„Deutsche Auslegung des 67. (68.) Psalmes” oraz „Der 36. (37.) Psalm Davids”

Podpis Marcina Lutra

Psalmy odgrywały niezwykłą rolę dla Marcina Lutra, zwłaszcza w czasie tzw. reformatorskiego przebudzenia i odkrycia sensu słów „Uratuj mnie dzięki Twojej Sprawiedliwości” (Psalm 31,2). Wittenberski Reformator rozumiał je w aspekcie tzw. iusticia passiva – Sprawiedliwość Boża jest bierna, gdyż człowiek zostaje usprawiedliwiony przez Boga nie ze względu na swoje zasługi, dobre uczynki i praktyki religijne, a jedynie dzięki darmo i niezasłużenie danej Łasce Miłości, która zrealizowała się w pełni w Wielkopiątkowej Ofierze (sola gratia, teologia krzyża). 

Zbiór psalmów (Psałterz) nazywał on „małą Biblią” (niem. „kleine Biblia”), w której zawiera się całokształt teologii Starego Testamentu. Jako profesor teologii na Uniwersytecie w Wittenberdze Marcin Luter prowadził wykłady o psalmach w latach 1513 do 1515, spisane jako "Dictata super psalterium" (WA 3 i 4, nowe wydanie w WA 55 I i WA 55 II) i dokonywał wciąż na nowo ich interpretacji. Najbardziej znana ich egzegeza autorstwa Marcina Lutra pochodzi z 1528 roku oraz 1532 roku (WA 31 I). Kolejne interpretacje pojedynczych psalmów (np. 23 i 101) z lat 1534/36 są obecne na kartach Edycji Weimarskiej (Weimarany) w 51. tomie (WA 51,197-295).

W tym poście zostaną omówione dwa pisma doktora Lutra powstałe w początkowym okresie wartburskim jego biografii: „Niemiecka interpretacja 67. (68.) Psalmu” („Deutsche Auslegung des 67. (68.) Psalmes”; WA 8,1-35) oraz „36. (37.) Psalm Dawida” („Der 36. (37.) Psalm Davids”; WA 8,205-240). Jak wiemy, Marcin Luter przybył na zamek Wartburg w nocy z 4 na 5 maja 1521 roku. Już 9 maja brał udział w mszy w położonym niejako u podnóży zamku mieście Eisenach z okazji Wniebowstąpienia Pańskiego, podczas której wykorzystano słowa z Psalmu 67 (wersy 18 i 19). 10 dni później, na Zesłanie Ducha Świętego, pojawił się pierwszy wers tego psalmu jako tzw. introit, co stało się powodem do napisania własnej interpretacji (egzegezy). Marcin Luter wysłał gotowy manuskrypt do Filipa Melanchtona 26 maja. Pierwszy wydruk ujrzał światło dzienne 6 sierpnia, ale dopiero 11 listopada został on wspomniany i niejako spopularyzowany w liście humanisty Jana von Botzheima do teologa Tomasza Blarera (WA 8,1-2). Reformator prezentuje swoją interpretację starotestamentowego tekstu w kontekście chrystologicznym. Już egzegeza pierwszego wersu nawiązuje do śmierci krzyżowej Jezusa (WA 8, 4,6-5,5). Dzięki Ofierze Syna każdy z nas został zbawiony, a dzieło to powinniśmy chwalić w kontekście wersu 20 Psalmu 68 (WA 8,21-22). Bóg Izraela jest naszym Bogiem (WA 8, 35,11-19).

Po skończonej egzegezie Psalmu 68 Marcin Luter planował dokonać interpretacji Psalmu 37, jednak z powodu choroby na początku lipca 1521 musiał odłożyć swoją pracę na osiem dni. Gotowy manuskrypt został opublikowany 12 sierpnia. 1 listopada Luter adresuje go do parafii w Wittenberdze, do przyjaciół ze Strasburga, którzy pod jego nieobecność zbierali publikacje Reformatora. Jan von Botzheim wspomina w liście do Tomasza Blarera również egzegezę Lutra tego psalmu (WA 8,205-206). W 1526 roku Reformator dokonuje po raz drugi interpretacji Psalmu 37 wraz z Psalmami 62, 94 i 109 w piśmie dedykowanym królowej Marii Węgierskiej („Vier tröstlichen Psalmen an die Königin zu Ungarn”, „Cztery psalmy pocieszające dla królowej Węgier”; WA 19,542-615).

Interpretacja Psalmu 37 z 1521 roku rozpoczyna się gorzką analizą natury ludzkiej. Człowiek jest niestały, podatny na pokusy (WA 8,214,10-12), dlatego słowa pocieszenia płyną wprost do jego serca. Nasze życie i działanie powinniśmy powierzyć Bogu i zaufać, że cokolwiek wydarzy się, On jest z nami (WA 8,216-217). Na kartach pisma znajdziemy kilka niezwykle ciekawych aspektów etycznych. Złość nie może być motywem zachowania chrześcijanina w stosunku do drugiego człowieka. Łagodność na co dzień jest cnotą w kontekście wersu 11 (WA 8, 219,1-6). Pełna ufność Bogu jest jej fundamentem. Wers 31 mówi, iż Prawo Boże jest wpisane w serce każdego z nas. Marcin Luter napomina jednak, że nikt nie chce zrozumieć Zakonu z uwagi na grzeszną naturę człowieka (WA 8,228,13-14). Bezbożni próbują go zrozumieć na podstawie prawa ludzkiego i w ten sposób zmienić swoje życie, jednak wciąż błądzą. Sprawiedliwi odnajdują jednak wolność sumienia nie w ciągłych staraniach zrozumienia Prawa Pana, a w wierze.

W podsumowaniu egzegezy (WA 8,234-240) doktor Luter wskazuje na Chrystusa jako źródło i sens wiary w Bożą Opiekę. Reformator zarzuca „papistom”, iż zbyt rzadko stosują Pismo Święte jako wykładnię i napomina, by przyjaciele ze Strasburga nie szli tą drogą (WA 8, 239,9-15).

Literatura:

1. WA 51,197-295.

2. WA 8,205-240.

3. WA 19,542-615.