1. Jedzenie jako sakramentalny posiłek
Jedzenie jest jedną z podstawowych czynności człowieka. Dzięki niemu nasz organizm utrzymuje się przy życiu, pozyskuje energię, zdrowie i radość. Większość kultur rozumie jedzenie nie tylko przez pryzmat spożywania posiłku, lecz również czynności, dzięki ktόrej buduje się wspόlnota między biesiadnikami. Jedzenie razem wzmacnia relacje międzyludzkie, co pokazuje historia Childeberta i Guntrama z 577 roku. W kulturze germańskiej spożywano posiłki przy grobach zmarłych i w ten sposób odtwarzano zburzoną przez śmierć kulturę jedzenia. Od połowy IX wieku uroczystości ślubne rozumiano jako czynność per cibum et potum dzięki jedzeniu i napojom. Te rytuały miały prawie sakralny charakter i nie ma w tym nic dziwnego, że religie używały posiłku jako formy wyrażenia wspólnoty między bόstwem, a wiernymi.
Sakralne posiłki występują we wszystkich religiach i kulturach. Obok ofiar z posiłkόw dla bόstw współistnieją ofiary konkretnych napojόw. Miόd uważano za święty napόj i oddawano go w ofierze – w Indiach jako soma, w Iranie jako haoma, a w Pόłnocnej Grecji jako met. Z czasem sakralne posiłki straciły na znaczeniu w religiach niechrześcijańskich. Islam rozumie pielgrzymkę do Mekki jako ofiarowanie samego siebie. Tylko nieliczne odłamy buddyjskie i hinduskie zachowały tę tradycję.
2. Rodzaje sakramentalnego posiłku
Wyrόżnia się dwa typy sakramentalnego posiłku:
- o charakterze mistycznym, gdzie wierny spożywa pokarm od bόstwa (tzw. convivium)
- o charakterze niemistycznym, gdzie wierny je razem z bóstwem (komunia)
Oba zachowały charakter wspόlnotowy. W conviviach jest ona utrzymana między wiernym, a bogiem poprzez złożenie ofiary z jedzenia/napoju.
3. Posiłki w świecie biblijnym
Convivia są opisane w historii Izraela od jej zarania. Jednym z przykładόw, ktόry buduje wspólnotę pomiędzy biesiadnikami, jest posiłek Melchizedeka z Abrahamem, gdy ten przyniόsł mu chleb i wino (Gen 14,18-20). Mieszkańcy Gibeonu ofiarowali Jozuemu podobne dary i zostali przyjęci przez niego (Joz 9,3-15). Convivium był szczegόnie rozpowszechniony w kulturze greckiej i helleńskiej (np. kult Mitras), gdzie przy grze bębnόw ofiarowano bóstwu chleb, wodę, miόd itd.
Rόwnież komunie są opisane w świecie biblijnym. W starożytnej Babilonii składano ciasto kamanu bogini Isztar, ktόre prorok Jeremiasz nazywał także kawwanu (por. Jer 7,18; 44,19). W kulturze helleńskiej były one związane z kultem Dionizosa. Podczas tych misteriόw składano kozła przy liturgicznych śpiewach. Podobne rytuały zauważa się w kulcie Agartasis, gdzie zwierzęciem ofiarnym była ryba.
Mimo, że Żydzi znali jedynie convivia, nowotestamentowa Ostatnia Wieczerza miała charakter komunii i była w ten sposób rozumiana w historii Kościoła. Po Słowach Ustanowienia chleb i wino są ciałem i krwią Chrystusa, ktόre spożywa się. Jedynie reformowane parafie zwingliańskie zachowały conviviański charakter Sakramentu Ołtarza.
