Leon X

Giovanni de Medici (1475-1521)

Leon X (właściwie Giovanni de Medici) to papież renesansu w okresie od 11 marca 1513 roku do 1 grudnia 1521 roku. Pochodził z rodu Medyceuszy. Od najmłodszych lat był przygotowywany do służby w Kościele; wybrany na kardynała w wieku 13 lat, na konsystorzu 9 marca 1489 roku. Od roku 1483 do roku 1513 był zarządcą około dziesięciu opactw m.in. Monte Casino w latach 1486-1504. Był także biskupem Pesaro w latach 1503-1504 i administratorem diecezji Amalfi w latach 1510-1513.

Kiedy zmarł Juliusz II, Giovanni de Medici miał 37 lat i należał do frakcji młodszych kardynałów. Podczas konklawe 1513 roku był jednak na tyle chory, że trzeba go było zanieść. Dzięki swoim nienagannym manierom, miał wielu przyjaciół, a nie miał wrogów. Prawdopodobnie, to zapewniło mu elekcję bez symonii. Był, podobnie jak jego poprzednik, przeciwnikiem Francji i skupiał swoje działania na sojuszach antyfrancuskich.


Podczas konklawe, w wyniku którego został wybrany, podpisał kapitulacje wyborcze, w ramach których zobowiązał się do kontynuowania soboru laterańskiego V. Na kilku kolejnych sesjach, Leon przyjął m.in. potępienie schizmatycznego soboru pizańskiego, zatwierdzenie konkordatu z Francją i obalenie Sankcji pragmatycznej. Na kolejnych sesjach podejmowano tematy związane z reformą Kościoła i likwidacją istniejących nadużyć. Kiedy jednak przyszło do realizacji tych planów, okazało się, że nowe przepisy nie różnią się wiele od już obowiązujących. Wkrótce potem sobór został zamknięty (16 marca 1517 roku), a Leon ogłosił nową krucjatę przeciwko Turkom i nałożył trzyletni podatek w celu sfinansowania tejże wyprawy. Ponieważ Leon był człowiekiem rozrzutnym, a także był mecenasem sztuki, Państwo Kościelne miało nieustające kłopoty finansowe. Aby opłacić wygodny tryb życia, odnowić Bazylikę św. Piotra i zdobyć fundusze na organizację krucjaty, papież był zmuszony pożyczać, zastawiać własne skarby, sprzedawać odpusty i urzędy kościelne.


Był ostatnim papieżem niemającym święceń kapłańskich w chwili wyboru.


Za czasów Leona X doszło do brzemiennego w skutki wystąpienia reformatora Kościoła, Marcina Lutra. W 1515 roku Leon X wznowił rozpisane na początku wieku przez Juliusza II odpusty, z których dochody przeznaczone były na budowę nowej Bazyliki św. Piotra . Odpusty te wzbudziły dyskusje – jako szczególnie kontrowersyjny odbierany był zwłaszcza fakt, że Albrecht Brandenburski, arcybiskup Moguncji i Magdeburga oraz biskup Halberstadt w jednej osobie, który kupił sobie te urzędy kościelne za pieniądze i musiał w tym celu zaciągnąć kredyt wysokości 29 000 guldenów reńskich w złocie, teraz dostał od Leona X dochody z kazań odpustowych w celu zwrócenia bankowi Fuggerów zaciągniętej pożyczki. Wzbudziło to reakcję Lutra, który ogłosił 95 tez w Wittenberdze. W 1519 roku Luter zakwestionował magisterium papieża i wyłożył naukę reformacyjną. Leon X odpowiedział na to 15 czerwca 1520 bullą Exsurge Domine (TUTAJ), w której zagroził Lutrowi ekskomuniką. Za publiczne spalenie papieskiej bulli Marcin Luter został ekskomunikowany 3 stycznia 1521 roku.


Leon X był człowiekiem wykształconym, a także, podobnie jak jego poprzednicy, wielkim miłośnikiem sztuki. Za jego pontyfikatu wciąż trwały prace przy dekoracji Kaplicy Sykstyńskiej. Zatrudniał artystów takich jak Michał Anioł, Rafael Santi czy Donato Bramante. Za jego czasów Rzym stał się centrum kultury, sztuki i architektonicznego postępu. Według weneckiego ambasadora, w ciągu 10 lat pontyfikatu Leona, powstało ponad 10 000 nowych budynków. Jako patron artystów dbał także o rozwój nauki i w 1513 roku odrestaurował uniwersytet rzymski. Jednakże, za szeroki mecenat i rozrzutność, cenę poniósł skarbiec papieski, który Leon pozostawił po sobie praktycznie całkiem pusty.


Leonowi X stawiano też zarzuty o charakterze obyczajowym. We współczesnych i późniejszych paszkwilach, często o polemicznym charakterze, pojawiają się zwłaszcza zarzuty o uprawianie sodomii, a w ogólnikowej formie zarzut niemoralnego życia podał także związany z Medyceuszami historyk Francesco Guicciardini. Wiarygodność tych zarzutów jest różnie oceniana przez historyków. Za wiarygodne uznał je włoski biograf Leona X Cesare Falconi.


Ludwig von Pastor przytoczył przeciwstawne opinie o moralności Leona X innych współczesnych temu papieżowi autorów, np. Matteo Herculano, bliski przyjaciel Leona X, po jego śmierci zapewniał, że wstrzemięźliwość seksualna była jedną z jego głównych cnót. O „zniesławiających” zarzutach o „niewłaściwą miłość” wobec niektórych ze swych szambelanów pisał także XVI-wieczny historyk Paolo Giovio, który jednak nie wypowiedział w sposób jednoznaczny swego stanowiska. Angielski pisarz, Joseph McCabe, zinterpretował jego wypowiedź jako potwierdzającą te zarzuty. Bez względu na to, ile jest prawdy w tych zarzutach, nie ulega wątpliwości, że w najbliższym otoczeniu Leona X byli duchowni otwarcie prowadzący niemoralny tryb życia, np. był on w bardzo bliskiej relacji przyjacielskiej z kardynałem Bernardo Bibienno. O nieuporządkowanym życiu osobistym Bibbieny świadczy zachowana korespondencja, a także obecność erotycznych malunków w łazience, jednocześnie brak jakichkolwiek dowodów, by spotykało się to z dezaprobatą Leona X.


Leonowi często zarzuca się nepotyzm, marnotrawstwo dóbr kościelnych i rozrzutność. Jednak głównym zarzutem, jaki historycy kierują pod jego adresem, jest bierność w kwestii reformy Kościoła, która doprowadziła do ruchu reformacyjnego Marcina Lutra.


Zarzut wygodnickiego stylu życia i marnowania pieniędzy potwierdza także Ferdinand Gregorovius. Krytykuje także jego makiawelizm i uważa, że jego cechy jako władcy nigdy nie współgrały z cechami duchownego. Pomimo, że Gregorovius określił Leona mianem podłego i nieznośnego papieża, wyraził także podziw dla jego umiejętności dyplomatycznych i cech jako włoskiego księcia. Do negatywnych ocen przyłączył się także Philipp Schaff, który stwierdził że papież był osobą przebiegłą, choć nie był niegodziwcem, za jakiego Schaff uznał Aleksandra VI.


Literatura:

1. R. Fischer-Wollpert, Leksykon papieży. Kraków: Znak, 1996, s. 129-130.

2. J. N. D. Kelly, Encyklopedia papieży. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1997, s. 358-360.