 |
| Bischofshof przed zniszczeniem w 1689 roku |
Bischofshof w Wormacji był rezydencją tamtejszych biskupów. Średniowieczny pałac królewski w Worms znajdował się bezpośrednio na północ od katedry i od późnego średniowiecza służył biskupom jako miejska rezydencja. Kompleks składał się z szeregu budynków, które budowano jeden po drugim, miał własne wejście do katedry w nawie północnej, a w północnej części obszaru znajdował się osobny kościół, dawna kaplica palatyńska św. Stefana. Sala dworu biskupiego została odnowiona - być może z okazji Sejmu Rzeszy (Reichstagu) w 1521 roku. Średniowieczny kompleks został zniszczony w trakcie palatyńskiej wojny o sukcesję w 1689 roku.
20 stycznia 1794 roku francuskie wojska rewolucyjne spaliły zamek. Upadek diecezji wormackiej w 1801 roku sprawił, że odbudowa stała się niepotrzebna. W 1805 roku Cornelius Heyl kupił zrujnowany kompleks na aukcji, niektóre jego części sprzedał. Zachował centralny obszar z ruinami dworu biskupiego. Teren ten służył wówczas również jako ogród. Po 1851 roku odkupił teren na północ od swojej posesji, na której został zbudowany dom mieszkalny. W 1867 roku, z okazji ślubu Corneliusa Wilhelma von Heyl zu Herrnsheim z córką bankiera z Kolonii Sophie Stein, został zmodernizowany i rozbudowany w elegancki pałac miejski, nazywany odtąd „Heyl-Schlösschen”. Poważnie zniszczony podczas II wojny światowej, odbudowano go tylko w bardzo zredukowanych formach.
W latach sześćdziesiątych XIX wieku komitet ds. budowy pomnika Marcina Lutra chciała kupić posiadłość, ponieważ była to autentyczna lokalizacja spotkania Reformatora z cesarzem Karolem V Habsburgiem w 1521 roku, która była idealnym miejscem. Jednak rodzina Heyl odmówiła sprzedaży swojej nieruchomości.
Sejm Rzeszy w Wormacji (1521)
Sejm Rzeszy w Wormacji był pierwszym, który zwołał cesarz Karol V po wyborach i koronacji na króla Niemiec. Miał on miejsce od 27 stycznia 1521 do 26 maja 1521 w Worms.
Karol V został koronowany na króla Niemiec dopiero 23 października 1520 roku w katedrze w Akwizgranie przez arcybiskupa Kolonii Hermanna V von Wied, a w Wormacji przebywał od środy 28 listopada 1520 roku. W Sejmie Rzeszy wzięło udział 80 książąt, 130 hrabiów, ambasadorów obcych królów i władców. Wszyscy mieli z sobą swoją świtę, radnych, duchownych, rycerzy i służbę. Podobno w Wormacji przebywało w tym czasie ponad 10 000 gości. Miasto Worms, liczące prawie 7 000 mieszkańców, musiało zorganizować to wyzwanie logistyczne. Zakwaterowanie uczestników Reichstagu i ich świty było z jednej strony dużym obciążeniem dla miasta, ale z drugiej strony było to również duże przedsięwzięcie.
Nuncjusz papieski, Hieronymus Aleander, nie był już bezpieczny po wezwaniu do podjęcia działań przeciwko Marcinowi Lutrowi 13 lutego 1521. Gwałtowna interwencja zbrojna rycerza Rzeszy Franza von Sickingena wydawała się możliwa. Mieszkańcy Wormacji popierali Marcina Lutra i jego program Odnowy Kościoła zawarty w trzech tzw. pismach programowych z 1520 roku. Drukarnia Ulricha von Huttena dostarczała ludowi pisma i broszury wrogie Kościołowi.
Zignorowano czas Wielkiego Postu, w wielu miejscach powszechna była prostytucja i odbywały się turnieje. W mieście „wszystko było dzikie i opuszczone”, przeciętnie ginęły trzy lub cztery osoby dziennie, relacjonuje współczesny świadek Dietrich Butzbach z 7 marca 1521 roku.