4. Eucharystia w Kościele antycznym
Sakrament Ołtarza (niem. Abendmahl) jest określeniem na Ostatnią Wieczerzę Jezusa Chrystusa z Jego Uczniami „tej nocy, ktόrej był wydany” (łac. coena domini) w niemieckim tłumaczeniu Biblii dokonanego przez Marcina Lutra w 1522 roku. Ten posiłek wspominał już Paweł z Tarsu (1 Kor 11,23-26) i był rozumiany jako początek Wieczerzy Pańskiej (sacramentum eucharistiae, Corporis Christi, Herrenmahl, Sakrament des Altars). Wspominał o nim Justyn pod koniec II wieku naszej ery, że w greckich i łacińskich liturgiach miał on miejsce podczas eucharystycznych modlitw. Kościόł antyczny nauczał o Ostatniej Wieczerzy w kontekście nauk neokatechumenalnych przed chrztem dorosłych. Teologia i pobożność pierwszych wiekόw koncentrowała się na chrzcie, ktόrego integralną częścią była Eucharystia. Dowody na to znajdziemy w homiliach pasyjnych i wielkanocnych Tomasza i Piotra oraz w gnostyckiej Ewangelii Filipa. Modlitwy eucharystyczne w Didache wyrażają podziękowanie Bogu Ojcu, że podarował nam swojego Syna, dzięki ktόremu zyskaliśmy nieśmiertelność w wierze. Modlitwa Hipolita Rzymskiego komentuje całą drogę Chrystusa od inkarnacji na krzyżu, zwycięstwie śmierci jako descensus ad infernos aż po zmartwychwstanie. W Ewangelii Filipa jest napisane: „Eucharystia to Jezus”, co przez dwuznaczność słόw w języku syryjskim między „łamaniem chleba”, a „upowszechnianiem”, można ją odnieść niesłusznie do krzyża: Chrystus przyszedł, by ukrzyżować świat. We wszystkich znanych modlitwach eucharystycznych pojawia się chleb i wino. Niezwykle istotne są fragmenty mόwiące o zbawczym dziele w Kościele dzięki jej spożywaniu.
Kościόł antyczny szukał za pomocą zrozumianych wόwczas środkόw stylistycznych nowej formy zbawienia w Chrystusie tak, by zrozumieć starotestamentowe pisma i odróżnić od Żydόw i pogan. Posłużyła mu w tym celu typologia manny jako wspόlnotowego posiłku Izraela. Hipolit Rzymski widział w Chrystusie ofiarny chleb niebieski (por. J 6). Typologia Melchizedeka pojawia się po raz pierwszy w traktatach Klemensa z Aleksandrii, jednak trudno ją bezpośrednio odnieść do Eucharystii, ponieważ ofiara jako taka stoi w centrum opisu (por. Gen 14,18).
Ugrupowanie gnostyckie walentynianie postrzegali „radykalny system” Ewangelii Filipa w ten sposób, że Eucharystia stoi między chrztem, a namaszczeniem na Oblubienicę, mistycznym rytuale o charakterze eschatologicznego ślubu.
Te typologiczne i alegoryczne wyobrażenia Eucharystii w połączeniu ze starotestamentowymi świadectwami pokazują, iż chleb i wino po słowach Chrystusa są nie tylko tym. Do wczesnochrześcijańskiej teologii eucharystycznej należy egzegeza Starego Testamentu potwierdzona autorytetem Pisma oraz dzieła ojcόw Kościoła. Analogię chrześcijańskiej eucharystii do pogańskich posiłkόw o charakterze sakralnym opisali Paweł z Tarsu (por. 1 Kor 10,20f) oraz apologeci, w tym Justyn. Ireneusz z Lyonu zajmował się kwestią inkarnacji Boskiego Logos pod postacią chleba i wina. W swych pismach postuluje on działanie Ducha Bożego podczas eucharystii, opierając się na Ewangelii Jana J 6,53. Zstępuje On na komunikanty w trakcie wypowiadania słόw Chrystusa („Bierzcie i jedzcie/pijcie…”).
W tradycji żydowskiej wychwala się Jahwe jako Stworzyciela podczas spożywania posiłkόw. Tradycja chrześcijańska rozumiała słowa Jezusa dość wcześnie jako błogosławieństwo, co stanowiło akcentowanie Jego obecności w komunikantach. Nie czerpie z teologii stworzenia, dlatego o obecność Chrystusa w eucharystii należy pomodlić się. Modlitwa eucharystyczna przyjęła zatem charakter dziękczynno-błagalny.
