Marcin Luter w drodze do Wormacji

Cesarski list żelazny dla Marcina Lutra na Sejm Rzeszy w Wormacji

6 marca 1521 roku Karol V wysłał list żelazny dla Marcina Lutra za pośrednictwem elektora Fryderyka III, który miał pojawić się w Wormacji nie później niż 3 tygodnie po otrzymaniu wezwania. Reformator zauważył wiele lat potem, że cesarz określił go w liście „czcigodny”, mimo iż w tym czasie był już ekskomunikowany (WA TR 2, 2783a).W tym samym czasie Karol V opublikował „nakaz sekwestracji” 26 lub 27 marca 1521 bez stanów - dwie próby wcześniej nie powiodły się, przez co Marcin Luter został z góry potępiony. Jego pisma miały zostać skonfiskowane i zniszczone. Wittenberski teolog początkowo nic o tym nie wiedział. 

Przypuszczalnie 29 marca 1521 Kaspar Sturm wręczył wezwanie Marcinowi Lutrowi w Wittenberdze. Mówiło ono ogólnie o jego pisma, nie było wzmianki o ich cofnięciu.

Marcin Luter i jego towarzysze wyruszyli 2 kwietnia 1521 roku. Oprócz herolda cesarskiego Kaspara Sturma i jego ludzi, którzy musieli zadbać o dotrzymanie cesarskiej obietnicy wolnego postępowania: brat zakonny doktora Lutra Johann Petzensteiner, jego kolega Nikolaus von Amsdorf, Petrus Suawe, pomorski szlachcic i student w Wittenberdze i prawdopodobnie student Thomas Blarer z Konstancji. W Erfurcie przyłączył się do nich prawnik Justus Jonas. Tam cała grupa otrzymała powóz jako dar złotnika Christiana Döringa, a uniwersytet ufundował im 20 guldenów na podróż.

 

Naumburg: Droga do Wormacji prowadziła przez Lipsk, gdzie nikt tak naprawdę nie interesował się podróżnikami, a potem przez Naumburg, gdzie Reformator przebywał jako gość burmistrza od 4 do 5 kwietnia 1521 roku. W tym miejscu mówi się, że pewien duchowny dał mu zdjęcie Girolamo Savonaroli na stosie. Savonarola był florenckim dominikaninem uznanym przez kościół papieski za heretyka i schizmatyka, skazany na śmierć przez powieszenie a następnie spalony na stosie. Następnego dnia pojechali do Weimaru przez Eckartsberga.

Weimar: Reformator przybył do Weimaru z towarzyszami wieczorem 5 kwietnia 1521 roku. Dodatkowe wsparcie finansowe otrzymali od brata elektora, księcia Jana Stałego. To tutaj Luter po raz pierwszy zdał sobie sprawę z cesarskiego „nakazu sekwestracji” z 26 lub 27 marca 1521 roku, który wcześniej go potępił. Herold cesarski Kaspar Sturm zapytał go następnie, czy chce kontynuować podróż, na co Marcin Luter odpowiedział twierdząco. Tym właśnie ujmuje mnie on najbardziej. Mimo że było wiadome, iż intencje cesarskie nie są szczere i podróż do Wormacji może zakończyć się śmiercią jak w przypadku Jana Husa, Marcin Luter postanowił dzielnie ją kontynuować.

Erfurt: Po południu 6 kwietnia 1521 roku Marcin Luter dotarł do Erfurtu. Odnowiciel Kościoła był witany niczym bohater narodowy. 40 mieszkańców miasta, w tym Georg Sturtz, Euricius Cordus, Johann Draconites i Eobanus Hessus, którzy przygotowało dla niego uroczysty wjazd do miasta. Rektor tamtejszej uczelni, Crotus Rubeanus, spotkał się z doktorem Lutrem. Rankiem 7 kwietnia odprawiono w jego intencji mszę świętą (a był już w tym czasie ekskomunikowany!), podczas której wygłosił kazanie w przepełnionym kościele augustianów. Empora groziła zawaleniem się pod ciężarem ludzi, tak że niektórzy z nich wybijali okna, żeby się ratować. Na szczęście, nie doszło do wypadku.

Gotha: 7 kwietnia 1521 grupa dotarła do miasta Gotha, gdzie Marcin Luter także wygłosił kazanie.

Eisenach: 8 kwietnia 1521 grupa dotarła do Eisenach, gdzie Reformator ponownie wygłosił kazanie. Doktor Luter nie czuł się dobrze, był wyczerpany i musiano mu upuścić krew. Sam zabieg był wykonywany na wiele sposobów. Pierwszym z nich było wytaczanie krwi z naczyń krwionośnych rąk lub szyi, stosowano też tzw. arteriotomię, gdzie nakłuwano tętnicę (z reguły w okolicach skroni), używano też do tego celu (przy tzw. „wierzchnich naczyniach”) strzykawek, sprężynowych lancetów, szklanych baniek wypełnionych gorącym powietrzem czy wreszcie pijawek. Wytoczenie takiej ilości krwi, która powodowała omdlenie pacjenta uważano za korzystne i dlatego duża część zabiegów kończyła się utratą świadomości pacjenta.

