Wojna chłopska (niem. Bauernkrieg) największe antyfeudalne powstanie chłopskie w dziejach Niemiec. Wojna chłopska odnosi się do całości powstań chłopów, mieszczan i górników, które wybuchły w 1524 roku z powodów ekonomicznych i religijnych w dużej części Turyngii, Saksonii i południowych Niemiec, zwłaszcza Frankonii, Tyrolu i Szwajcarii. W tym czasie chłopi najpierw wysunęli żądania w Dwunastu Artykułach z Memmingen, które uważa się za wczesne sformułowanie praw człowieka. W Szwabii, Frankonii, Alzacji, niemieckiej Lotaryngii i Turyngii powstania zostały stłumione przez właścicieli ziemskich i władców w 1525 roku, a w elektoracie Saksonii i Tyrolu w 1526 roku, w wyniku czego zginęło około 70 000–75 000 ludzi.
1. Definicja
Wydarzenia z lat 1524-1526 zostały już przez współczesnych nazwane „wojną chłopską”. Jednak wśród samych powstańców tego określenia używano niezwykle rzadko. W 1795 roku historyk Georg Friedrich Sartorius rozpoczął cykl monografii zatytułowanych „Próba historii niemieckiej wojny chłopskiej” („Versuch einer Geschichte des deutschen Bauernkrieges”). Dzięki niezwykle udanej „Historii Wielkiej Wojny Chłopskiej ” („Geschichte des großen Bauernkriegs”),napisanej przez Wilhelma Zimmermanna i opublikowanej w latach 1841–1843, wydarzenia z lat 1524–1526 stały się w końcu sprawą czysto niemiecką, w której głównymi aktorami byli chłopi. Ich działania określano jako wojnę z opresyjną władzą. Wydarzenia w krajach alpejskich, Szwajcarii i Austrii, są omawiane w pracach Zimmermanna jedynie marginalnie. Podobnie podążali także wszyscy inni historycy zajmujący się badaniami okresowymi od 1524 do 1526 roku, przez co termin „(niemiecka) wojna chłopska” (niem. Deutscher Bauernkrieg) stawał się coraz bardziej ugruntowany.
Jednak przewrót społeczny, który do dziś powszechnie nazywa się niemiecką wojną chłopską, nie ograniczył się bynajmniej do samych chłopów. Peter Blickle próbował oddać sprawiedliwość udowodnionemu już udziałowi mieszkańców miast i górników w tym przewrocie społecznym, używając określenia „rewolucja zwykłego człowieka” („Revolution des gemeinen Mannes“), w którym postrzegał „zwykłego człowieka” jako podmiot niezdolny do sprawowania władzy („ […] zwykły człowiek to rolnik, obywatel wiejskiego miasteczka, mieszczanin wykluczony z urzędów miasta cesarskiego, górnik…”[2]), który chciał być zrozumiany, który występował w opozycji do władzy. Termin wprowadzony w 1975 roku był początkowo krytykowany na Wschodzie i Zachodzie ze względu na niejednoznaczność źródła. Teza Blickle'a o „rewolucji zwykłego człowieka” lub „rewolucji 1525 roku” jest obecnie powszechnie akceptowana.
2. Przyczyny
Na początku XVI wieku ludność składała się w 80% z chłopów, w 3% ze szlachty, resztę stanowili mieszkańcy miast. Ciężar państwa musi udźwignąć najliczniejsza grupa ludności. Chłopi finansują ze swoich podatków szlachtę i duchowieństwo, ale jednocześnie są całkowicie nieistotni politycznie.
W tym czasie sytuacja gospodarcza ulega pogorszeniu. Po 1450 roku ludność otrząsnęła się po wielkiej zarazie, co oznaczało, że populacja wzrosła. Ponieważ nie ma już więcej do podziału niż wcześniej, ludzie stają się biedniejsi. Złe zbiory jeszcze bardziej pogarszają sytuację. Beneficjentami są panowie, którzy w dalszym ciągu żądają od chłopów wysokich podatków.
Ze względu na wysokie podatki i usługi, które chłopi muszą płacić, niewiele im zostaje na życie. Szczególnie perfidna jest danina pośmiertna ("Abgabe im Todesfall"): gdy umiera chłop, krewni mają obowiązek oddać panu najlepsze ubrania i najlepszą sztukę bydła. Już samo to obciążenie może zrujnować egzystencję chłopskiej rodziny. Ponadto wielu chłopów żyje w niewoli. Oznacza to, że mogą zmieniać miejsce zamieszkania jedynie za zgodą pana i nie mogą też po prostu poślubiać, kogo chcą.