Pułk cesarski pod przewodnictwem Ferdynanda (1503–1564), brata Karola V, który miał reprezentować cesarza pod jego nieobecność, został powołany na prośbę książąt niemieckich. Zostało to już ustanowione jako warunek jego wyboru na króla rzymskiego w jego kapitulacji wyborczej. Karol V był także królem Hiszpanii i dowodził „imperium, w którym słońce nigdy nie zachodziło”. Dlatego należało się spodziewać, że będzie często nieobecny. W tym samym czasie po raz pierwszy postanowiono o podziale dwóch domen Hiszpanii (Karola) i Austrii (Ferdynanda), traktatem wormackim z 28 kwietnia 1521 r. Umowa obejmowała sukcesję w Dolnej i Wewnętrznej Austrii na rzecz Ferdynanda, w której traktat brukselski (1522), początkowo utrzymywany w tajemnicy, został rozszerzony również na Tyrol, Wirtembergię i Austrię Przednią, w dalszej formie utrwalił panowanie Habsburgów w Austrii. Czas tego porozumienia uważany jest za możliwą datę oddzielenia austriackich i hiszpańskich Habsburgów. Wynikiem tego zarządzenia było późniejsze przejęcie przez Austriaków godności cesarskiej, które (z krótką przerwą) trwało do schyłku imperium w 1806 roku.
Kolejnym punktem negocjacji była Gravamina narodu niemieckiego, pierwotnie skargi z niemieckojęzycznego obszaru przeciwko papieżowi i Kurii w Rzymie. Podczas Sejmu Rzeszy połączyły się ruchy Gravaminy i luterańska Reformacja. Komisja dóbr cesarskich pod przewodnictwem księcia Jerzego Stałego, w której uczestniczyli tylko przedstawiciele duchowieństwa, zebrała łącznie 102 skargi. Była to najobszerniejsza lista tego rodzaju. Wraz z Sejmem Rzeszy w 1521 ruch Gravamina - wcześniej wspierany głównie przez duchowieństwo wyższe - stał się teraz wyłącznie sprawą klas świeckich, ponieważ nastąpiły również zmiany treściowe: do krytyki papieża i Kurii przyszedł czas na krytykę duchowieństwa i kościelnej jurysdykcji w imperium.
Z historycznego punktu widzenia, najwybitniejsze wydarzenie Sejmu Rzeszy 1521 - pojawienie się Marcina Lutra przed cesarzem Karolem V - było tylko jednym z wielu punktów negocjowanych w Wormacji dla uczestników i współczesnej opinii publicznej.
Literatura:
1. F. Werner, Die vergessene Residenz. Balthasar Neumann, Jacob Michael Küchel und der Wormser Bischofshof. In: Dittmann, Lorenz u. a.: Sprachen der Kunst = Festschrift für K. Güthlein zum 65. Geburtstag, 2007, 127-138.
2. F. Werner, Von Wohnhäusern, Landsitzen und Villen. In: Ders. u. G. Bönnen: Die Wormser Industriellenfamilie von Heyl. Öffentliches und privates Wirken zwischen Bürgertum und Adel. Wernersche Verlagsgesellschaft, 2010, 187-312.
 |
Dwór Biskupi (Bischofshof) w Wormacji w 1521 roku. Fotosy: www.worms.de |
Około 1719 roku rozpoczęto planowanie nowego budynku za biskupa Franza Ludwiga von Pfalz-Neuburga. Plac budowy przeniesiono możliwie jak najdalej na zachód, poza średniowieczny wewnętrzny mur miejski. Uzyskany w ten sposób dziedziniec był nadal bardzo ograniczony i prawie nie oferował miejsca na reprezentacyjny podjazd. Pracę ukończono w 1725, a w 1732 roku nowy dwór biskupi był - przynajmniej częściowo - użyteczny. Kompleks ten został ponownie poważnie uszkodzony przez wojska francuskie w czasie wojny o sukcesję polską w 1735 roku, kiedy to Franz Georg von Schönborn został biskupem Wormacji. Jego brat, Johann Philipp Franz von Schönborn, biskup Würzburga, miał kontrakt z wybitnym architektem z Balthasarem Neumannem, którego zatrudnił Franz Georg. Od 1738 roku Neumann zajął się odbudową dworu biskupiego, którą zakończono w 1744 roku. W odbudowie brał również udział Jacob Michael Küchel.
