500 lat "Tu stoję, nie mogę inaczej..."

Anton von Werner, Marcin Luter na Sejmie w Wormacji, 1877

Dokładnie 500 lat temu, 18 kwietnia 1521, Marcin Luter wypowiedział swoje słynne słowa podczas drugiego dnia przesłuchania przed cesarzem Karolem V:

„Najłaskawszy Panie i Cesarzu!
Najszlachetniejsi Książęta! Najdrożsi Panowie!

Pojawiam się posłusznie w wyznaczonym dla mnie ostatniego wieczoru czasie i proszę najłaskawszych Majestatów i najszlachetniejszych Książąt i Panów, aby użyczyli mi miłosierdzia Bożego i z łaską chcieli wysłuchać mojej sprawy, która - mam nadzieję - jest sprawiedliwa i prawdziwa. A jeśli z powodu niewiedzy nie zwracam się do kogoś we właściwej formie lub w inny sposób nie naruszam dworskie obyczaje i protokół, proszę uprzejmie o wybaczenie mi za to, bo nie dorastałem na dworze, ale w ciasnym zakątku klasztoru i mogę tylko powiedzieć o sobie, że do dnia dzisiejszego, z moim nauczaniem i pismami, dążyłem tylko do chwały Bożej i uczciwego pouczenia chrześcijan o prostym sercu.

Najłaskawszy Cesarzu, najszlachetniejsi Książęta! Wczoraj Wasza Najdroższa Mość zadał mi dwa pytania, a mianowicie, czy chciałem uznać wspomniane pisma, wydane pod moim nazwiskiem, za moje i czy nadal chciałbym ich bronić, czy też być gotów je odwołać. Co do pierwszego punktu, od razu udzieliłem rażącej odpowiedzi, na którą nadal stoję i będę stał na wieczność: To są moje pisma, które opublikowałem pod swoim nazwiskiem, pod warunkiem, że oszustwo moich wrogów lub przedwczesny spryt nie zmienił czegoś później lub nieprawidłowo usunął, ponieważ absolutnie uznaję tylko to, co jest moje i napisane tylko przeze mnie, ale żadnych mądrych interpretacji innych stron.

Odnosząc się jednak do drugiego pytania, proszę Wasz Najłaskawszy Majestat i Wasza Książęcą Łaskę, aby zwrócili uwagę, że nie wszystkie moje pisma mają ten sam charakter.

Pierwsza grupa obejmuje pisma, w których pisałem tak prosto i ewangelicznie na temat właściwej wiary i właściwego życia, że ​​nawet moi przeciwnicy muszą przyznać, że są one przydatne, nieszkodliwe i zdecydowanie warte przeczytania dla chrześcijanina. Tak, nawet bulla również uznaje niektóre moje książki za nieszkodliwe, mimo jej dzikiego sprzeciwu, chociaż następnie potępia je w ryzykownym (=logicznie) sądzie. Więc gdybym chciał zacząć unieważniać te pisma – pytam, do czego miałoby to doprowadzić? Byłbym wtedy jedynym śmiertelnikiem, który potępiłby prawdę, którą wyznaje jednakowo przyjaciel i wróg, jedynym, który sprzeciwiłby się jednomyślnemu wyznaniu całego świata!

