Interim lipskie (Leipziger Interim)

Rady w sprawie Interim lipskiego, malowidło ścienne na zamku Albrechtsburg w Miśni, 1910

Po zwycięstwie cesarza Karola V w wojnie szmalkaldzkiej nad Związkiem Szmalkaldzkim, podjęto liczne działania rekatolicyzujące w ramach tzw. Interim augsburskiego w 1548 roku. Choć protestantom udało się tymczasowo wprowadzić w życie kielich dla osόb świeckich i małżeństwo duchownych, nie spotkało się to z aprobatą przedstawicieli strony katolickiej.

Ponieważ były sojusznik Karola V, nowy elektor Saksonii Maurycy Wettyn, skłaniał się do rozwiązań reformacyjnych, powierzył Filipowi Melanchtonowi i jego doradcom elektorskim zadanie opracowania nowego porządku kościelnego. Maurycy przedstawił parlamentowi lipskiemu do zatwierdzenia kombinację różnych formuł. Tak zwane artykuły lipskie mieszały elementy teologii protestanckiej i reformowały stanowisko katolickie. W nowo opracowanej formie zamierzano zachować mszę łacińską, święta maryjne i Boże Ciało. Jednakże stany tylko częściowo przyjęły artykuły z 22 grudnia 1548 roku. Teksty te nie miały zatem mocy prawnej.

Jednak owo Interim lipskie, jak teraz polemicznie nazywano artykuły, po raz kolejny spotkało się z oporem ze strony protestantów, którzy chcieli zachować oryginalne nauczanie Marcina Lutra. Interim lipskie nigdy nie zostało opublikowane w całości, a obowiązywało tylko – i to częściowo – w Saksonii, jednak jego treść stała się znana i wzbudziła liczne kontrowersje. Krytykowano niejasno zarysowaną naukę o usprawiedliwieniu, a poczynione ustępstwa wobec strony katolickiej uważano za nadmierne. Doprowadziło to do głębokiego podziału wśród protestantów na gnezjoluteran i filipistów. Następnie w pokoju augsburskim w 1555 roku doszło do kompromisu, ale dopiero porozumienie w sprawie Formuły Zgody w 1577 roku pozwoliło na pewne rozstrzygnięcie sporów.

Postawa Maurycego Wettyna nie jest tak jednoznaczna, jak prόbuje się ją nakreślić. Po klęsce obozu protestanckiego w bitwie pod Mühlberg 24 kwietnia 1547 cesarz Karol V dyktował warunki w sferze politycznej i religijnej na terenie Cesarstwa. Czołowi przedstawiciele Związku Szmalkaldzkiego – landgraf heski Filip I Wielkoduszny i książę Jan Fryderyk I saski, syn Jana Stałego, zostali uwięzieni. Jedynie rozsądne pertraktacje umożliwiały przetrwanie patowego okresu i zachowanie protestantyzmu w Cesarstwie. Maurycy Wettyn starał się o dobre stosunki z cesarzem, czego dowodem jest także Interim lipskie, z drugiej strony szukał przestrzeni do zachowania spuścizny teologicznej protestantyzmu, w tym Sakrament Ołtarza pod dwiema postaciami chleba i wina (sub utraque). Wewnętrzne podziały na gnezjoluteran i filipistόw nie ułatwiały negocjacji. Dopiero, gdy sytuacja polityczna uległa zmianie na korzyść protestantόw w 1552 roku, Maurycy Wettyn opowiedział się jednoznacznie za ponownym wprowadzeniem idei reformacyjnych na terenie Saksonii.

Literatura:

1. F. Engel, Die Genese der Leipziger Artikel von 1548/49 zwischen politischer Einflussnahme und lutherischer Bekenntnispflicht. In: Neues Archiv für sächsische Geschichte, 2014 (85), 79–123.

2. G. Wartenberg, Das Augsburger Interim und die Leipziger Landtagsvorlage zum Interim, in: Ders./I. Dingel (Hg.): Politik und Bekenntnis. Die Reaktionen auf das Interim von 1548 (= Leucorea-Studien zur Geschichte der Reformation und der Lutherischen Orthodoxie, 8), 2006, 16–32.