Tak oto powstała szeroka, trzypiętrowa budowla w kształcie litery H. Był to zarówno pałac mieszkalny, jak i budynek administracyjny. Front, zwrócony ku wschodowi, zaakcentowano pięcioosiowym ryzalitem centralnym. Budynek miał potężny mansardowy dach. Centrum kompleksu stanowiła duża sala rozciągająca się nad pierwszym i drugim piętrem, i połową szerokości budynku. Kaplica biskupia zajmowała południowo-zachodni narożnik, a od parteru rozciągała się także na dwie kondygnacje. Klatka schodowa znajdowała się na zachód od budynku, a pomieszczenia reprezentacyjne i mieszkalne biskupa - na pierwszym piętrze od strony zachodniej w poprzek budynku. Od 1740 roku pojawiły się pomysły na rozbudowę obiektu. Obecne plany przypisuje się Balthasarowi Neumannowi, ale te nigdy nie zostały wdrożone.
Tak oto powstała szeroka, trzypiętrowa budowla w kształcie litery H. Był to zarówno pałac mieszkalny, jak i budynek administracyjny. Front, zwrócony ku wschodowi, zaakcentowano pięcioosiowym ryzalitem centralnym. Budynek miał potężny mansardowy dach. Centrum kompleksu stanowiła duża sala rozciągająca się nad pierwszym i drugim piętrem, i połową szerokości budynku. Kaplica biskupia zajmowała południowo-zachodni narożnik, a od parteru rozciągała się także na dwie kondygnacje. Klatka schodowa znajdowała się na zachód od budynku, a pomieszczenia reprezentacyjne i mieszkalne biskupa - na pierwszym piętrze od strony zachodniej w poprzek budynku. Od 1740 roku pojawiły się pomysły na rozbudowę obiektu. Obecne plany przypisuje się Balthasarowi Neumannowi, ale te nigdy nie zostały wdrożone.
 |
| Heyl-Schlösschen |
W latach sześćdziesiątych XIX wieku komitet ds. budowy pomnika Marcina Lutra chciała kupić posiadłość, ponieważ była to autentyczna lokalizacja spotkania Reformatora z cesarzem Karolem V Habsburgiem w 1521 roku, która była idealnym miejscem. Jednak rodzina Heyl odmówiła sprzedaży swojej nieruchomości.
Pod Heylsgarten zachowało się sklepienie piwniczne dawnego dworu biskupów. Ma wymiary 43 × 7,67 metra i wysokość sklepienia 4,66 metra. Dziś leży pod kilkumetrową warstwą gruzu. Zniszczenia z II wojny światowej naprawiono warstwą cementu.
Podobno dwór biskupi był miejscem, w którym Marcin Luter stał przed Karolem V w 1521 roku. W tym miejscu - dzisiejszej części Heylsgarten - znajduje się pomnik „Wielkie Buty Lutra” oraz nowoczesna tablica informacyjna, która przypomina o tym wydarzeniu.
Podobno dwór biskupi był miejscem, w którym Marcin Luter stał przed Karolem V w 1521 roku. W tym miejscu - dzisiejszej części Heylsgarten - znajduje się pomnik „Wielkie Buty Lutra” oraz nowoczesna tablica informacyjna, która przypomina o tym wydarzeniu.
 |
| Marcin Luter na Sejmie Rzeszy w Wormacji, drzeworyt z 1556 roku |
Sejm Rzeszy w Wormacji (1521)
Sejm Rzeszy w Wormacji był pierwszym, który zwołał cesarz Karol V po wyborach i koronacji na króla Niemiec. Miał on miejsce od 27 stycznia 1521 do 26 maja 1521 w Worms.
Karol V został koronowany na króla Niemiec dopiero 23 października 1520 roku w katedrze w Akwizgranie przez arcybiskupa Kolonii Hermanna V von Wied, a w Wormacji przebywał od środy 28 listopada 1520 roku. W Sejmie Rzeszy wzięło udział 80 książąt, 130 hrabiów, ambasadorów obcych królów i władców. Wszyscy mieli z sobą swoją świtę, radnych, duchownych, rycerzy i służbę. Podobno w Wormacji przebywało w tym czasie ponad 10 000 gości. Miasto Worms, liczące prawie 7 000 mieszkańców, musiało zorganizować to wyzwanie logistyczne. Zakwaterowanie uczestników Reichstagu i ich świty było z jednej strony dużym obciążeniem dla miasta, ale z drugiej strony było to również duże przedsięwzięcie.