Druga grupa atakuje papiestwo i czyny jego zwolenników, ponieważ ich nauki i zły przykład zaburzyły duchowo i fizycznie całe chrześcijaństwo. Nikt nie może temu zaprzeczyć, ani nie chce tego przeoczyć, bo doświadczenie każdego i ogólne niezadowolenie może świadczyć o tym, że prawa papieskie i ludzka doktryna w żałosny sposób splątały, obciążały i dręczyły sumienia wiernych, tak, iż niewiarygodna tyrania również pochłaniała dobra materialne i trwa nadal w oburzający sposób, zwłaszcza w naszym niemieckim narodzie. A jednak sami w swoich dekretach zapewniają, jak należy odczytywać Distinctio 9 i 25, quaestio 1 i 9: prawa papieskie, które są sprzeczne z nauczaniem i zasadami Ewangelii oraz oświadczeniami Ojców Kościoła, są błędne i niegodne powagi. Więc gdybym chciał odwołać te pisma, faktycznie wzmocniłbym i poparł tyranię, nie otworzyłbym już małego okna na tę bezbożność dla jej dzieła zniszczenia, ale drzwi i bramę, dalej i łatwiej niż kiedykolwiek było ono to w stanie zrobić. Tak więc moje odrzucenie przyniosłoby korzyść ich bezgranicznego, bezwstydnego zła, a ich rządy jeszcze bardziej uciskałyby biednych ludzi, a teraz byłyby tym bardziej bezpieczne i ugruntowane, że będą się chwalić, iż zrobiłem to na prośbę Waszego Najłaskawszej Majestatu całego Cesarstwa Rzymskiego. Dobry Boże, jak miałbym służyć jako przykrywka dla wszelkiego zła i tyranii!

Trzecia grupa to pisma, które napisałem przeciwko niektórym samodzielnym jednostkom próbującym chronić rzymską tyranię i wstrząsnąć chrześcijaństwem, jak nauczam. Wyznaję, że postąpiłem gwałtowniej przeciwko tym ludziom niż było to właściwe w sprawach wiary i mojej pozycji. Ponieważ nie czynię siebie świętym i nie występuję w obronie mojego stylu życia, ale w nauce Chrystusa. Niemniej jednak moje odwołanie tych pism nie byłoby dopuszczalne, gdyż skutkowałoby to znowu tym, że bezbożna tyrania mogłaby przemówić do mnie i rządzić, i znęcać się nad ludźmi okrutniej niż kiedykolwiek wcześniej.

Ale jestem człowiekiem, a nie Bogiem. Dlatego nie mogę wspierać moich pism w żaden inny sposób, jak tylko w taki, w jaki sam mój Pan Chrystus wspomagał Jego nauczanie. Kiedy Hannasz zapytał go o Jego nauczanie, a sługa uderzył go w policzek, powiedział: „Jeśli źle powiedziałem, udowodnij, że to było złe”. Sam Mistrz, który wiedział, że nie może się mylić, nie gardził też dowodami przeciwko Jego nauce, w dodatku od nieszczęsnego sługi. O ileż bardziej muszę ja, nieszczęsny człowiek, który może tylko błądzić, być gotowy prosić i oczekiwać jakiegokolwiek świadectwa przeciwko mojej nauce, które można przedstawić. Dlatego proszę, ze względu na miłosierdzie Boże, Wasz Najłaskawszy Majestat, Umiłowani Książęta lub kogokolwiek innego, kto może należeć do najwyższej lub najniższej klasy, aby zechciałby mi przedstawić dowody, przekonać mnie o błędzie i pokonać mnie poprzez świadectwo pism Proroków lub Ewangelii. Będę całkowicie gotowy do wycofania każdego błędu, który mi zostanie udowodniony, tak, będę pierwszym, który wrzuci moje pisma do ognia.

