Opisy biblijne Ostatniej Wieczerzy

Benjamin West, Ostatnia Wieczerza

1. Wstęp

Wszyscy czterej Ewangeliści Nowego Testamentu i pierwszy list apostoła Pawła do Koryntian opisują Ostatnią Wieczerzę Jezusa i Jego uczniόw. Wydarzenia ostatniego posiłku Jezusa zostały prawdopodobnie przekazane przez społeczność wczesnochrześcijańską i rozwinęły się w rytuał.

Najstarsze źródło literackie (około 55/56 po Chrystusie) na ten temat pochodzi od Pawła z Tarsu. W 1 Kor 11,23-26 przedstawia raport Ostatniej Wieczerzy, którą autor sam spożył (około 40 lub 35 po Chrystusie), a następnie przekazał Kościołowi w Koryncie podczas swojej pierwszej misji około 50 po Chrystusie, a teraz cytuje go ponownie z powodu nadużyć w celebracji Wieczerzy Pańskiej (później Eucharystii):

„Albowiem ja przejąłem od Pana to, co wam przekazałem, że Pan Jezus tej nocy, której był wydany, wziął chleb, a podziękowawszy, złamał i rzekł: Bierzcie, jedzcie, to jest ciało moje za was wydane; to czyńcie na pamiątkę moją. Podobnie i kielich po wieczerzy, mówiąc: Ten kielich to nowe przymierze we krwi mojej; to czyńcie, ilekroć pić będziecie, na pamiątkę moją. Albowiem, ilekroć ten chleb jecie, a z kielicha tego pijecie, śmierć Pańską zwiastujecie, aż przyjdzie.”

Również w trzech ewangeliach synoptycznych (Mt 26,17-29; Mk 14,12-26; Łk 22,14-20) w centrum znajdują się interpretacyjne słowa Jezusa, które są prawdopodobnie najstarszą wersją po Mk 14:

„A gdy oni jedli, wziął chleb i pobłogosławił, łamał i dawał im, i rzekł: Bierzcie, to jest ciało moje. Potem wziął kielich, podziękował, dał im i pili z niego wszyscy. I rzekł im: To jest krew moja nowego przymierza, która się za wielu wylewa.” (Mk 14,22-24)

Przedstawienie pożegnalnego posiłku Jezusa w Ewangelii Jana nie zawiera sceny łamania chleba, a tym samym tradycji Wieczerzy Pańskiej w węższym znaczeniu. Zamiast tego opis zaczyna się od sceny obmycia nóg (J 13,1-20), która jest przekazywana tylko przez Jana. Po tym następuje rozdanie chleba Judaszowi Iskariocie, co zapoczątkowuje jego zdradę (J 13,21-30), a następnie spisano dłuższe przemówienia pożegnalne Jezusa, które wygłasza do uczniów podczas posiłku i które obejmują kilka rozdziałów.

2. Znaczące słowa, różnice, kontekst

Tradycje sakramentalne konsekwentnie podają, że podczas wieczerzy Jezus pobłogosławił, połamał i rozdał uczniom chleb oraz podał im kielich wina, nazywając chleb „moim ciałem”, a wino „moją krwią”. Różne wersje tych słów interpretacji, które również określa się jako „słowa ustanowienia” lub „słowa konsekracji” w języku liturgii chrześcijańskiej, są następujące:

Słowo o chlebie:

u Marka: „Bierzcie, to jest ciało moje.”

u Mateusza: „Bierzcie, jedzcie, to jest ciało moje.”

u Pawła: „Bierzcie, jedzcie, to jest ciało moje za was wydane.”

u Łukasza: „To jest ciało moje, które się za was daje.”

Słowo o winie:

u Marka: „To jest krew moja nowego przymierza, która się za wielu wylewa.”

u Mateusza: „Pijcie z niego wszyscy, albowiem to jest krew moja nowego przymierza, która się za wielu wylewa na odpuszczenie grzechów.”

u Pawła: „Ten kielich to nowe przymierze we krwi mojej."

u Łukasza: „Ten kielich, to nowe przymierze we krwi mojej, która się za was wylewa.”