Problemy gospodarcze, częste nieurodzaje i nacisk panów feudalnych wpędzały chłopów w poddaństwo, które skutkowało kolejnymi zobowiązaniami i opłatami. Tak zwane „Stare Prawo” było przez władców interpretowane dowolnie lub całkowicie ignorowane. Respektowane od stuleci prawa drwali, rybaków, myśliwych i chłopów zostały uznane za nieważne.
Jerzy Krasuski, przedstawiając w swojej historii Niemiec przyczyny wybuchu tego buntu społecznego podkreśla nie tyle położenie gospodarcze chłopstwa niemieckiego na początku XV wieku, które określa jako pomyślne, ile jego marną pozycję społeczną, o której poprawę podniesiono żądania: „Lud wiejski był nieraz bogatszy od drobnej szlachty. Niemniej była to klasa wyzyskiwana i pozbawiona zarówno politycznych praw, jak i wszelkiego prestiżu. Toteż agitacja kaznodziejów reformacyjnych padła tu na podatny grunt.” (3)
Wyższa szlachta nie przejawiała żadnego zainteresowania poprawą sytuacji chłopów, obawiając się utraty dotychczasowych przywilejów. Niższa szlachta natomiast występowała zbrojnie przeciwko pogarszającej się sytuacji np. powstanie rycerstwa przeciwko arcybiskupowi Trewiru. Próby tej grupy społecznej utrzymania wyższego statusu poprzez rabunkowe napady rycerskie doprowadziły ponownie do obciążeń nakładanych na chłopów.
Przeciwko zmianom był także kler. Kościόł papieski stanowił główny rdzeń feudalizmu, a parafie kościelne organizowano na wzór feudalny. Rzadko który klasztor mógł bowiem egzystować bez należących do niego kilku wiosek. Kościół utrzymywał się przeważnie z datków, handlu odpustami czy też dziesięciny.
Nieliczne próby reformy starych struktur feudalnych, wychodzące od silniejszej grupy jaką było mieszczaństwo na niewiele się zdały. Najczęściej oponowali przeciwko nim szlachta i kler, które widziały w zmianach zagrożenie dla swoich korzyści.
Chłopi chcieli przede wszystkim odzyskać stare prawa i prowadzić godne i ludzkie życie. Ich żądania dotyczące zmniejszenia obciążeń i zniesienia poddaństwa nie przynosiły jednak żadnego skutku.
Stale pogarszająca się sytuacja chłopów już na długo przed 1524 rokiem była zalążkiem wielu regionalnych konfliktów. Ich niezadowolenie potęgowało się przez dziesięciolecia, znajdując odzwierciedlenie w licznych zrywach:
- 1476 Zryw Paukera von Niklaushausena we Frankonii
- 1478 Powstanie chłopskie w Karyntii
- 1492 Powstanie chłopskie w Allgäu
- 1493 Konfederacja w Alzacji
- 1502 Konfederacja w Spirze
- 1513 Konfederacja w Breisgau
- 1514 Powstanie Biednego Konrada w Wirtembergii
- 1517 Konfederacja w Szwarcwaldzie
Do mniejszych lub większych wystąpień dochodziło też w miastach. Przed 1524 rokiem doszło do protestów w kilku większych ośrodkach, w wyniku których mieszkańcy miast solidaryzowali się z chłopstwem: w Erfurcie (1509), Ratyzbonie, Brunszwiku, Spirze, Kolonii, Schweinfurcie, Wormacji, Akwizgranie i Osnabrück (1511).
Większość powstań została zdławiona siłą, jedynie trwający od dawna zryw szwajcarskich chłopów w kantonach górskich zakończony został sukcesem. Sytuacja chłopów pomimo licznych powstań nie poprawiła się ani o trochę, przeciwnie – doprowadziła do licznych represji.
3. Nawiązanie do Reformacji
W Kościele papieskim pojawiły się poważne skargi. Wielu duchownych prowadziło wystawne życie i korzystało z darowizn i spadków od bogatej ludności, a także podatków i datków od biednych. W Rzymie urząd i godność zdobywano poprzez nepotyzm i przekupstwo. Papieże wyróżnili się jako wojownicy i budowniczowie oraz mecenasi sztuk pięknych.
Warunki te zostały wcześnie skrytykowane przez Hansa Böhma („Klecha z Niklashausen”) w Tauberfranken, Girolamo Savonarolę we Florencji, a później przez Marcina Lutra. W 1520 roku ukazało się dzieło Marcina Lutra „O wolności chrześcijanina” (TUTAJ). Rolnicy czują wsparcie w pragnieniu wyzwolenia się z poddaństwa.