Stanie się jasne, że dostatecznie uważnie rozważyłem trudności i niebezpieczeństwa, niepokoje i niezgody, które powstały na całym świecie w imię mojego nauczania i które były mi tu wczoraj stawiane przeciwko mnie z powagą i naciskiem. Dla mnie to bardzo przyjemny widok, jak powstają niepokoje i niezgody wokół Słowa Bożego. Taka jest bowiem droga, jej bieg i sukces, które zmierzają do dbania o Słowo Boże, jak mówi Chrystus: „Nie przyszedłem przynieść pokój, ale miecz, bo przyszedłem poróżnić człowieka z jego ojcem, itd. " Dlatego musimy pamiętać, jak cudowny i straszny jest Bóg w swoich radach, iż starania, które włożyliśmy w opanowanie niepokojów, kończą się na potępieniu Słowa Bożego, a tym bardziej, że dążą do zupełnie nowego potopu i nieznośnego cierpienia. Musimy powiedzieć, że rząd naszego młodego, Wspaniałego Cesarza Karola, na którym spoczywają największe po Bogu nadzieje, nie przybiera niefortunnego, fatalnego zwrotu. Mając wiele przykładów z Pisma Świętego: faraona, króla Babilonu i królów Izraela, mogłem zilustrować, jak byli najbardziej pewni, że zginą, kiedy wyszli ze szczególnie sprytnymi planami utrzymania pokoju i porządku w swoich królestwach. Bo On, Bóg, łapie przebiegłość w ich przebiegłości i odwraca góry, zanim znajdą się w środku. Dlatego potrzebujemy bojaźni Bożej. Nie mówię tego w opinii, że tak ważne głowy potrzebują mojego pouczenia lub napomnienia, ale dlatego, że nie chciałem odmawiać moim drogim Niemcom posługi, którą jestem im winny. Niniejszym pragnę pokornie rozkazać Waszemu Najwspanialszemu Cesarskiemu Majestatowi i Królewskiej Łasce i poprosić, aby nie pozwolili, by moi zagorzali przeciwnicy nastawili Was przeciwko mnie bez powodu. Powoli kończę ...

Ponieważ Wasz Najłaskawszy Majestat i Książęce Łaski oczekują prostej odpowiedzi, chcę jej udzielić bez sprzeczek i w nieszkodliwy sposób, a mianowicie: Dopóki nie zostanę przekonany przy pomocy Pisma Świętego i zdrowy rozsądek, bo papieżom i soborom nie wierzę, to pewne, że często mylili się i przeczyli samym sobie, jestem pokonany przez przytaczane przeze mnie pisma a moje sumienie pozostaje w niewoli Słowa Bożego, nie mogę i nie chcę niczego odwołać, ponieważ czynienie czegokolwiek wbrew sumieniu jest rzeczą niebezpieczną i niesłuszną. Tu stoję, nie mogę inaczej. Boże, dopomóż mi. Amen.” (WA 7,831,16 - 838,9) 

Tak oto Luter pokazuje, iż jest świadomym siebie Reformatorem, który walczy o Odnowę Kościoła argumentem Pisma i do niego chce powrócić. Ile jest racji w zarzutach wittenberskiego teologa o brak wiarygodności papiestwa i soborów, niech świadczą wybrane wydarzenia z historii…

Punkt wyjścia do zabrania stanowiska przez Marcina Lutra na temat papiestwa i soborów na Sejmie Rzeszy w Wormacji:

A) Sukcesja apostolska w rozumieniu papieży jako następców św. Piotra (Mt 16,18-19) jest oparta na konstrukcie ideowym, a nie na faktach biblijnych. Tego argumentu użył po raz pierwszy Stefan I w drugiej połowie III wieku. Jeszcze w drugim wieku naszej ery słowem papież zwracano się do każdego kapłana chrześcijańskiego, a dopiero potem słowo to przylgnęło do najwyższego dostojnika Kościoła. Na początku chrześcijaństwa biskupi Rzymu odpowiadali za lokalne kościoły w obrębie swojego patriarchatu podobnie jak inni powołani na tego typu stanowisko.

B) Tak jak papieże pierwszych wieków nie byli apologetami, papieże średniowiecza i renesansu nie odrywali znaczącej roli duchowej na poziomie intelektualnym swojej epoki. Ich udział w postanowieniach pierwszych siedmiu soborów powszechnych, podczas których sformułowano prawdy wiary był albo żaden, albo ograniczał się do wysłania przedstawicieli. Papieże podejmowali decyzje o charakterze administracyjnym nierzadko w oparciu o nepotyzm: Klemens III, Kalikst III, Sykstus IV.