1 Kor 11,23-25 ​​(typ Pawła lub tradycja testamentalna, która również następuje po Łukaszu) i Mk 14,22-25 (typ synoptyczny lub tradycja liturgiczna, która również następuje po Mateuszu) są uważane za najstarsze przekazane tradycje Sakramentu Ołtarza.

Główne różnice i cechy szczególne to:

A) Paweł: Ostatnia Wieczerza odbywa się „w noc, kiedy został wydany”; w sprawozdaniu nie wspomina się o święcie Paschy.

Marek: Wieczerza Pańska jest wyraźnie określana jako posiłek paschalny (Mk 14,12-16).

B) Paweł: Tylko słowo o chlebie zawiera dodatek soteriologiczny: „za was wydane”, stając się oświadczeniem o zbawczym znaczeniu śmierci Jezusa. Poniższe wyjaśnienia kilkakrotnie wspominają o chlebie i kielichu, a tym samym wyjaśniają, że ta interpretacja odnosi się również do kielicha, który jest następnie przekazywany.

Marek: Tylko słowo o winie zawiera dodatek soteriologiczny: „...wylewa się za wielu”, ponieważ kielich błogosławieństwa jest przekazywany po posiłku sycącym, interpretacja prawdopodobnie odnosi się do całego posiłku.

C) Paweł mówi o „nowym przymierzu we krwi”, nawiązując do Jeremiasza 31,31. Tam nowe przymierze obiecane na czas ostateczny wiąże się z przebaczeniem grzechów. Marek mówi o „krwi przymierza” w odniesieniu do zawarcia przymierza na Synaju (Wj 24,8), nie rozróżniając między starym a nowym przymierzem.

D) Według Pawła, po słowie chleba i wina Jezus nakazał: „Czyńcie to na moją pamiątkę”. Marek nie wspomina o powtórzeniu polecenia Jezusa.

E) Według Pawła, uczestnictwo w „Wieczerzy Pańskiej” oznacza głoszenie śmierci Pana aż do Jego przyjścia. Według Marka, Jezus składa przysięgę po interpretacji wina: „Odtąd nie będę więcej pił z owocu winorośli, aż znowu będę go pił w królestwie Bożym”.

Tradycja Pawła nie mówi w rzeczywistości o krwi, ale o kielichu i dlatego prawdopodobnie bierze pod uwagę żydowską obrazę, ponieważ Żydom zabroniono spożywania krwi. Werset 1 Kor 11,26 podkreśla proklamacyjny charakter Wieczerzy Pańskiej. W innym miejscu list do Koryntian mówi o tym, że Chrystus został złożony w ofierze „jako nasz baranek paschalny” (1 Kor 5,7). Niektórzy uważają, że wraz z pawłową wersją relacji o sakramentach, za potwierdzeniem chronologii w Ewangelii Jana, według której Jezus umarł w Dniu Przygotowania (14 Nisan), kiedy baranki na Paschę były zabijane w Jerozolimie.

Ewangelista Marek donosi, że wszyscy zaangażowani – łącznie z Judaszem Iskariotą, którego już zidentyfikowano jako zdrajcę – otrzymali wino rozdawane przez Jezusa: „i wszyscy z niego pili” (Mk 14,23). Paweł ostrzega jednak przed „niegodnym” udziałem w Wieczerzy Pańskiej: „Albowiem kto z niej spożywa i pije, nie uważając, że jest to ciało Pana, przez jedzenie i picie ponosi sąd” (1 Kor 11, 27.29).

Dopiero Ewangelia Mateusza, która skądinąd w dużej mierze nawiązuje do wzoru Marka, uzupełnia kielich wyraźnym stwierdzeniem o odpuszczeniu grzechów. W przeciwieństwie do tego pominięto to w jego przedstawieniu chrztu (Mt 3,6). Można z tego wywnioskować, że człowiek wymaga przebaczenia grzechów nie tylko w chrzcie, ale wielokrotnie w każdym sakramencie. Razem z soteriologicznymi formułami Słowa Chleba i Słowa Kielicha jest to jeden z nielicznych fragmentów Ewangelii, który wyraźnie sugeruje, że śmierć Jezusa miała sens przebłagalny.