Nuncjusz papieski, Hieronymus Aleander, nie był już bezpieczny po wezwaniu do podjęcia działań przeciwko Marcinowi Lutrowi 13 lutego 1521. Gwałtowna interwencja zbrojna rycerza Rzeszy Franza von Sickingena wydawała się możliwa. Mieszkańcy Wormacji popierali Marcina Lutra i jego program Odnowy Kościoła zawarty w trzech tzw. pismach programowych z 1520 roku. Drukarnia Ulricha von Huttena dostarczała ludowi pisma i broszury wrogie Kościołowi.
Zignorowano czas Wielkiego Postu, w wielu miejscach powszechna była prostytucja i odbywały się turnieje. W mieście „wszystko było dzikie i opuszczone”, przeciętnie ginęły trzy lub cztery osoby dziennie, relacjonuje współczesny świadek Dietrich Butzbach z 7 marca 1521 roku.
Pułk cesarski pod przewodnictwem Ferdynanda (1503–1564), brata Karola V, który miał reprezentować cesarza pod jego nieobecność, został powołany na prośbę książąt niemieckich. Zostało to już ustanowione jako warunek jego wyboru na króla rzymskiego w jego kapitulacji wyborczej. Karol V był także królem Hiszpanii i dowodził „imperium, w którym słońce nigdy nie zachodziło”. Dlatego należało się spodziewać, że będzie często nieobecny. W tym samym czasie po raz pierwszy postanowiono o podziale dwóch domen Hiszpanii (Karola) i Austrii (Ferdynanda), traktatem wormackim z 28 kwietnia 1521 r. Umowa obejmowała sukcesję w Dolnej i Wewnętrznej Austrii na rzecz Ferdynanda, w której traktat brukselski (1522), początkowo utrzymywany w tajemnicy, został rozszerzony również na Tyrol, Wirtembergię i Austrię Przednią, w dalszej formie utrwalił panowanie Habsburgów w Austrii. Czas tego porozumienia uważany jest za możliwą datę oddzielenia austriackich i hiszpańskich Habsburgów. Wynikiem tego zarządzenia było późniejsze przejęcie przez Austriaków godności cesarskiej, które (z krótką przerwą) trwało do schyłku imperium w 1806 roku.
Kolejnym punktem negocjacji była Gravamina narodu niemieckiego, pierwotnie skargi z niemieckojęzycznego obszaru przeciwko papieżowi i Kurii w Rzymie. Podczas Sejmu Rzeszy połączyły się ruchy Gravaminy i luterańska Reformacja. Komisja dóbr cesarskich pod przewodnictwem księcia Jerzego Stałego, w której uczestniczyli tylko przedstawiciele duchowieństwa, zebrała łącznie 102 skargi. Była to najobszerniejsza lista tego rodzaju. Wraz z Sejmem Rzeszy w 1521 ruch Gravamina - wcześniej wspierany głównie przez duchowieństwo wyższe - stał się teraz wyłącznie sprawą klas świeckich, ponieważ nastąpiły również zmiany treściowe: do krytyki papieża i Kurii przyszedł czas na krytykę duchowieństwa i kościelnej jurysdykcji w imperium.
Z historycznego punktu widzenia, najwybitniejsze wydarzenie Sejmu Rzeszy 1521 - pojawienie się Marcina Lutra przed cesarzem Karolem V - było tylko jednym z wielu punktów negocjowanych w Wormacji dla uczestników i współczesnej opinii publicznej.
Literatura:
1. F. Werner, Die vergessene Residenz. Balthasar Neumann, Jacob Michael Küchel und der Wormser Bischofshof. In: Dittmann, Lorenz u. a.: Sprachen der Kunst = Festschrift für K. Güthlein zum 65. Geburtstag, 2007, 127-138.
2. F. Werner, Von Wohnhäusern, Landsitzen und Villen. In: Ders. u. G. Bönnen: Die Wormser Industriellenfamilie von Heyl. Öffentliches und privates Wirken zwischen Bürgertum und Adel. Wernersche Verlagsgesellschaft, 2010, 187-312.
3. Fr. Battenberg, Worms. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 773-774.
4. Th. Kolde, Luther und der Reichstag zu Worms. 1521, 2017, 20-45.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz