Wyróżnia się dwie teorie dotyczące słowa postylla. Według jednej z nich termin ten pochodzi od średniowiecznołacińskiego słowa post illa verba textus oznaczającego objaśnienie znaczenia danego fragmentu Pisma Świętego, zwłaszcza w XIII wieku. Według innej etymologii słowo było zdrobnieniem łacińskiego wyrazu posta, oznaczającego paginę. Od połowy XIV wieku także termin oznaczający zbiór kazań w przystępny sposób komentujący fragmenty Biblii.
Termin postylla jako egzegeza Biblii został użyty po raz pierwszy w 1228 roku w kronice Nicolasa Trivetusa. Za najstarszą postyllę uważa się Homiliarum Pawła Diakona (zm. przed 800), chociaż nie istniało jeszcze wówczas takie pojęcie. Za wzorcową postyllę, spełniającą funkcję egzegetyczną, uważa się pracę Postillae perpetuae in Veterem et Novum Testamentum Mikołaja z Liry. Dopiero Marcin Luter podniósł postyllę do rangi gatunku literackiego jako cały rocznik zawierający kazania kościelne. I w takiej formie była spopularyzowana szczególnie w XVI wieku, zarówno przez zwolenników Reformacji (Marcin Luter, Mikołaj Rej), jak też Kościoła papieskiego (Jakub Wujek).
2. Łacińska postylla adwentowa (WA 7, 466-537)
 |
| Enarrationes... |
Bodźcem do napisania pierwszej postylli było życzenie elektora saskiego Fryderyka III Mądrego przekazane Marcinowi Lutrowi, jak zwykle przez Jerzego Spalatina, w październiku 1519 roku. Elektor chciał, by jego wittenberski profesor przedstawił kontrowersyjne aspekty swojej teologii w egzegezie (łac. enarratio) perykop, fragmentów Biblii przeznaczonych do czytania i objaśniania podczas niedzielnych mszy i świąt. Ten pomysł zafascynował doktora Lutra, bo mógł w ten sposób „upowszechnić czystą teologię wśród ludu i wypędzić błędne interpretacje” (WA BR 1, 211, 10ff.). Po eskalacji konfliktu ze stronnictwem papieskim na skutek wydania tzw. programowych pism w 1520 roku, Marcin Luter dopiero rok później przedstawił część postylli. Z początkiem marca 1521 roku została wydrukowana u Johanna Rhau-Grunenberga w Wittenberdze łacińska postylla adwentowa o tytule Enarrationes epistolarum et evangeliorum, quas postillas vocant (Interpretacje listów i Ewangelii, które zwą postyllą; WA 7, 466-537). Pismo zawiera komentarz do ośmiu tekstów Ewangelii i listów, w tym Rz 13,11-14 i Mt 21,1-9. W przedmowie dedykowanej Fryderykowi III Mądremu Marcin Luter reflektuje programowo swoją rolę jako teologa i po konflikcie z Rzymem charakter swojej „ewangelickiej” teologii, szuka „sedna Ewangelii” (łac. Euangelii opinio; WA 7, 464,34) jako jądra chrześcijaństwa. Zadaniem teologa jest upowszechniać ludziom zbawienną Nowinę zawartą w Ewangelii. Enarrationes… powinny służyć pastorom i osobom świeckim jako przykład ewangelickiej egzegezy. Jeszcze w 1521 roku wydrukowano w Strasburgu u Johanna Schotta niemieckie tłumaczenie „Łacińskiej postylli adwentowej” (niem. Lateinische Adventspostille).