Ewangelia Łukasza ma kilka charakterystycznych cech. Wcześniej Jezus mówi o swoim pragnieniu świętowania Paschy (Pessach) z uczniami. Na początku wieczerzy paschalnej pojawia się eschatologiczna zapowiedź Jezusa, że ​​w królestwie Bożym znowu będzie pił tylko „owoc winorośli” i obejmuje również spożywanie tego posiłku. Uderzające jest to, że w relacji Łukasza są rozdawane dwa kielichy, jeden na początku, a drugi na koniec celebracji posiłku. Po pierwszym kielichu następuje opis Wieczerzy Pańskiej, który zasadniczo odpowiada tradycji 1 Listu do Koryntian, ale łączy elementy obu tradycji. W przeciwieństwie do Pawła nakaz powtarzania jest cytowany tylko raz, a mianowicie po słowie chleba. W opisie drugiego kielicha wina Łukasz jest jedynym ewangelistą, który przyjmuje pawłową wersję słowa z kielicha i mówi o „nowym przymierzu”. Podobnie jak w liście do Koryntian, Jer 31,31 stoi w tle słów z kielicha. Następnie zestawia z sobą słowa interpretacyjne chleba i wina: „dla ciebie wydane” – „dla ciebie przelana”. Słowo „dziękczynienie” („Eucharystia”) występuje u Łukasza zarówno w przypadku chleba, jak i obsługi kielichami. Interpretatorzy zakładają, że łukaszowa wersja tradycji Ostatniej Wieczerzy odzwierciedla formy liturgiczne wyraźniej niż inne wersje.

W przeciwieństwie do trzech ewangelii synoptycznych, Ewangelia Jana nie umieszcza pożegnalnego posiłku Jezusa w wieczór Sederu (wieczór 14 Nisan), ale w bliżej nieokreślony wieczór przed dniem przygotowania (14 Nisan) Paschy. Zazwyczaj zakłada się wieczór przed dniem przygotowania.

Chociaż Ewangelia Jana nie zawiera opisu ustanowienia, istnieje kilka paraleli z tradycją sakramentalną: po nakarmieniu pięciu tysięcy, Jezus przemawia do grupy słuchaczy w synagodze w Kafarnaum, nazywając siebie „chlebem życia”. ”. Kulminacją rozmowy jest skierowana do słuchaczy prośba Jezusa, aby jedli jego ciało i pili jego krew (J 6,48-59). To „przemówienie” w 6 rozdziale Ewangelii Jana jest zwykle interpretowane jako odniesienie do Wieczerzy Pańskiej. Werset 51c, który według niektórych egzegetów mógłby być później dopisany przez redaktora zgodnie z tradycją synoptyczną, jest uważany za szczególnie wyraźne nawiązanie do tradycji Wieczerzy Pańskiej: „A ten chleb jest moim ciałem, które dam za życie świata”. W opinii innych historyków liturgicznych ten fragment, wraz z innymi wskazaniami, może również przemawiać za niezależną wczesnochrześcijańską tradycją Wieczerzy Pańskiej, która nie widziała w niej Wieczerzy Pańskiej, ale raczej rozmnożenie chleba jako akt założycielski chrześcijańskiego rytuału posiłku. „Śniadanie nad morzem” opisane w 21 rozdziale uzupełniającym, które Jezus zjadł z uczniami nad jeziorem Tyberiady po swoim zmartwychwstaniu, jest czasami uważane za wspomnienie lub późniejsze zastąpienie brakującej sceny Ostatniej Wieczerzy (J 21,9- 13).

3. Datowanie

Historycy przyjmują, że data ukrzyżowania przypada na lata 30-36 po Chrystusie. Co więcej, fizycy, tacy jak Isaac Newton i Colin Humphreys, wykluczyli lata 31, 32, 35 i 36 na podstawie obliczeń Paschy kalendarza astronomicznego, pozostawiając dwie prawdopodobne daty ukrzyżowania: 7, 30 i 3, 33 kwietnia. Humphreys sugeruje, że Ostatnia Wieczerza odbyła się w środę 1 kwietnia 33 roku, kontynuując rozwinięcie tezy Annie Jaubert o podwójnej Paschy:

Wszystkie Ewangelie zgadzają się, że Jezus spożył Ostatnią Wieczerzę ze swoimi uczniami przed śmiercią w piątek, mniej więcej w czasie Paschy (Pessach obchodzony był corocznie 15 Nisan, święto rozpoczynające się o zachodzie słońca) i że Jego ciało pozostało w grobie cały dzień następny, czyli w szabat (Mk 15,42; Mk 16,1-2). Jednak podczas gdy trzy ewangelie synoptyczne przedstawiają Ostatnią Wieczerzę jako wieczerzę paschalną (Mt 26,17, Mk 14,1-2, Łk 22,1-15), Ewangelia Jana nie odnosi się wyraźnie do Ostatniej Wieczerzy jako posiłku paschalnego, a także umieszcza początek Paschy kilka godzin po śmierci Jezusa. Jan sugeruje zatem, że Wielki Piątek (aż do zachodu słońca) był dniem przygotowania do Paschy (tj. 14 Nisan), a nie samą Paschą (15 Nisan). Inną osobliwością jest to, że Jan wielokrotnie określa święto Paschy jako „żydowskie” święto Paschy. Obliczenia astronomiczne dotyczące starożytnych dat Paschy, począwszy od metody Izaaka Newtona w 1733 roku, potwierdzają opis Jana. Dlatego historycznie było kilka prób pogodzenia trzech narracji synoptycznych z Janem, z których część zebrał Francis Mershman w 1912 roku. Tradycja kościelna Wielkiego Czwartku zakłada, że ​​Ostatnia Wieczerza miała miejsce w nocy przed Ukrzyżowaniem.

Nowe podejście do rozwiązania (pozornej) sprzeczności zostało zaproponowane przez Annie Jaubert w latach pięćdziesiątych podczas wykopalisk w Qumran. Twierdziła, że ​​były dwa święta Paschy: z jednej strony, zgodnie z oficjalnym żydowskim kalendarzem księżycowym, według którego święto Paschy przypadało w piątek w roku ukrzyżowania Jezusa, z drugiej strony w Palestynie istniał też kalendarz słoneczny, z którego korzystała m.in. sekta esseńczykόw, według której święto Paschy odbywało się zawsze we wtorek. Według Jaubert Jezus obchodził Paschę we wtorek, a władze żydowskie trzy dni później, w piątek wieczorem. Humphreys wyjaśnił jednak w 2011 roku, że teza Jaubert nie może być poprawna, ponieważ Pascha z Qumran (według kalendarza słonecznego) była w zasadzie obchodzona po oficjalnej żydowskiej Paschy. Mimo to poparł jej podejście do rozważenia możliwości celebrowania Paschy w różne dni. Humphreys odkrył inny kalendarz, kalendarz księżycowy w stylu egipskim, używany wówczas przez przynajmniej niektórych esseńczyków w Qumran i zelotów wśród Żydów, i jest używany nawet dzisiaj przez Samarytan. Humphreys wylicza, że ​​Ostatnia Wieczerza odbyła się wieczorem w środę 1 kwietnia 33 roku i sugeruje, że Jezus i inne wymienione kościoły stosowały się do judeo-egipskiego kalendarza księżycowego, w przeciwieństwie do oficjalnego judeo-babilońskiego kalendarza księżycowego.

Kalendarz żydowsko-egipski jest prawdopodobnie pierwotnym kalendarzem księżycowym z Egiptu, który według Księgi Wyjścia prawdopodobnie został wprowadzony w XIII wieku p.n.e. w czasach Mojżesza, a następnie był używany w religijnej liturgii Egiptu i przynajmniej do II wieku n.e. było powszechne w Egipcie. W VI wieku p.n.e., podczas niewoli babilońskiej, wygnani Żydzi przyjęli tamtejszą metodę kalkulacji czasu i wprowadzili ją po powrocie do Palestyny.