Frankfurt nad Menem: Marcin Luter przybył do Frankfurtu nad Menem 14 kwietnia 1521, w niedzielę Misericordias Domini, około południa, z Friedbergu i zatrzymał się w gospodzie „Pod strusiem” przy Buchgasse na rogu Schüppengasse. Dom został zburzony w 1896 roku.

Pisma wittenberskiego teologa zyskały na popularności podczas wiosennych targów książkowych we Frankfurcie, w 1520 roku. W związku z tym na ulicach zgromadziło się wielu mieszkańców, aby entuzjastycznie przyjąć wybitnego gościa. Tylko dziekan kościoła Najświętszej Marii Panny, Johannes Cochläus, wygłosił kazanie przeciwko „Orfeuszowi w mnisim habicie i jego wyznawcom”. Marcin Luter grał na flecie poprzecznym i lutni, której towarzyszył własnym śpiewem. Sztukę tą opanował do tego stopnia, że nawet nieprzychylni mu ludzie porównywali go do antycznego śpiewaka Orfeusza (Velut Orpheus qui dam). W biografii Reformatora autorstwa Cochläusa czytamy, iż w drodze na Sejm w Wormacji (1521) mnich swoją grą na lutni wprawiał w zadziwienie i podziw słuchaczy.

Naprzeciwko karczmy „Pod strusiem” znajdowała się założona w 1519 roku miejska szkoła łacińska. Jej rektor Wilhelm Nesen i frankfurccy patrycjusze, w tym Filip Fürstenberger, Arnold von Glauburg i Hamman von Holzhausen, dyskutowali z doktorem Lutrem do późnego wieczora. Reformator napisał później kolejny list do Spalatina, w którym skarżył się na fizyczne obciążenia podróży, a następnie kontynuował: „Ale Chrystus żyje! I chcemy przybyć do Wormacji, aby otworzyć wszystkie bramy piekła... Nie chciałem pisać żadnych innych listów, dopóki nie zobaczyłem czegoś do zrobienia sam: żebyśmy nie nadymali szatana, ale raczej powinniśmy bać się go i nim gardzić." Następnego ranka Luter odwiedził szkołę łacińską, a późnym przedpołudniem udał się do Oppenheim. Cochläus pojechał za nim dwa dni później, by wyzwać Lutra na publiczną dyskusję w Wormacji.

Oppenheim: Marcin Luter spędził ostatnią noc przed przybyciem do Wormacji od 15 do 16 kwietnia w Oppenheim w ówczesnej gospodzie „Pod dzbanem”. Odwiedził go tam tego wieczoru Franz von Sickingen, który zaoferował mu ochronę i bezpieczeństwo w jego zamku niedaleko Bad Kreuznach. Doktor Luter odmówił i po raz kolejny pokazał swoją odwagę.

Friedrich Wilhelm Martersteig, Wjazd Lutra do Wormacji

Wormacja: Następnego ranka Luter z towarzyszami wyruszyli dalej i przybyli do Worms we wtorek 16 kwietnia 1521 około godziny 10:00, przekraczając bramę miejską św. Marcina (Martinspforte). 

Wormacja, brama miejska  św. Marcina (Martinspforte). Foto: K. Basiński

Autor nieznany, Wjazd Lutra do Wormacji, ok. 1880

Jego przybycie było wydarzeniem publicznym. Herold cesarski Kaspar Sturm jechał na czele ze służącym, a za nim powóz i konno Justus Jonas. Trąbki z katedry ogłosiły wjazd wittenberskiego teologa. Podobno 2000 osób obserwowało to wydarzenie. 

Ernst Erwin Oehme, Wjazd Lutra do Wormacji

Marcinowi Lutrowi przydzielono pokój w Johanniterhof, w którym przebywali członkowie saskiej delegacji wyborczej, tacy jak radni Friedrich von Thun i Philipp von Feilitzsch oraz marszałek herbu Rzeszy Ulrich von Pappenheim. Ze względu na brak miejsca spowodowany przez Sejm Rzeszy, Luter musiał dzielić pokój z saskimi urzędnikami elektoratu Hansem Schottem i Bernhardem von Hirschfeldem. 

Tablica informacyjna o lokalizacji Johanniterhof, gdzie Marcin Luter przebywał podczas Sejmu Rzeszy

Johanniterhof w 1521 roku. Foto: www.worms.de

W tym samym dniu odwiedziło go wielu szlachciców, w tym Filip Wielkoduszny z Hesji. 

Wilhelm von Löwenstern, Wjazd Lutra do Wormacji na Sejm Rzeszy 1521, ok. 1827 

Literatura:

1. H. Ellrich, Luther: eine Spurensuche in Thüringen, 2009, 150.

2. D. v. d Pfordten (Hrsg.): Grosse Denker Erfurts und der Erfurter Universität, 2002, 134-135.

3. W. Bornemann, Luther in Frankfurt 1521, in: Frankfurter Kirchenkalender 1921, 14ff.

4. A. Melloni (Hrsg.): Martin Luther: Christ Zwischen Reformen und Moderne (1517–2017), 2017, 337.

5. U. Oelschläger, Luther in Worms. Der Reichstag im April 1521, 2020, 100-104.