3. Postylla wartburska
Marcin Luter musiał przełożyć pracę nad niemiecką postyllą z uwagi na obecność na Sejmie Rzeszy w Wormacji. Podczas pobytu na zamku Wartburg Reformator powrócił do tego zamiaru z pełnym zaangażowaniem i z początkiem czerwca 1521 roku dokonał przeglądu perykop na Boże Narodzenie i rozpoczął pracę nad egzegezą fragmentu Listu do Tytusa (Tyt 2,11-15) przeznaczonego na pasterkę. W połowie czerwca zapowiedział Filipowi Melanchtonowi wysłanie manuskryptu (WA BR 2, 418, 26ff.). Do 19 listopada 1521 powstało 16 kazań dedykowanych księciu Albrechtowi von Mansfeld (WA 10 I, 1-8). Ten zbiór, zwany „Postyllą Bożonarodzeniową” (niem. Weihnachtspostille; WA 10 I/1) zawierał kazania do wszystkich perykop od Wigilii do Epifanii (6 stycznia). Z uwagi na obszerność „Postylli Bożonarodzeniowej” Luter zmienił swój plan i przetłumaczył „Łacińską postyllę adwentową” na język niemiecki. W ostatnich miesiącach swego okresu wartburskiego zredagował niemiecki tekst łacińskiego zbioru kazań, który nosił odtąd tytuł „Postylli Adwentowej” (niem. Adventspostille; WA 10 I/2, 1-208). Reformator pracował jednocześnie nad tłumaczeniem Nowego Testamentu i nakreślił w kazaniach związane z tym niektóre problemy. Obie części tzw. Postylli wartburskiej ukazały się oddzielnie. Na początku marca 1522 Johann Rhau-Grunenberg opublikował w Wittenberdze „Postyllę Bożonarodzeniową”, a pod koniec kwietnia „Postyllę Adwentową”. Marcin Luter nie zamieścił żadnej dedykacji w „Postylli Bożonarodzeniowej”, a jedynie „Krótkie nauczanie, czego powinno się szukać i oczekiwać w Ewangeliach” (niem. Ein kleiner Unterricht, was man in den Evangelien suchen und erwarten soll; WA 10 I/1, 8,12-18,3). Tym tekstem, załączonym w „Testamencie wrześniowym” jako przedmowa do Nowego Testamentu doktor Luter chce dać czytelnikowi do rąk klucz do lektury Pisma Świętego. Centrum biblijne stanowi Ewangelia o Jezusie Chrystusie, która nie jest jego biografią, ani opowieścią o Jego cierpieniu, śmierci i zmartwychwstaniu, lecz Darem Bożym dla każdego, kto ją czyta i słucha. Stąd tak ważne jest głoszenie Ewangelii jako Dobrej Nowiny i właśnie temu ma służyć postylla - rozpowszechnianiu i pogłębianiu Ewangelii wśród ludzi. Z uwagi na zmianę charakteru postylli, komentarz egzegetyczny nie odgrywa kluczowej roli jak w Enarrationes…, tylko budująca interpretacja tekstu biblijnego pobudzająca czytelnika do wiary.
Postylla wartburska zawiera centralne tematy reformatorskiej teologii: wiara, Usprawiedliwienie, chrystologia, Zakon i Ewangelia, pokuta, modlitwa. Dzięki temu stanowiła przykład i wzór interpretowania tekstów biblijnych dla pokoleń luterańskich pastorów. Jeszcze w XVIII stuleciu funkcjonowało pejoratywne określenie Postillenreiter na pastorów czytających postylle Marcina Lutra na ambonie zamiast własnych kazań. Jednocześnie te pisma Reformatora stanowiły podstawę do pisania kazań w protestantyzmie jeszcze w XX wieku!
4. Inne postylle Marcina Lutra
Wittenberski Reformator jest autorem wielu innych postylli, w tym „Postylli Wielkopostnej” (niem. Fastenpostille) z marca 1524, „Postylli zimowej” (niem. Winterpostille) z 1525 roku, czy „Postylli letniej” (niem. Sommerpostille) z 1526 roku. Najsłynniejsza z nich – obok „Postylli wartburskiej” – jest „Postylla domowa” (niem. Hauspostille), wydana w 1544 roku. Więcej informacji o postylli jako określonym gatunku literackim niebawem w zakładce mojego blogu.
