Erazm z Rotterdamu

Portret Erazma w wykonaniu H.Holbeina Młodszego, 1523.

Ten niderlandzki filolog, filozof, propagator kultury antycznej, jeden z czołowych humanistów renesansu zwany księciem humanistów był nieślubnym synem Rogera Gerarda, który później został katolickim duchownym i Margaret, córki lekarza z Zevembergu. Wcześnie osierocony, w 1487 wstąpił do klasztoru augustianów, gdzie przebywał pięć lat. W 1492 przyjął święcenia kapłańskie. Następnie za pozwoleniem władz duchownych opuścił klasztor i został sekretarzem biskupa Henryka von Bergen w Cambrai. W 1495 wyjechał do Paryża, później do Anglii, gdzie zawarł przyjaźń z Tomaszem Morusem oraz interpretatorem Biblii, Johnem Coletem. W 1506 uzyskał doktorat z teologii w Turynie. Erazm nie sprawował swego kapłańskiego urzędu, wcześnie zrzucił szaty zakonne i kapłańskie. Dopiero 24 lata po tym fakcie wniósł prośbę o papieską dyspensę.

Głosił, że człowiek z natury jest dobry, zło zaś pochodzi z niewiedzy. W swoich dziełach krytykował przywary społeczne, takie jak przekupstwo, hipokryzja, rozwiązłe obyczaje kleru. Najsławniejsza jego rozprawa „Pochwała głupoty” jest satyrą na ówczesne społeczeństwo. Namawiał, aby Pismo Święte było czytane przez osoby świeckie w języku narodowym.

Poglądy pedagogiczne Erazma charakteryzują się ciepłem i serdecznością względem dzieci i młodzieży. Sprzeciwiał się on szkole takiej, jaka istniała, zwłaszcza surowemu traktowaniu uczniów przez nauczycieli. Nie podobały mu się również treści i metody nauki szkolnej. Uważał, że nauka w szkole ma być przyjemna dla dziecka, sprawiać radość, inspirować. Przekonywał, że kształcenie powinno opierać się na językach klasycznych – łacinie i grece, a historia, geografia, matematyka powinny pełnić rolę służebną w stosunku do literatury.

Jeszcze przed wystąpieniem ks. Marcina Lutra głosił poglądy zbliżone do reformacyjnych. Szydził ze średniowiecznej pobożności, ze średniowiecznych podręczników, takich jak np. „Mammotrectus super Bibliam”, na których kształcili się duchowni.

Pragnął wydać własny przekład Nowego Testamentu na łacinę, jednak nie mógł znaleźć wydawcy. Przygotował więc Nowy Testament grecko-łaciński (tekst łaciński to jego własny przekład). Wydanie to wzbudziło zainteresowanie prawdami wiary pierwotnego Kościoła i przyczyniło się do zakwestionowania wielu katolickich doktryn, przez co wywołało szerokie kontrowersje. Umożliwiło ono także drogę do przekładów Biblii na języki narodowe. Jednym z nich był niemiecki przekład Nowego Testamentu przygotowany przez Marcina Lutra. Erazm zachęcał osoby świeckie do czytania Pisma Świętego i popierał działalność Reformatora. W liście do elektora saskiego Fryderyka III Mądrego pisał, że „grzechem” Lutra jest to, iż „naruszył tiarę papieża i brzuchy mnichów” a w liście do papieża Leona X nazwał wittenberskiego Reformatora „potężną trąbą ewangelii prawdy”. Erazm i Doktor Marcin nigdy nie poznali się osobiście. Od 1519 roku korespondowali z sobą z różną częstotliwością. W późniejszym okresie Erazm poróżnił się z Lutrem w kwestii wolnej woli człowieka, pozostał jednak zwolennikiem reform w Kościele oraz nawoływał do powrotu do nauki Chrystusa.

Z powodu swoich poglądów naraził się na ostrą krytykę władz Kościoła katolickiego. W wielu miejscach Europy zwalczano rozpowszechnianie jego dzieł, palono je na stosie, jego samego zaś oskarżano o herezję (na jego pogrzebie nie zjawił się żaden katolicki duchowny). Papież Paweł IV w 1559 zaliczył wszystkie jego dzieła do pierwszej kategorii ksiąg zakazanych. Sankcje te zostały kilka lat później częściowo złagodzone przez Sobór Trydencki nadal jednak większość z tych dzieł podlegała mniej lub bardziej restrykcyjnej cenzurze. Jednak nie wszyscy hierarchowie byli mu nieprzychylni. Do jego przyjaciół zaliczał się m.in. kardynał Jan Fisher (przyszły święty). W 1535 roku papież Paweł III proponował mu nawet godność kardynalską. Erazm odmówił przyjęcia tej nominacji z uwagi na zły stan zdrowia.

Literatura:

1. E. Rummel, Desiderius Erasmus, Zalta (red.), [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], Winter 2017 Edition, Metaphysics Research Lab, Stanford University, 27 września 2017 [dostęp 2017-12-30] .

2. J. Huizinga, Erasmus und Luther: Europäischer Humanismus und Reformation, 2016, 157.

3. W. Ribhegge, Erasmus von Rotterdam, 2010, 17.

4. J. D. Tracy, "Desiderius Erasmus Biography & Facts". Encyclopedia Britannica. Encyclopedia Britannica. Retrieved 29 May 2018.

5. N. E. M. Pedersen, Erasmus og reformationen: Tænkeren mellem tradition og fornyelse, 2017, 24-56.