C) Wybór papieża odbywał się nierzadko w atmosferze konkurencji między arystokratycznymi rodami włoskimi: w średniowieczu pomiędzy klanem Tusculum, a Krescensjuszami, w renesansie – pomiędzy rodami Borgia, a Medici, np. Aleksander III, choć miał poparcie większości kardynałów, musiał uciekać z Rzymu, gdzie przewagę uzyskał wywodzący się z rzymskiej arystokracji antypapież Wiktor IV. Towarzyszyły temu zarówno obwołania przeciwnika antypapieżem (aby uniemożliwić przejęcie tronu papieskiego przez antypapieża Grzegorza VI, Benedykt VIII użył siły militarnej, w wyniku czego jego brat przejął władzę cywilną w Rzymie), jak i afery trucicielskie i morderstwa (zwolennicy Formozusa zdjęli Stefana VI z urzędu i wtrącili do więzienia, gdzie papież został niebawem uduszony, papież Leon V został zamordowany wraz z antypapieżem Krzysztofem). Podczas pontyfikatu zostali otruci m.in. Urban VI, Jan VIII i Jan XIV . W przypadku Klemensa II nie jest pewne czy było to otrucie, ponieważ w XI wieku stwierdzone podczas ekshumacji związki ołowiu były stosowane jako lek na choroby weneryczne. Benedykt IX to jedyny papież sprawujący swój urząd w trzech odrębnych okresach (21 października 1032 – wrzesień 1044, 10 marca – 1 maja 1045, 8 listopada 1047 – 17 lipca 1048). Na urząd papieski został osadzony przez swojego ojca, Alberyka, który traktował papiestwo jako dziedzictwo rodzinne i przekupił wyborców. Szczególnym przykładem instrumentalizowania władzy papieskiej jest tzw. okres pornokracji.

D) Wybierani na ten urząd nierzadko nie posiadali święceń kapłańskich i najpierw musieli dopełnić tego obowiązku, będąc już papieżami, co było niezgodne z prawem kanonicznym (np. Leon VIII, Grzegorz VII, Honoriusz IV, Jan XIX, Urban V, Pius III). Leon X był ostatnim papieżem niemającym święceń kapłańskich w chwili wyboru. Celestyn IV i Hadrian IV zmarli przed otrzymaniem sakry biskupiej. Niechęć do uznania powszechnego kapłaństwa wiernych jest w tym kontekście niezrozumiała. 

E) Konkurencyjne działania między włoskimi arystokratami sprzyjały rozwojowi nepotyzmu i symonii (sprzedaż urzędów kościelnych) w Stolicy Apostolskiej. Wprawdzie niektórzy papieże podjęli walkę z tym procederem, ale ich działania okazały się nieskuteczne. 

F) Pogląd, że Duch Święty towarzyszy wyborowi papieża nie może być inaczej traktowany jak instrumentalizowanie władzy duchowej tego urzędu lub bluźnierstwo. Bo czy Duch Święty, Osoba Boska, skłaniałby się ku wyborowi trucicieli lub osób rozwiązłych seksualnie na rzekomo najwyższy urząd duchowy? 

G) Odrzucenie niektórych kandydatów na papieża i ogłoszenie ich antypapieżami odbywało się najczęściej wskutek sporów teologicznych (np. Hipolita powołano w czasie sporów wokół sabelianizmu) lub politycznych (np. Paschalis obsadził tron papieski dzięki przekupieniu niezwykle wpływowego wówczas arcybiskupa Rawenny). Odrzucenie prawowitości decyzji papieży obediencji awiniońskiej (od 1378) i pizańskiej (od 1409) jest niezrozumiałe. 

H) Papieże zaprzeczali samym sobie, np.: 

a) Leon II zatwierdził autorytetem św. Piotra postanowienia i uchwały Soboru Konstantynopolitańskiego II potępiające monoteletyzm (Chrystus zarówno w swojej naturze boskiej, jak i ludzkiej, kierował się jedną wolą) oraz papieża Honoriusza I;

b) Jan XII ekskomunikował Leona VII i unieważnił wszystkie święcenia, jakie udzielił;

