CIEKAWOSTKA REFORMACYJNA: Möhra

Położona wśród pól miejscowość, nieco na uboczu cywilizacji (do stacji kolejowej Oberrohn jest 4 km), jest związana z rodziną doktora Marcina Lutra.

Podobno w IX wieku miejscowość Moor (Möhra) należała do parafii Oettenhausen (Ettenhausen a.d. Suhl). Miejsce to było pierwotnie własnością klasztoru Hersfeld. Władze Frankensteina, którego rodową siedzibą był zamek Frankenstein, otrzymali od klasztoru administrację nad tym terenem. W 1330 roku Möhra została włączona w posiadłość  hrabiów Henneberg, a  w 1353 oku - rodu Wettinów. W 1680 roku Möhra stała się częścią Księstwa Saksonii-Meiningen z urzędem Salzungen.

W 1994 roku Möhra połączyła się z innymi społecznościami, tworząc społeczność Moorgrund.

Möhra jest uważana za rodową ojczyznę rodziny Marcina Lutra, historię jego rodziny można tam bowiem prześledzić od XIV wieku. Rodzicami Lutra byli rolnik, górnik, właściciel kopalni, a później radny Hans (1459–1530), pochodzący z Möhra, oraz jego żona Margarethe z domu Lindemann (1459–1531), urodzona w Neustadt an der Saale.

Rodzina miała różne nazwiska: Lüder, Luder, Loder, Ludher, Lotter, Lutter lub Lauther. Jego korzenie sięgają rycerza Wiganda von Lüder, który mieszkał w Möhra od około 1302 roku i pochodził z rodziny von Lüder z Großenlüder. To miejsce było również na przemian nazywane Luodera, Lutra, Luttura i Lutar.

Marcin Luder zgrecyzował swoje nazwisko w 1517 roku, co było dość powszechnym zabiegiem wśród humanistów. Wykorzystał ku temu greckie słowo ἐλεύθερος (wolny) i tymczasowo używał formy pochodnej „Eleutherios” (=wolny), a z czasem „Luther” (θ =th), czyli po polsku: Luter.

W Möhrze znajdowało się gospodarstwo o nazwie Hof-Luter, zwane także Lutera i drugie o nazwie Luterbach. Heinz Luder nadal posiadał to gospodarstwo w 1527 roku,  późniejszy Heinz Luther pojawia się w spisach dziedzicznych urzędu w Salzungen jako właściciel starego Teichmühle.

Istnieją dowody na to, że Hans Luder i jego żona Margarethe, z domu Lindemann, mieszkali razem ze swoim pierworodnym synem (imię nieznane) w Möhra do lata 1483 roku. Podobno pobrali się około 1483 roku przed kościołem Husenkirche, który do dziś pozostaje w ruinie, w pobliskim Bad Salzungen. Hans Luder opuścił Möhrę wraz z rodziną w 1483 roku i udał się do Eisleben.  Ojciec Reformatora przeniósł się z żoną w zaawansowanej ciąży do regionu Mansfeld, aby pracować jako górnik w przemyśle wydobywczym miedzi.

W drodze do domu z Sejmu Rzeszy w Wormacji, Marcin Luter zrobił objazd z Eisenach do Möhra i wygłosił tam kazanie 4 maja 1521 na dzisiejszym Lutherplatz.

Möhra, Lutherplatz

Lutherkirche (Kościół Lutra)

Lutherkirche

W XV wieku Möhra miała swoją pierwszą małą kaplicę, która była stopniowo rozbudowywana od 1560 roku. W latach 1699–1704 dobudowano nową nawę z późnogotyckim chórem i barokową nawą z drewnianym sklepieniem kolebkowym. W 1724 roku dodano attyki galeryjne, a w 1794 roku drewniany strop beczkowy otrzymały iluzjonistyczne malowidła.

Z okazji rocznicowych obchodów 400. urodzin Marcina Lutra w 1883 roku w kościele urządzono bibliotekę Lutra i zakupiono nowy dzwon. Podczas remontu wnętrza w 1907 roku drewniany strop wraz z historycznym obrazem został otynkowany i przemalowany. W 1945 roku zachodnia strona kościoła została uszkodzona w wyniku bombardowania czołgów pod koniec II wojny światowej, a także zabytkowe organy uległy poważnym uszkodzeniom. Po ponownym remoncie wnętrza w 1968 roku z drewnianego stropu usunięto tynk i przywrócono zabytkowe malowidła wnętrza według starych szablonów. Z okazji 500. urodzin Marcina Lutra przeprowadzono dalszy remont budynku; zainstalowano również nowe organy.