Charakter ofiary podkreśla po raz pierwszy traktat Didache (Didache 14), ktόry opisali potem Justyn i Klemens z Aleksandrii. Cyprian z Kartaginy stawia oblatio (dary) i sacrificium (ofiarę) z sobą. Według niego List do Hebrajczykόw ugruntował koniec kultu ofiary, bowiem chodzi w niej o samoofiarę Chrystusa na krzyżu, prawdziwego arcykapłana, dzięki ktόrej nastąpiło odpuszczenie grzechόw. Była to ofiara całkowita, nie do powtόrzenia przez ziemskiego kapłana.
Wszystkie aspekty eucharystii, obecności Chrystusa, błogosławieństwa i ofiary koncentrują się na dziękczynnym i modlitewnym charakterze tego sakralnego posiłku. Soteriologiczna perspektywa uobecnia się poprzez jej przyjęcie w kontekście odpuszczenia grzechόw, daru życia wiecznego i komunii (wspólnoty) z Bogiem i innymi wierzącymi.
Od czasόw cesarza Konstantyna Wielkiego zmienił się stosunek Kościoła do Imperium Romanum. Chrześcijanie przestali być prześladowaną mniejszością wyznaniową. Szybki wzrost członkόw poszczególnych gmin wymusił rozwόj katechumenatu i zajęć przygotowawczych do chrztu. Zwłaszcza w Syrii podkreślano na nich istotę godnego przyjęcia komunii podczas ceremonii chrzcielnej, jako że powinno się przyjmować „realnego Chrystusa” z należną bojaźnią. W tekstach katechetycznych opisuje się eucharystię jako tajemnicę wiary. W Aleksandrii koncentrowano się na realnej obecności Jezusa w komunikantach, a teologia Wschodu próbowała połączyć ten koncept z odpowiedzią na pytanie o znaczenie Jezusa w społeczeństwie. Zachodnie chrześcijaństwo nie podejmowało tego zagadnienia, co z biegiem lat powodowało coraz większe rόżnice teologiczne w tym względzie.
Od IV wieku kładziono nacisk na aspekt ofiary Chrystusa podczas eucharystii – jak Jego samoofiarowanie się może być postrzegane w kontekście rozwoju Kościoła. Komunikanty postrzegano w perspektywie udziału Chrystusa w tym sakramentalnym posiłku – czy jest w nim obecny w obu swych naturach (boskiej i ludzkiej) itd. Realną obecność Jezusa da się znaleźć w pismach Cyryla z Aleksandrii. Na Wschodzie rozpowszechniła się na długo teza o duchowej obecności Ukrzyżowanego, podczas gdy chleb i wino ulegają przeistoczeniu ku zbawieniu spożywających. Jan Chryzostom podkreślał znaczenie Słόw Ustanowienia w tym procesie. Eklezjologiczny aspekt był zawsze brany pod uwagę. W czasach sporu o Trόjcę Świętą, Bazyli próbował artykułować wspólnotowy charakter eucharystii poprzez chrzest. Ten pogląd nie spotkał się z dużym zainteresowaniem w Kościele wschodnim.
Kontrowersje Kościoła antycznego odnośnie rozmaitych aspektόw eucharystii przywołali ponownie reformatorzy w XVI i XVII wieku. Bez wątpienia ma ona charakter dziękczynny i wspόlnotowy we wszystkich Kościołach ewangelickich. Obecność Chrystusa w sakramencie pozostaje rozumiana w zgodnie z indywidualną teologią, jednak Konkordia Leuenberska umożliwiła opracowanie kompromisu także w tym względzie.
Literatura:
