Filip Melanchton w obrazach XVI wieku

Albrecht Dürer, portret Filipa Melanchtona z 1526 roku

Albrecht Dürer wykonał rycinę z portretem reformatora podczas jego pobytu w Norymberdze w 1526 roku. Miedzioryt stworzony na podstawie tego rysunku opatrzony jest łacińskim napisem: „Dürer potrafił wyuczoną ręką namalować twarz uczonego Filipa, ale nie jego duszę.” Podpis należy rozumieć jako paradoksalną pochwałę artysty. Porównuje „wyuczoną rękę” Dürera z uczonym duchem Melanchtona i w ten sposób otwiera przed widzem możliwość „odnowienia pamięci tego, co jest przedstawione w formie i działaniu, a także ukrytej pamięci artysty w stale żywej obecności Melanchtona w obrazie przy każdym akcie oglądania”. Malarski wynalazek Dürera był bardzo chwalony przez współczesnych. Arkusz z portretem Melanchtona był popularnym darem przyjaźni w kręgach humanistycznych.

Rycina monogramisty I.B. (prawdopodobnie Georg Pencz) przedstawia portret Melanchtona w profilu 3/4 z 1530 roku, patrzącego w prawo z otwartym kapeluszem i szerokim rondem osadzonym pod kątem. Ponownie można założyć, że zastosowano metodę przedstawienia Filipa po jego śmierci. Kartusz inskrypcyjny z łacińską dewizą Rz 8,31 identyfikuje Melanchtona jako reformatora, a ten sam grawer, tworząc lewostronny portret Lutra, wyprzedził podwójne portrety reformatorów, do których warsztat Cranacha opracował później.

Hans Holbein Młodszy, 1535

 Hans Holbein Młodszy wykonał portret kapsułowy Melanchtona (obecnie Muzeum Krajowe Dolnej Saksonii w Hanowerze) około 1535 roku, prawdopodobnie dla angielskiego klienta. Nawiązuje do ryciny Dürera, ale używa koloru do wizualizacji zarówno zewnętrznego wyglądu, jak i wewnętrznego świata Melanchtona. Ponieważ Holbein i Melanchton nigdy nie spotkali się, artysta najwyraźniej wykorzystał wcześniejsze portrety reformatora. Kiedy w XVIII wieku w londyńskim Pałacu Kensington znaleziono grupę rysunków Holbeina, ktoś napisał później imię Melanchton na portrecie młodego mężczyzny w berecie. Rysy twarzy tego mężczyzny zostały również przedstawione na portretach Melanchtona z XVIII i XIX wieku. Century otrzymany na przykład na akwafortach Richarda Daltona.

Łukasz Cranach Starszy, 1537

Portrety Melanchtona z warsztatu Cranacha znane są dopiero od 1532 roku. Obrazy panelowe mają różne typy. Melanchtona można zobaczyć w czarnym stroju profesora, początkowo z odkrytą głową, potem w latach 40. XVI wieku z beretem. W rękach trzyma czasem zwój (Confessio Augustana) lub otwartą księgę. Stary Melanchton charakteryzuje się tym, że kozia bródka stała się pełną brodą i nosi teraz białą koszulę, czerwony dublet, a na wierzchu otwartą, czasem obszytą futrem szatę. Zapewne wszystkie te obrazy, powstające w seriach, zostały połączone z wizerunkiem Lutra jako portrety podwójne.

Heinrich Aldegrever, 1540

Miedzioryt Heinricha Aldegrevera z 1540 roku przedstawia Melanchtona jako humanistycznego uczonego w półdługim portrecie. Aldegrever i Melanchton też się nie spotkali. Filipa widać za parapetem, na którym widnieje łacińska inskrypcja: „Ty, który czytałeś liczne dzieła uczonego Filipa, widzisz, jak on wygląda. Miał 42 lata, kiedy tak wyglądał Filip Melanchton 1540”.

Friedrich Hagenauer, 1543

Podczas pobytu Melanchtona w Kolonii w 1543 roku Friedrich Hagenauer wykonał dwa wysokiej jakości portrety medalowe. Przedstawiają reformatora z profilu, zwróconego w lewo. Na odwrocie można przeczytać werset psalmu (Ps 37,37). Od XVIII wieku rocznice Reformacji dały początek wybijaniu medali Melanchtona według wzoru Hagenauera.

Literatura:

M. L. Weigel, Melanchthon-Bildnisse in Geschichte und Gegenwart. In: G.Frank (Hrsg.), Philipp Melanchthon: Der Reformator zwischen Glauben und Wissen, 2017, 73-96.