c) Synod trupi (897): po śmierci Formozusa i krótkim (15 dni) pontyfikacie Bonifacego VI na tronie papieskim zasiadł Stefan VI, który początkowo także popierał Arnulfa. Gdy jednak Lambert umocnił swoją władzę, zmienił stanowisko. Prawdopodobnie zmuszony przez cesarza zwołał synod, który miał na celu pośmiertne osądzenie oraz pozbawienie czci papieża Formozusa. W tym celu wydobyto jego zwłoki z grobu i przyodziano w szaty pontyfikalne. Następnie odcięto mu trzy palce służące mu do błogosławienia ludu, a po dokonaniu sądu poćwiartowane zwłoki wrzucono do Tybru. Wydarzenie to spowodowało wielkie oburzenie, zwłaszcza wśród duchownych wyświęconych przez Formozusa. W sierpniu 897 Stefan VI został aresztowany i uduszony;

d) Sergiusz III potępił Formozusa oraz unieważnił wszystkie nadane przez niego święcenia a przy okazji pozbawił urzędów dostojników kościelnych, którzy otrzymali beneficja od potępionego papieża;

e) Innocenty II nadał templariuszom przywileje w bulli „Omne datum optimum” z 1139 roku, a Klemens V nakazał aresztowanie zakonników (1307), a w bullach z 1312: zakazu działania zakonu ("Vox in excelso"), zniesienie mienia ("Ad providam"), osąd rycerzy ("Considerantes dudum") i ostateczny nakaz zlikwidowania templariuszy ("Dudum in generali concilio");

f) Marcin V został obrany papieżem podczas konklawe na soborze w Konstancji, zwołanym przez antypapieża Jana XXIII (a zatem rzekomo nielegalnym soborze);

g) Benedykt XI dążył do załagodzenia sporu z Filipem IV Pięknym i rodziną Colonna, więc zniósł ekskomunikę nałożoną na króla przez Bonifacego VIII (25 marca 1304);

h) Eugeniusz IV rozwiązał sobór w Bazylei bullą „Quoniam alto” (1431), by nie zwołano wspólnego synodu z Kościołami Wschodnimi, a już dwa lata później uznał jego postanowienia (w bulli „Dudum sacrum”);

i) Rozwiązły tryb życia papieży renesansu (Pius II, Innocenty VIII, Aleksander VI) zaprzeczał obowiązującemu celibatowi. 

I) Papieże i sobory powszechne zaprzeczali samym sobie, np.: 

a) Sobór Konstantynopolitański II ekskomunikował Wigiliusza (537-555) w 553 roku. Gdy papież uznał go za V sobór powszechny, ekskomunika została zdjęta;

b) Sergiusz I odmówił uznania uchwał zwołanego przez cesarza Justyniana II soboru trullańskiego (w 692, gdzie m.in. ograniczono władzę papieską i potępiono celibat);

c) Sobór w Hierei (754) usankcjonował ikonoklazm (ruch sprzeciwiający się kultowi obrazów i wizerunków) jako obowiązującą doktrynę Kościoła, ale już następny sobór (nicejski II w 787) potępił ikonoklazm i uznał za słuszny kult ikon;

d) Eugeniusz II zwołał komisję teologów, która 1 listopada 825 roku odrzuciła postanowienia II soboru nicejskiego;

e) Podczas Soboru Laterańskiego II (1139) uznano wszystkie konsekracje dokonane przez antypapieża Anakleta II za nieważne, a mianowanych przez niego duchownych usunięto z urzędów;

f) Sobór w Pizie (1409) był próbą rozwiązania sporu między papieżem Grzegorzem XII a antypapieżem Benedyktem XIII na drodze jednoczesnej rezygnacji obu z nich albo zawarcia jakiegoś kompromisu, nie doszły do skutku. Sobór wytoczył proces obu papieżom, uznał ich za niegodnych tiary, za wrogów jedności kościelnej i zdetronizował jako heretyków. Sobór w Pizie nie został zwołany, ani zatwierdzony przez papieża i dlatego nie spełniał warunków soboru i nie jest uznawany przez Kościół katolicki. Wybranego na tym soborze papieża Aleksandra V wpisuje się w poczet następców św. Piotra;

g) Eugeniusz IV przeniósł obrady soboru bazylejskiego do Ferrary. Tymczasem w Bazylei pozostali zbuntowani kardynałowie ogłosili 25 czerwca 1439 roku, Eugeniusza IV heretykiem, z powodu przeniesienia soboru. Zdetronizowali papieża (który wówczas ich ekskomunikował) i wybrali antypapieża Feliksa V, a wyższość soboru nad papieżem uznali za prawdę wiary.