Ze starej kaplicy zachował się kamienny blat z pięcioma rzeźbionymi krzyżami konsekracyjnymi, który dziś służy jako stół ołtarzowy. Brama kościelna z herbem saskim pochodzi z 1615 roku. W prezbiterium znajdują się trzy witraże ofiarowane w 1907 roku przez krewnego Marcina Lutra. Jeden przedstawia kazanie na Górze, jeden apostołów Piotra i Jana, trzeci Marcina Lutra i Filipa Melanchtona.

Lutherkirche, witraże: kazanie Jezusa

Apostołowie Piotr i Jan

Filip Melanchton (z lewej) i Marcin Luter (z prawej)

W 1686 roku parafia zakupiła używane organy od kościoła Świętej Trójcy w Ruhla, które zostały w dużej mierze uszkodzone podczas II wojny światowej. W 1983 roku firma Rudolf Böhm Orgelbau z Gotha zbudowała nowe organy w starej obudowie. Ma 15 registrów na dwóch manuałach i pedale.

Lutherkirche, organy

Co ciekawe, w 2004 roku kościół był tłem dla filmu telewizji ARD „Sehnsucht nach Liebe” („Tęsknota za miłością”) z Barbarą Rudnik w roli głównej. Niektóre sceny z serialu „Rodzina Dr. Kleista” kręcono w kościele Lutra w Möhra.

Dom Lutra

Rzeczywisty dom przodków rodziny Lutra już nie istnieje. W Möhra było kilka domów Lutra, ale obecnie przyjmuje się, że rodowy dom Marcina Lutra musiał znajdować się w pobliżu kościoła. Georg Luter, znany jako „Georg Gruby” (1602–1656), był już właścicielem domu przy ówczesnej Sorggasse w 1656 roku, który przez długi czas był błędnie uważany za prawdziwy dom rodziny Reformatora. Stół, który można obejrzeć w izbie Lutra na zamku Wartburg, pochodzi z tego domu. Według oficjalnego rejestru Salzungen, dom Georga Lutra (prawnuka małego Hansa Lutra, wuja Reformatora) został odbudowany na fundamentach starego domu w 1618 roku, prawdopodobnie po pożarze.

Möhra, dom Lutra przy Lutherplatz

Pomnik Lutra (Lutherdenkmal):

18 lutego 1846 roku obchodzono uroczyście w całych Niemczech 300. rocznicę śmierci Marcina Lutra. Ludwig Bechstein i jego przyjaciel, nadworny rzeźbiarz Ferdinand Müller, przygotowywali się do tego dnia już wiele lat wcześniej. Pomysł powstał, aby zorganizować najważniejsze obchody rocznicy w Möhra, małym miasteczku w Meininger Unterland, które jest również siedzibą rodziny Lutra z Turyngii. Organizacja wymagała zgody rodziny królewskiej i po krótkich naradach administracja książęca powierzyła organizację dworskiemu doradcy Ludwigowi Bechsteinowi. Początkowo otrzymano od niego sugestie dotyczące obchodów:

- Większość napływających doniesień wspominała o pomniku, który powinien zostać wzniesiony w Möhra lub na zamku Altenstein;

- Niektórzy mieszkańcy Möhry chcieli odrestaurować dom Lutra i zażądali, aby tam powstało Muzeum jego pamięci;

- Głos zabrał pedagog Friedrich Fröbel i zaproponował utworzenie przedszkola w Möhra.

Ostatecznie zdecydowano się na postawienie pomnika. Tutejsza parafia była jednak zbyt mała, aby sfinansować jego budowę, więc apele o darowizny drukowano w wielu gazetach w Turyngii. Zbiórka była bardzo udana. Darowizny od siostry Friedricha Schillera, radnego sądu Reinwalda w Meiningen, zostały zarejestrowana jako pierwsze na budowę pomnika. Książęca rodzina Sachsen-Meiningen również ofiarowała hojne datki, nawet brytyjska królowa Adelheid przekazała darowiznę. Dalsze przesyłki pochodziły ze Szwecji i Prus oraz z domów królewskich w Turyngii i Hesji. Pomnik Lutra na rynku wiejskim powstał w 1858 roku w odlewni Jacoba Daniela Burgschmieta według projektu rzeźbiarza Ferdinanda Müllera z Meiningen. Można było go przetransportować do Immelborn za pomocą istniejącej już wówczas kolei Werra. Rolnicy Möhra przetransportowali pomnik na ostatnim odcinku do miejsca przeznaczenia pojazdami konnymi. Uroczyste odsłonięcie odbyło się 25 czerwca 1861 roku. Obecni byli między innymi książę Bernhard III Sachsen-Meiningen (1851-1928) i księżniczka Marie.