„Chrześcijanin jest wolnym panem wszystkiego i nikomu niepodległym” – głosi pismo Lutra, ale nie odnosi swojej tezy do tego świata. Doktor Luter jest zdania, że żądania świeckie nie powinny opierać się na Biblii. Widzi skargi, ale rolnicy nadal powinni słuchać władz. Wittenberski Reformator odnosi swoje tezy do życia po śmierci, przez wolność rozumie wolność osoby, która jest odkupiona od grzechów. Nie ma na myśli wolności od władzy.
Huldrych Zwingli w Zurychu i Tomasz Müntzer w Allstedt również publicznie wyrazili pogląd, że każdy człowiek może znaleźć drogę do Boga i zbawienia nawet bez pośrednictwa Kościoła hierarchicznego. Czyniąc to, podważyli roszczenia Kościoła papieskiego do absolutności i potwierdzili rolnikom, jak bardzo duchowieństwo zdystansowało się od własnego nauczania i dlatego było w dużej mierze zbędne. Zwingli postrzega władze jako powołane przez Boga, ale nadal związane zasadami biblijnymi. Jeśli władza narusza to zasady, ludzie z pewnością mają prawo do jej obalenia. To myślenie wywodzi się ze szwajcarskiej tradycji, a Zwingli wywarł ogromny wpływ na chłopów w południowych Niemczech. Ponieważ istniejące prawo jest dla chłopów nieskuteczne, powołują się oni na „prawo Boże” – zupełnie nowe podejście. W tym ujęciu Biblia staje się księgą prawniczą.
4. Przebieg wojny chłopskiej w 154 roku
26 maja 1524 w miejscowości Forchheim w pobliżu Norymbergi doszło do poważnych niepokojów trwających do 3 czerwca. Pierwsze powstanie w wojnie chłopskiej miało miejsce 23 czerwca 1524 roku w Wutachtal koło Stühlingen. Skierowany był przeciwko hrabiemu Zygmuntowi II von Lupfen, który rządził zamkiem Hohenlupfen.
 |
| Napis w Stühlingen (dawnym Stielingen) informuje o powstawniu w wojnie chłopskiej z 1524 roku |
Chłopi utworzyli zgrupowanie na obszarze St. Blasien i wybrali Hansa Müllera von Bulgenbacha na swojego przywódcę. 2 października 1524 podczas „Hilzinger Kirchweih”, tradycyjnego święta dożynek, około 800 chłopów z zachodniego Hegau połączyło siły, tworząc „konfederację”.
 |
| Makieta obrazująca tzw. Hilzinger Kirchweih, Muzeum Wojny Chłopskiej w Böblingen |
Nieco później 3500 chłopów przeniosło się do Furtwangen w Szwarcwaldzie. W Górnej Szwabii sytuacja wokół Jeziora Bodeńskiego od dawna fermentowała i w krótkim czasie w lutym i marcu 1525 roku utworzyły się trzy uzbrojone, tzw. grupy chłopskie: grupa Baltringer, grupa Seebühen i grupa Allgäu. Największym z nich był Klaster Baltringer, utworzony 24 grudnia. W ciągu kilku dni w Baltringer Ried niedaleko Biberach zgromadziło się ponad 12 000 chłopów, obywateli i duchownych. Grupa morska w pobliżu Lindau również liczyła prawie 12 000 ludzi, w tym wielu prostych duchownych i najemników. 7000 chłopów z Allgäu, którzy zbuntowali się głównie przeciwko księciu opatowi z Kempten, obozowało w pobliżu Leubas.
Literatura:
1. P. Blickle, Der Bauernkrieg. Die Revolution des Gemeinen Mannes, 2006, 46f.
2. P. Blickle, Die Revolution von 1525, 2004, 195.
3. J. Krasuski, Historia Niemiec, 1998, 107.
4. N. Benazzi, 1001 faktów z historii Kościoła, 2010, 177.
5. W. Jakubowski, M. Włodarczyk, B. Zdaniuk, Historia do 1918 roku. Perspektywa kulturowo-cywilizacyjna, 2014, 249.
6. D. Miller, Armies of the German Peasants' War 1524–1526, 2003, 4, 6–8, 10, 11, 13, 20, 21, 33–35.
7. H. Schilling, Martin Luther. Rebell in einer Zeit des Umbruchs, 2017, 294-298.
8. V. Leppin, Martin Luther, 2017, 221-228.
9. P. Blickle, Bauernkrieg. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 100-102.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz