500-lecie bulli papieskiej "Exsurge Domine"

Bulla "Exsurge Domine". Zdjęcie: timetoast.com

Dziś mija 500 lat od wydania bulli przez papieża Leona X "Exsurge Domine" (Powstań Panie) potępiającej działania i poglądy doktora Marcina Lutra. Bulla ta stanowiła oficjalną odpowiedź Rzymu na 95 tez z 31.10.1517 roku.

W następstwie debaty lipskiej z 1519 Jan Eck zrozumiał konsekwencje, jakie dla papiestwa i Kościoła Zachodniego mają nauki Lutra. W 1520 roku starał się przekonać w Rzymie do słuszności potępienia wittenberskiego augustianina i jego zwolenników.
Efektem jego energicznych zabiegów, do których włączyli się kardynałowie: Hieronim Aleander, de Vio, Sylwester de Prierio oraz Campeggio, były cztery posiedzenia konsystorza, na których opracowano bullę "Exsurge Domine". Eck otrzymał godność nuncjusza papieskiego i był jedną z trzech osób, którym powierzono nadzór nad promulgacją i wykonaniem tej bulli.


Tytuł bulli "Exsurge Domine" zaczerpnięto z pierwszych słów Psalmu 73, 22 (z łacińskiego przekładu Biblii, z Wulgaty). Zaczyna się od apelu do Boga przeciwko dzikim zwierzętom, które niszczą winnicę Pańską, czyli Kościół. Bez podania konkretnych nazwisk mówi się w niej dalej, że w Niemczech występują błędy, które w historii chrześcijaństwa zostały potępione jako heretyckie i nieprawdziwe. Bulla nakazywała zwolennikom Reformacji odwołania 41 błędów Lutra wyciągniętych z różnych jego pism. Odwołanie to miało nastąpić w ciągu 60 dni, a w razie braku odwołania grożono nałożeniem na opornych kar kościelnych.

Treść bulli. Foto: evangelizationstation.com

Wśród potępionych nauk Lutra znajdowały się następujące twierdzenia:

[Dz 742] 2. Zaprzeczyć, iż w dziecku po chrzcie pozostaje grzech to traktować z pogardą zarówno Pawła jak i Chrystusa.
[Dz 743] 3. Zarzewie grzechu, nawet jeśli nie ma rzeczywistego grzechu, opóźnia wejście do nieba duszy opuszczającej ciało.
[Dz 747] 7. Najprawdziwszym powiedzeniem oraz nauką o żalu za grzechy daną do tej pory: "Nie czynić zła w przyszłości jest największą pokutą; a nowe życie jest najlepsza pokutą".
[Dz 750] 10. Nikomu nie zostają grzechy odpuszczone, kto nie wierzy, że zostają mu odpuszczone wskutek rozgrzeszenia kapłańskiego. Owszem, grzech pozostałby nadal o ile nie uwierzy, że został mu odpuszczonym, ponieważ odpuszczenie grzechu i udzielenie łaski nie wystarczają, lecz należy także wierzyć, że jest odpuszczony.
[Dz 751] 11. W żaden sposób nie możesz mieć pewności odpuszczenia grzechów z powodu twego żalu, lecz jedynie z powodu słów Chrystusa: "Cokolwiek rozwiążecie, etc". Dlatego też twierdzę, jeśli uzyskałeś rozgrzeszenie kapłana, ufaj i wierz stanowczo, że jesteś prawdziwie rozgrzeszony, jakkolwiek by się przedstawiała sprawa żalu.
[Dz 757] 17. Skarbcem Kościoła, z którego papież udziela odpustów, nie są zasługi Chrystusa i świętych.
[Dz 758] 18. Odpusty są pobożnym oszukiwaniem wiernych, i uwolnieniem od pełnienia dobrych uczynków; należą one do liczby tych rzeczy, które są dozwolone, nie zaś do liczby tych rzeczy, które są pożyteczne.
[Dz 759] 19. Odpusty dla tych, którzy je prawdziwie zyskują, są bez żadnego pożytku dla odpuszczenia kary za grzech popełniony wobec Bożej sprawiedliwości.
[Dz 760] 20. Zwiedzeni są ci, którzy wierzą, iż odpusty są godne pochwały i pożyteczne dla owoców ducha.
[Dz 761] 21. Odpusty są niezbędne jedynie dla [odpuszczenia] grzechów publicznych, i udziela się ich tylko ludziom zatwardziałym i nie pokutującym.
[Dz 768] 28. Gdyby papież wraz z większą częścią Kościoła uważał tak i tak, i nawet nie błądził, to nie jest jeszcze grzechem ani herezją myśleć coś przeciwnego, zwłaszcza w rzeczy niekoniecznej do zbawienia, dopóki Sobór Powszechny jednego nie potępił a drugiego nie pochwalił.
[Dz 769] 29. Przygotowano nam drogę, by osłabić powagę soborów i swobodnie sprzeciwiać się ich dziełom, osądzać ich dekrety, a także odważnie wyznawać wszystko to, co wydaje się być prawdziwe, bez względu na to, czy zostało to zatwierdzone czy potępione przez jakiś sobór.
[Dz 770] 30. Niektóre artykuły Jana Husa, potępione na soborze w Konstancji, są najbardziej chrześcijańskie, całkowicie prawdziwe i ewangeliczne; tych Kościół powszechny nie mógłby potępić.
[Dz 773] 33. Palenie heretyków jest sprzeczne z wolą Ducha.
[Dz 775] 35. Z powodu ukrytej pychy nikt nie może być pewien, że nie popełnia zawsze grzechu śmiertelnego.
[Dz 776] 36. Wola po grzechu jest wolna jedynie z nazwy, i dopóki czyni się to, co w człowieku, dopóty się grzeszy śmiertelnie.


Promulgacja i wykonanie "Exsurge Domine" przebiegała w Europie Zachodniej bez przeszkód, tym niemniej w Wiedniu i w środkowych Niemczech (m.in. na uniwersytetach w Lipsku, Erfurcie, Wittenbergi) bulla została przyjęta z wrogością, a nawet odrzucona i zniszczona.

Doktor Marcin Luter w reakcji na nią zadedykował swój traktat "O wolności chrześcijanina" papieżowi Leonowi X. Gdy czas odwołania postulatów naprawy Kościoła (60 dni) minął, Luter spalił ją jeszcze w grudniu tego samego roku przed Bramą Elsterską w Wittenberdze wraz z innymi papieskimi pismami jurysdykcyjnymi, co doprowadziło do jego ekskomuniki na początku 1521 roku.

Literatura:

1. M. Brecht, Martin Luther, Band 1, 1993, 371-378.

2. H. J. Hillerbrand, Martin Luther and the Bull Exsurge Domine, 1969, 108-112.