Podczas II wojny światowej oficjalnie zamówione dostawy metali nieżelaznych dla niemieckiego przemysłu zbrojeniowego zostały rozszerzone o dzwony kościelne i pomniki. Izba Kultury Turyngii została upoważniona do decydowania o wykorzystaniu odpowiedniej „darowizny”. Władze w Weimarze wydały w 1942 roku zgodę na rozbiórkę pomnika Lutra w Möhra w celu wykorzystania go w czasie wojny. W Möhra rozkazu nie wykonano: mieszkaniec Möhra, Heinrich Hofmann, otrzymał akty do potwierdzenia, ale nie przesłał ich natychmiast do Izby Kultury III Rzeszy. Kiedy w Berlinie znaleziono brakujące dokumenty, zlecono rozbiórkę pomnika. Hofmannowi, z pomocą wnikliwych urzędników w Meiningen, ponownie udało się opóźnić egzekucję. W ten sposób pomnik został ocalony. 23 czerwca 1996 roku swoista inauguracja pomnika Lutra po 135 latach została upamiętniona w Möhra Festiwalem Lutra. Wydarzenia z tamtego okresu zostały odtworzone przez aktorów-amatorów, kończyły ceremonię ponownego odsłonięcia.

Möhra, pomnik Lutra na Lutherplatz

Pomnik Lutra w Möhra przedstawia Reformatora stojącego na cokole. „Nasz Luter w swoim rodzinnym mieście 1846” głosi napis. Podstawa przedstawia trzy płaskorzeźby z kluczowymi scenami z jego życia na bocznych powierzchniach:

- przybicie 95 tez 31.10.1517 roku w Wittenberdze

- schwytanie w pobliżu zamku Altenstein

- Marcin Luter jako Junker Jörg tłumaczący Biblię na zamku Wartburg.

Fragment pomnika, przybicie 95 tez w Wittenberdze

Schwytanie Marcina Lutra nieopodal zamku Altenstein

Marcin Luter jako junker Jörg tłumaczy Pismo na zamku Wartburg

Na czterech krawędziach cokołu widać ewangelistów, rozpoznawalnych po ich emblematach:

- na prawym przednim otoku jest Jan (orzeł)

- na lewej przedniej krawędzi Mateusz (anioł)

- na tylnej lewej krawędzi Łukasz (byk)

- na tylnej prawej krawędzi Marek (głowa lwa).

Rzeźba przedstawia Marcina Lutra z otwartą Biblią w lewej ręce. Można znaleźć słowa z Ewangelii Jana, które wyjaśniają obawy Lutra: „Jeżeli wytrwacie w słowie moim, prawdziwie uczniami moimi będziecie i poznacie prawdę, a prawda was wyswobodzi.”(J 8,31-32: „So ihr bleiben werdet an meiner Rede, so seid ihr meine rechten Jünger und werdet die Wahrheit erkennen, und die Wahrheit wird euch frei machen. “)

Na drugiej stronie Biblii została wygrawerowana dedykacja Ludwiga Bechsteina:

„Lutrze na pomniku, zapisałeś Dobrą Nowinę jasno i głęboko na marmurowych tablicach historii. Prawda jest wieczna i Pan niszczy oszustwo, które zatruwa świat. "

W 1991 roku pomnik został gruntownie odnowiony przez Jacoba Daniela Burgschmieta.

Miejsce pamięci Marcina Lutra

W Möhra otworzono także izbę pamięci Marcina Lutra. Wystawa nie ma stałych godzin otwarcia, opiekuje się nią jedna z rodzin, której numer telefonu jest dostępny w kościele (Lutherkirche). Mieszkańcy Möhry są gościnni i odwiedzenie miejsca pamięci jeszcze tego samego dnia nie powinno być problemem. 

Miejsce pamięci Marcina Lutra w Möhra

Literatura:

1. Geschichte von Möhra, aufgerufen am 23. September 2014.

2. Der FilmMittwoch im Ersten: Sehnsucht nach Liebe, aufgerufen am 23. September 2014.

3. Start der neuen Dr. Kleist-Staffel, aufgerufen am 23. September 2014.

4. H. Biedermann, Naturdenkmale im Wartburgkreis; Landratsamt Wartburgkreis, 2014, 46-52. N.N.: Die Lutherfamilien in Möhra. In: Ortschronik Schweina e.V. (Hrsg.): Altensteiner Blätter. Jahrbuch 1993. Südthüringer Verlag, Schweina 1993, 137–144.

6. A. Raddatz, Dr. Polack: Die Enthüllung des Lutherdenkmals zu Möhra. In: Ortschronik Schweina e.V. (Hrsg.): Altensteiner Blätter. Jahrbuch 1996. Südthüringer Verlag, Schweina 1996, 102–105.

7. Cz. Pieniążek, H. Sawczyński, A. Szczepański, Dzieje Powszechne Ilustrowane, 1999, t. 8, 156.

8. R. Köpf, Ich komm, weiß wohl woher! Eine Reise zu Martin Luther, 2015, 19-35.