1. A. V. Ström, Abendmahl I. In: TRE, Bd. 1, 1977, 43-47.
2. G. Kretschmar, Abendmahl III/2. In: TRE, Bd. 1, 1977, 59-89.
4. R. Leonhardt, Grundinformation Dogmatik: Ein Lehr- und Arbeitsbuch für das Studium der Theologie, 2023, 349-354.
Sakrament Ołtarza (niem. Abendmahl) jest określeniem na Ostatnią Wieczerzę Jezusa Chrystusa z Jego Uczniami „tej nocy, ktόrej był wydany” (łac. coena domini) w niemieckim tłumaczeniu Biblii dokonanego przez Marcina Lutra w 1522 roku. Ten posiłek wspominał już Paweł z Tarsu (1 Kor 11,23-26) i był rozumiany jako początek Wieczerzy Pańskiej (sacramentum eucharistiae, Corporis Christi, Herrenmahl, Sakrament des Altars). Wspominał o nim Justyn pod koniec II wieku naszej ery, że w greckich i łacińskich liturgiach miał on miejsce podczas eucharystycznych modlitw. Kościόł antyczny nauczał o Ostatniej Wieczerzy w kontekście nauk neokatechumenalnych przed chrztem dorosłych. Teologia i pobożność pierwszych wiekόw koncentrowała się na chrzcie, ktόrego integralną częścią była Eucharystia. Dowody na to znajdziemy w homiliach pasyjnych i wielkanocnych Tomasza i Piotra oraz w gnostyckiej Ewangelii Filipa. Modlitwy eucharystyczne w Didache wyrażają podziękowanie Bogu Ojcu, że podarował nam swojego Syna, dzięki ktόremu zyskaliśmy nieśmiertelność w wierze. Modlitwa Hipolita Rzymskiego komentuje całą drogę Chrystusa od inkarnacji na krzyżu, zwycięstwie śmierci jako descensus ad infernos aż po zmartwychwstanie. W Ewangelii Filipa jest napisane: „Eucharystia to Jezus”, co przez dwuznaczność słόw w języku syryjskim między „łamaniem chleba”, a „upowszechnianiem”, można ją odnieść niesłusznie do krzyża: Chrystus przyszedł, by ukrzyżować świat. We wszystkich znanych modlitwach eucharystycznych pojawia się chleb i wino. Niezwykle istotne są fragmenty mόwiące o zbawczym dziele w Kościele dzięki jej spożywaniu.
Kościόł antyczny szukał za pomocą zrozumianych wόwczas środkόw stylistycznych nowej formy zbawienia w Chrystusie tak, by zrozumieć starotestamentowe pisma i odróżnić od Żydόw i pogan. Posłużyła mu w tym celu typologia manny jako wspόlnotowego posiłku Izraela. Hipolit Rzymski widział w Chrystusie ofiarny chleb niebieski (por. J 6). Typologia Melchizedeka pojawia się po raz pierwszy w traktatach Klemensa z Aleksandrii, jednak trudno ją bezpośrednio odnieść do Eucharystii, ponieważ ofiara jako taka stoi w centrum opisu (por. Gen 14,18).
Ugrupowanie gnostyckie walentynianie postrzegali „radykalny system” Ewangelii Filipa w ten sposób, że Eucharystia stoi między chrztem, a namaszczeniem na Oblubienicę, mistycznym rytuale o charakterze eschatologicznego ślubu.
Te typologiczne i alegoryczne wyobrażenia Eucharystii w połączeniu ze starotestamentowymi świadectwami pokazują, iż chleb i wino po słowach Chrystusa są nie tylko tym. Do wczesnochrześcijańskiej teologii eucharystycznej należy egzegeza Starego Testamentu potwierdzona autorytetem Pisma oraz dzieła ojcόw Kościoła. Analogię chrześcijańskiej eucharystii do pogańskich posiłkόw o charakterze sakralnym opisali Paweł z Tarsu (por. 1 Kor 10,20f) oraz apologeci, w tym Justyn. Ireneusz z Lyonu zajmował się kwestią inkarnacji Boskiego Logos pod postacią chleba i wina. W swych pismach postuluje on działanie Ducha Bożego podczas eucharystii, opierając się na Ewangelii Jana J 6,53. Zstępuje On na komunikanty w trakcie wypowiadania słόw Chrystusa („Bierzcie i jedzcie/pijcie…”).
W tradycji żydowskiej wychwala się Jahwe jako Stworzyciela podczas spożywania posiłkόw. Tradycja chrześcijańska rozumiała słowa Jezusa dość wcześnie jako błogosławieństwo, co stanowiło akcentowanie Jego obecności w komunikantach. Nie czerpie z teologii stworzenia, dlatego o obecność Chrystusa w eucharystii należy pomodlić się. Modlitwa eucharystyczna przyjęła zatem charakter dziękczynno-błagalny.
Charakter ofiary podkreśla po raz pierwszy traktat Didache (Didache 14), ktόry opisali potem Justyn i Klemens z Aleksandrii. Cyprian z Kartaginy stawia oblatio (dary) i sacrificium (ofiarę) z sobą. Według niego List do Hebrajczykόw ugruntował koniec kultu ofiary, bowiem chodzi w niej o samoofiarę Chrystusa na krzyżu, prawdziwego arcykapłana, dzięki ktόrej nastąpiło odpuszczenie grzechόw. Była to ofiara całkowita, nie do powtόrzenia przez ziemskiego kapłana.
Wszystkie aspekty eucharystii, obecności Chrystusa, błogosławieństwa i ofiary koncentrują się na dziękczynnym i modlitewnym charakterze tego sakralnego posiłku. Soteriologiczna perspektywa uobecnia się poprzez jej przyjęcie w kontekście odpuszczenia grzechόw, daru życia wiecznego i komunii (wspólnoty) z Bogiem i innymi wierzącymi.
Od czasόw cesarza Konstantyna Wielkiego zmienił się stosunek Kościoła do Imperium Romanum. Chrześcijanie przestali być prześladowaną mniejszością wyznaniową. Szybki wzrost członkόw poszczególnych gmin wymusił rozwόj katechumenatu i zajęć przygotowawczych do chrztu. Zwłaszcza w Syrii podkreślano na nich istotę godnego przyjęcia komunii podczas ceremonii chrzcielnej, jako że powinno się przyjmować „realnego Chrystusa” z należną bojaźnią. W tekstach katechetycznych opisuje się eucharystię jako tajemnicę wiary. W Aleksandrii koncentrowano się na realnej obecności Jezusa w komunikantach, a teologia Wschodu próbowała połączyć ten koncept z odpowiedzią na pytanie o znaczenie Jezusa w społeczeństwie. Zachodnie chrześcijaństwo nie podejmowało tego zagadnienia, co z biegiem lat powodowało coraz większe rόżnice teologiczne w tym względzie.
Od IV wieku kładziono nacisk na aspekt ofiary Chrystusa podczas eucharystii – jak Jego samoofiarowanie się może być postrzegane w kontekście rozwoju Kościoła. Komunikanty postrzegano w perspektywie udziału Chrystusa w tym sakramentalnym posiłku – czy jest w nim obecny w obu swych naturach (boskiej i ludzkiej) itd. Realną obecność Jezusa da się znaleźć w pismach Cyryla z Aleksandrii. Na Wschodzie rozpowszechniła się na długo teza o duchowej obecności Ukrzyżowanego, podczas gdy chleb i wino ulegają przeistoczeniu ku zbawieniu spożywających. Jan Chryzostom podkreślał znaczenie Słόw Ustanowienia w tym procesie. Eklezjologiczny aspekt był zawsze brany pod uwagę. W czasach sporu o Trόjcę Świętą, Bazyli próbował artykułować wspólnotowy charakter eucharystii poprzez chrzest. Ten pogląd nie spotkał się z dużym zainteresowaniem w Kościele wschodnim.
Kontrowersje Kościoła antycznego odnośnie rozmaitych aspektόw eucharystii przywołali ponownie reformatorzy w XVI i XVII wieku. Bez wątpienia ma ona charakter dziękczynny i wspόlnotowy we wszystkich Kościołach ewangelickich. Obecność Chrystusa w sakramencie pozostaje rozumiana w zgodnie z indywidualną teologią, jednak Konkordia Leuenberska umożliwiła opracowanie kompromisu także w tym względzie.
Literatura:
1. A. V. Ström, Abendmahl I. In: TRE, Bd. 1, 1977, 43-47.
2. G. Kretschmar, Abendmahl III/2. In: TRE, Bd. 1, 1977, 59-89.
3. P. Bukovec, Die frühchristliche Eucharistie, 2023, 40-71.
5. E. Klose, Die Abendmahlsfeier, ein Erbauungsbuch für gebildete Christen, 2022, 7-12.
6. Th. Söding, Das Mahl des Herrn. Zur Gestalt und Theologie der ältesten nachösterlichen Traditionen. In: B. J. Hilberath, D. Sattler (Hrsg.): Vorgeschmack. Ökumenische Bemühungen um die Eucharistie, 1995, 134–163.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz