Pojmowanie Wieczerzy Pańskiej przez Andreasa Bodensteina (Karlstadta): początek sporu sakramentalnego

Elementy Wieczerzy Pańskiej (komunikanty). Foto: EKD

Początkowo zwolennik i towarzysz Marcina Lutra, Karlstadt wkrótce opracował własną koncepcję reformacyjną. W 1519 roku stanął jako dyskutant u boku Lutra podczas dysputy lipskiej (TUTAJ). Podczas jego pobytu na zamku Wartburg w latach 1521–1522 Karlstadt propagował w Wittenberdze idee Reformacji, jednak z punktu widzenia Lutra jego wysiłki były zbyt energiczne. W szczególności Karlstadt poszedł dalej niż wielu innych reformatorów w swoich koncepcjach kompetencji osόb świeckich.

Podobnie jak spirytualista Karlstadt, bazylejski humanista i reformator Johannes Oekolampad i Zwingli również chcieli „wykorzenienia wszystkich elementów magiczno-sakralnych, które uważali za sprzeczne z duchowym działaniem Boga”.

W Boże Narodzenie 1521 Bodenstein odprawił pierwsze publiczne nabożeństwo protestanckie, podczas którego kwestionował rzeczywistą obecność Chrystusa podczas Wieczerzy Pańskiej w chlebie i winie (przeistoczenie). Nosił szatę świecką, wypowiadał słowa ustanowienia po niemiecku, a hostia nie była podniesiona i oddawał ją wraz z kielichem w ręce przystępujących do Komunii. W 1524 roku Karlstadt rozpoczął spór komunijny między Marcinem Lutrem a Huldrychem Zwinglim traktatem w sprawie Wieczerzy Pańskiej, co przyczyniło się do rozłamu między Reformacją wittenberską a górnoniemiecką.

Po ucieczce do Południowych Niemiec w czerwcu 1525 roku żona Karlstadta skontaktowała się z Lutrem z Frankfurtu nad Menem. Karlstadt był zmuszony publicznie poprzeć pogląd Lutra na realną obecność Chrystusa (konsubstancjacja) w kwestii Wieczerzy Pańskiej. Podano więc tajemnicze wyjaśnienie: „Oświadczenie, w jaki sposób Carlstat dowiedział się o dostojnym sakramencie oraz szanował innych i chciał, aby byli szanowani” (Wittenberga 1525). Doszło do tego przy wsparciu doktora Marcina Lutra, który początkowo potajemnie przyjął Karlstadta w swoim domu. W 1526 roku pozwolono Karlstadtowi i jego rodzinie powrócić do Elektoratu Saksonii.

Debata na temat tej zmiany osiągnęła swój punkt kulminacyjny w marcu 1536 po opublikowaniu pierwszego wydania „Institutio Christianae Religionis” Jana Kalwina przez drukarza bazylejskiego Thomasa Plattera. W maju tego samego roku teolodzy zawarli Porozumienie Wittenberskie. Chodziło o interpretację Wieczerzy Pańskiej, która budziła kontrowersje między reformatorami wittenberskimi z jednej strony a przedstawicielami reformacji szwajcarskiej i górnoniemieckiej z drugiej. Melanchton zdefiniował umowę sakramentalną i 26 maja wszystkim zaangażowanym została przedstawiona i przyjęta przez nich „Formuła Concordiae Lutheri et Buceri”. Z wyjątkiem kaznodziei z Konstancji Zwicka, który twierdził, że nie ma do tego uprawnień, porozumienia zaakceptowały miasta Górnych Niemiec, ale nie miasta szwajcarskie.

Literatura:

1. A. N. Burnett, Karlstadt and the Origins of the Eucharistic Controversy; A Study of the Circulation of Ideas, 2011.

2. V. Leppin, Die fremde Reformation, 2017, 192-195.

3. H.-P. Hasse, Karlstadt, Andreas Bodenstein von. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 335-336.