Literatura:
1. Chr. Spehr, Postillen. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 551-556.
2. T. Michałowska (red.), Słownik literatury staropolskie, 2002, 747-748.
3. Postylla wartburska
Marcin Luter musiał przełożyć pracę nad niemiecką postyllą z uwagi na obecność na Sejmie Rzeszy w Wormacji. Podczas pobytu na zamku Wartburg Reformator powrócił do tego zamiaru z pełnym zaangażowaniem i z początkiem czerwca 1521 roku dokonał przeglądu perykop na Boże Narodzenie i rozpoczął pracę nad egzegezą fragmentu Listu do Tytusa (Tyt 2,11-15) przeznaczonego na pasterkę. W połowie czerwca zapowiedział Filipowi Melanchtonowi wysłanie manuskryptu (WA BR 2, 418, 26ff.). Do 19 listopada 1521 powstało 16 kazań dedykowanych księciu Albrechtowi von Mansfeld (WA 10 I, 1-8). Ten zbiór, zwany „Postyllą Bożonarodzeniową” (niem. Weihnachtspostille; WA 10 I/1) zawierał kazania do wszystkich perykop od Wigilii do Epifanii (6 stycznia). Z uwagi na obszerność „Postylli Bożonarodzeniowej” Luter zmienił swój plan i przetłumaczył „Łacińską postyllę adwentową” na język niemiecki. W ostatnich miesiącach swego okresu wartburskiego zredagował niemiecki tekst łacińskiego zbioru kazań, który nosił odtąd tytuł „Postylli Adwentowej” (niem. Adventspostille; WA 10 I/2, 1-208). Reformator pracował jednocześnie nad tłumaczeniem Nowego Testamentu i nakreślił w kazaniach związane z tym niektóre problemy. Obie części tzw. Postylli wartburskiej ukazały się oddzielnie. Na początku marca 1522 Johann Rhau-Grunenberg opublikował w Wittenberdze „Postyllę Bożonarodzeniową”, a pod koniec kwietnia „Postyllę Adwentową”. Marcin Luter nie zamieścił żadnej dedykacji w „Postylli Bożonarodzeniowej”, a jedynie „Krótkie nauczanie, czego powinno się szukać i oczekiwać w Ewangeliach” (niem. Ein kleiner Unterricht, was man in den Evangelien suchen und erwarten soll; WA 10 I/1, 8,12-18,3). Tym tekstem, załączonym w „Testamencie wrześniowym” jako przedmowa do Nowego Testamentu doktor Luter chce dać czytelnikowi do rąk klucz do lektury Pisma Świętego. Centrum biblijne stanowi Ewangelia o Jezusie Chrystusie, która nie jest jego biografią, ani opowieścią o Jego cierpieniu, śmierci i zmartwychwstaniu, lecz Darem Bożym dla każdego, kto ją czyta i słucha. Stąd tak ważne jest głoszenie Ewangelii jako Dobrej Nowiny i właśnie temu ma służyć postylla - rozpowszechnianiu i pogłębianiu Ewangelii wśród ludzi. Z uwagi na zmianę charakteru postylli, komentarz egzegetyczny nie odgrywa kluczowej roli jak w Enarrationes…, tylko budująca interpretacja tekstu biblijnego pobudzająca czytelnika do wiary.
Postylla wartburska zawiera centralne tematy reformatorskiej teologii: wiara, Usprawiedliwienie, chrystologia, Zakon i Ewangelia, pokuta, modlitwa. Dzięki temu stanowiła przykład i wzór interpretowania tekstów biblijnych dla pokoleń luterańskich pastorów. Jeszcze w XVIII stuleciu funkcjonowało pejoratywne określenie Postillenreiter na pastorów czytających postylle Marcina Lutra na ambonie zamiast własnych kazań. Jednocześnie te pisma Reformatora stanowiły podstawę do pisania kazań w protestantyzmie jeszcze w XX wieku!
4. Inne postylle Marcina Lutra
Wittenberski Reformator jest autorem wielu innych postylli, w tym „Postylli Wielkopostnej” (niem. Fastenpostille) z marca 1524, „Postylli zimowej” (niem. Winterpostille) z 1525 roku, czy „Postylli letniej” (niem. Sommerpostille) z 1526 roku. Najsłynniejsza z nich – obok „Postylli wartburskiej” – jest „Postylla domowa” (niem. Hauspostille), wydana w 1544 roku. Więcej informacji o postylli jako określonym gatunku literackim niebawem w zakładce mojego blogu.
Literatura:
1. Chr. Spehr, Postillen. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 551-556.
2. T. Michałowska (red.), Słownik literatury staropolskie, 2002, 747-748.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz