mulhouse i Ribeauvillé. Ruch ten ustał w Colmar dopiero w 1338 roku, kiedy mieszkańcy miasta odmówili ekstradycji żydowskich mieszkańców, a powstańcy zostali wypędzeni przez wojska cesarskie. W rezultacie biskup Strasburga i inni książęta uznali, że ruch ten stanowił zagrożenie nie tylko dla Żydów, i 28 sierpnia 1339 zawarli pokój z Zimberlinem, aby ukrócić jego rozboje.

Masakry ruchu Armledera były niejako wstępem do prześladowań Żydów w czasie tzw. czarnej śmierci, która wybuchła dziesięć lat później w Europie Środkowej.

3. Święte Cesarstwo Rzymskie

Żydzi wypędzeni z Anglii (1290), Francji (1314), Hiszpanii (1492) i Portugalii (1497) zostali zmuszeni do migracji w inne rejony Europy i zakładali nowe gminy w wielu miastach cesarskich. W rezultacie często narastała tam nienawiść do Żydów. W krajach niemieckojęzycznych Żydzi mieli niewielką ochronę prawną i byli ofiarami częstych lokalnych pogromów ludności. Ponadto czołowi teolodzy szerzyli antyjudaizm licznymi pismami polemicznymi, na przykład „Młot na czarownice” (niem. Hexenhammer) napisany w 1487 roku i szeroko rozpowszechniany aż do 1609 roku, uzasadniał prześladowania nie tylko rzekomych „czarownic” w następstwie inkwizycji, ale także Żydów.

W latach 1390-1520 Żydzi zostali wypędzeni z prawie wszystkich miast cesarskich, niektórych miast biskupich oraz wielu suwerennych terytoriów i miast Świętego Cesarstwa Rzymskiego, na przykład:

1401 – Turyngia

1420 – Wiedeń

1424 – Kolonia

1438 – Augsburg

1442 – Monachium

1450 – Landshut

1453 – Wrocław

1478 – Pasawa

1494 – Naumburg i Reutlingen

ok. 1500 – Czechy i Morawy

1507 – Nördlingen

1515 – Ansbach i Bayreuth

1517 – Merseburg

1519 - Ratyzbona

Literatura:

1. V. Turnau, Politische Motive bei Judenverfolgungen im Reich während der zweiten Hälfte des 13. und zu Beginn des 14. Jahrhunderts. [o. O.], 2013, 2–83.

2. P. Beisel, Jüdische Spuren in unserer Heimat. In: Kraichgau. Folge 17/2002, 97.

3. Röttingen. In: Alemannia Judaica, 2019.

4. J. R. Müller, A. Weber, Karl IV. und die Juden. In: Jiri Fajt, Markus Hörsch (Hrsg.): Kaiser Karl IV. (1316–2016). Erste Bayerisch-Tschechische Landesausstellung, 2016, 218–225.

5. K. Arnold, Die Armledererhebung in Franken 1336. In: Mainfränkisches Jahrbuch 26, 1974, 35–62.

6. G. Weill, « Armleder ». W: Encyclopaedia Judaica, Bd. 2. 2007, 476–477.

7. J. R. Müller, The Jews of Europe in the Middle Ages (Tenth to Fifteenth Centuries): Proceedings of the International Symposium held at Speyer, 2002, 254-256.

8. K.-P. Lehmann, Urteil statt Vorurteil. Reformation und Antijudaismus. Im: Dialog. Evangelischer Arbeitskreis für das christlich-jüdische Gespräch in Hessen und Nassau, 2010.