J) Wystawny styl życia papieży średniowiecza (np. okres pornokracji) i renesansu (Juliusz II, Leon X, Sykstus IV, Innocenty VIII) narażał Państwo Kościelne na niestabilność finansową, a obrane środki zapobiegawcze były niejednokrotnie sprzeczne z Pismem: 

a) Z pierwotnego upamiętnienia męczenników za wiarę rozkwitł kult świętych i handel relikwiami;

b) Klemens IV wydał bullę Licet ecclesiarum, która zastrzegała papieżowi prawo do wszystkich wakujących w kurii beneficjów;

c) wprowadzenie konkordatu (1 sierpnia 1107) jako umowy regulującej sprawy: pozycja Kościoła w danym państwie, zapewnienie wolności nauczania religii i wypełniania swojej misji, kwestie własności i finansowania, ważności małżeństw sakramentalnych, wpływu władz państwowych na obsadę stolic biskupich itp.;

d) Kampanie odpustowe.

K) Papieże ustanawiali na przestrzeni lat Tradycje niemające nic wspólnego z Biblią, stawiając je jako przeciwwagę do Słowa Bożego i umacniając tym samym wizerunek głowy Kościoła, np.: 

a) Soter (166-174) zabronił okadzania ołtarza i dotykania obrusów mnichom, którzy nie są kapłanami;

b) Urban I (222-230) wydał instrukcję, aby kler do mszy świętej używał kielicha i pateny ze złota lub srebra;

c) Feliks IV utrzymywał dobre stosunki z królem Ostrogotów Atalarykiem, czego dowodzić może edykt mówiący, że wszystkie kryminalne sprawy duchowieństwa rozstrzyga papież;

d) W 593 roku Grzegorz I jako pierwszy wspomniał o miejscu, gdzie dusze zmarłych cierpią, dopóki nie spłacą długu lub nie wykupią ich stamtąd ofiary żywych (czyściec). Na początku ten pomysł wywołał wiele kontrowersji, ale w średniowieczu okazał się tak lukratywny dla Kościoła (płatne odpusty i msze za zmarłych), że w 1439 roku uchwałą soboru florenckiego stał się dogmatem;

e) Grzegorz III polecił odprawiać w 741 roku modlitwy do Wszystkich Świętych w dniu 1 listopada – i tak wczesnochrześcijańskie wspomnienie męczenników zamieniło się w kult zmarłych; 

f) Hadrian I zaaprobował w 788 roku postanowienia Soboru Nicejskiego II dotyczące oddawania czci krzyżom, świętym obrazom i relikwiom;

g) Jan VIII sporządził w 880 roku pierwszą bullę papieską jako dokumentu określającego ważniejsze decyzje np. kanonizacyjne i dyspensy. Forma ta rozwinęła się szczególnie w XIII wieku. Do kontrowersyjnych tego typu pism należą: „Unam sanctam” (1302) o duchowej i świeckiej zwierzchności papieskiej w Kościele, „Dum diversas” (18 czerwca 1452) o legalizacji handlu niewolnikami, wzmacniając w ten sposób pozycję króla Portugalii oraz „Summis desiderantes affectibus” (5 grudnia 1484) wspierająca polowania na czarownice;

h) Wprowadzenie odpustów przez Aleksandra II (1063) i Urbana II (1095);

i) Eugeniusz III zastrzegł prawo kanonizacji wyłącznie dla papieży przy okazji kanonizacji cesarza Henryka II w 1146 roku. Odtąd papież (człowiek) a nie Bóg potwierdzał świętość zmarłej osoby z racji osiągnięcia przez nią doskonałości moralnej w stopniu heroicznym i uznawał ją za osobę godną kultu publicznego w Kościele powszechnym;

j) Tzw. Dekretały Grzegorza IX z 5 sierpnia 1234 wprowadziły prawa stuły (łac. Iura stolae), ofiary składane przez wiernych duchownym za niektóre posługi religijne, w szczególności za udzielanie sakramentów, chowanie zmarłych i udzielanie błogosławieństw; 

k) Urban IV wprowadził w 1264 roku Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa znaną potocznie jako Boże Ciało;

l) Sykstus IV polecił odprawiać modlitwę różańcową ku czci Marii w bulli Ea quae z 9 maja 1479 roku.

L) Papieże niejednokrotnie dążyli do umocnienia swojej władzy świeckiej, traktując instrumentalnie swoje przewodnictwo duchowe: 

a) Galeazjusz I sformułował  w 494 roku tzw. teorię dwóch mieczy, w świetle której zarówno świecki miecz cesarza, jak i duchowy miecz papieża są poświęcone Kościołowi. W rzeczywistości władza na świecie była podporządkowana duchowieństwu;

b) Bonifacy II potwierdził prawa Rzymu do Ilirii podczas synodu w 532 roku;

c) Grzegorz VII toczył się o prawo do inwestytury (nadawanie władzy) duchownych z cesarzem Henrykiem IV. Papież ekskomunikował cesarza w 1076. W obawie przed rebelią Henryk IV uznał, że musi skłonić papieża do odwołania ekskomuniki i wyruszył w tym celu do Canossy, przywdział worek pokutny i czekał na odwołanie ekskomuniki papieskiej; 

d) Aleksander III zwołał Sobór Laterański III (1179) , którego uchwała Non minus nakazywała, aby kler oraz majątki ziemskie należące do Kościoła były zwolnione z wszelkich podatków na rzecz państwa; 

e) Rosnące zapędy cesarza Fryderyka II na sprawowanie całości władzy świeckiej i częściowe podporządkowanie sobie Kościoła oraz postać i ambicje papieża Innocentego IV, dążącego z kolei do sprawowania powszechnej władzy przez biskupa Rzymu, doprowadziły do ostatecznej konfrontacji. Sobór Lyoński I (1245) zdetronizował Fryderyka I jako króla niemieckiego i cesarza rzymskiego, co okazało się decyzją trwałą i skuteczniejszą od ekskomuniki;

f) Sykstus IV uczestniczył w wojnie o Ferrarę w 1482 roku;

g) Innocenty VIII brał udział w wojnie z Neapolem (1485);

h) Aleksander VI nadał w bulli z 1493 roku przywileje królom Hiszpanii i Portugalii i określił podział Nowego Świata;

i) Juliusz II dążył do poszerzenia i umocnienia granic Państwa Kościelnego: przystąpił do prób odbicia Romanii w 1504 (bez Faenzy i Rimini), zajął Perugię i Bolonię, w 1509 przyłączył się do antyweneckiej koalicji Ligi z Cambrai. Nałożył na Wenecję ekskomunikę, a w maju 1509 podporządkował ją sobie – nie chciał jednak nadmiernie jej osłabiać militarnie, w perspektywie ewentualnej wojny z Turkami. W wojnie z Francuzami podbił Modenę (1510).

M) Taka postawa prowokowała napięcia polityczne i militarne na kontynencie, przyczyniając się do obniżenia autorytetu nie tylko papiestwa, ale i całego Kościoła wśród wiernych. 

Literatura:

1. J.N.D. Kelly, Encyklopedia papieży, 1997, 341-355.

2. R. Fischer-Wollpert, Leksykon papieży, 1996, 123-124.

3. M. Hollingsworth, The Borgias history's most notorious dynasty, 2011, 34.

4. E.M. Conradie, R.H. Gouws, D.J. Prinsloo, Christian Identity, 2005, 23.

5. U. Oelschläger, Luther in Worms. Der Reichstag im April 1521, 2020, 108-119.