Różne daty Paschy wynikają z faktu, że kalendarz żydowsko-egipski oblicza datę niewidzialnego nowiu księżyca i ustala ją jako początek miesiąca, podczas gdy kalendarz żydowsko-babiloński obserwuje przybywający nόw księżyca dopiero około 30 godzin później i odnotowuje to jako początek miesiąca. Dzień egipski zaczyna się o wschodzie słońca, a dzień babiloński o zachodzie słońca. Te dwie różnice oznaczają, że data Paschy Samarytanina zwykle wypada dzień wcześniej niż Pascha żydowska; w niektórych latach nawet kilka dni wcześniej. Stary kalendarz używany przez Samarytan i nowy kalendarz używany przez Żydów są nadal używane w Izraelu. Według Humphreysa Ostatnia Wieczerza w środę pozwoliłaby na pojawienie się wszystkich czterech ewangelii we właściwym czasie, umieściła Jezusa w oryginalnej tradycji Mojżesza, a także rozwiązała inne problemy: było więcej czasu niż w tradycyjnym czytaniu – Ostatnia Wieczerza na czwartek - na różne przesłuchania Jezusa i na pertraktacje z Piłatem przed piątkowym ukrzyżowaniem. Ponadto obliczona linia czasowa — Ostatnia Wieczerza w środę, po której nastąpi rozprawa sądowa przed Naczelną Radą Żydowską w czwartek, a następnie krótka sesja sądu potwierdzającego w piątek, a na koniec Ukrzyżowanie — byłaby zgodna z przepisami sądu żydowskiego w sprawie oskarżeń o karę śmierci. Według najstarszych zachowanych rozporządzeń sądowych z II wieku, nocna rozprawa o zbrodnie śmierci byłaby nielegalna, podobnie jak rozprawa sądowa w przeddzień Paschy lub nawet w czasie samej Paschy.

Zgodnie z Wj 12,6 ubój baranka paschalnego zaplanowano na wieczór 14 Nisan, a rozpoczęcie posiłku paschalnego następuje natychmiast po zachodzie słońca. W Palestynie w 33 roku posiłek paschalny miał miejsce 1 i 3 kwietnia, w zależności od kalendarza, jaki obowiązywał dany Kościół. Obliczony czas ukrzyżowania na rok 33 jest wpisany na godzinę 15:00.

4. Recepcja

4.1 Teologia feministyczna

Angela Standhartinger podejrzewa, że ​​słowa ustanowienia stanowią fragment narracyjny z rytualnych lamentów śpiewanych przez kobiety. Przede wszystkim w I wieku nie było jasno określonych liturgistów do wypowiadania słów ustanowienia. Standhartinger używa następnie listów kondolencyjnych od starożytnych kobiet, aby pokazać, że rozumiały one opłakiwanie zmarłych jako swój religijny i społeczny obowiązek. Lamentacje za zmarłych przypominały o cierpieniach i śmierci zmarłego w formie pieśni, dlatego też można było zrozumieć wprowadzenie psalmów lamentacyjnych (Ps 22 i Ps 69) do narracji pasyjnych Marka i Jana. Mowa w 1. osobie liczby pojedynczej słów ustanowienia znajduje swój odpowiednik w fakcie, że o zmarłym mówi się zwykle w pierwszej osobie w lamentacjach lub epitafiach starożytności. W związku z tym słowa chleba i kielicha mogą być również wypowiedziami, które Ukrzyżowany skierował do tych, którzy pozostali w ustach brzmiącego. Podsumowując, „lamenty śpiewane przez kobiety oferują formę, w której słowa ustanowienia mogły być słyszane w kontekście udramatyzowanych narracji pasyjnych.” 

4.2 Podsumowanie badań nad Nowym Testamentem

Podczas ostatniej wieczerzy Jezusa w badaniach zaleca się różne akcenty i rekonstrukcje gestów i słów Jezusa. Xavier Léon-Dufour podsumował stan dyskusji (1993) w "Lexikon für Theologie und Kirche" w następujący sposób:

a) Specyfika fabuły Ostatniej Wieczerzy sięga Jezusa z Nazaretu (Heinz Schürmann). Paweł jest świadkiem tradycji sięgającej roku 40/42 (lub 35). Po prostu nie ma czasu na rozpowszechnienie legendy (Willi Marxsen). Relacja nie odnosi się do objawień m.in. Łk 24:30 (Oscar Cullmann), ani do przedświątecznego posiłku Jezusa np. Łk 14,21 / Mk 2,15 (Ernst Lohmeyer), ale do ostatniego posiłku przed śmiercią. Forma etiologiczna nie zaprzecza rzeczywistości działania, które sięga historycznego Jezusa.

b) Słowa ustanowienia zasadniczo wracają do Jezusa. Istnieje zgoda co do tego w odniesieniu do Marka 14,25 i słowa o chlebie. To samo niekoniecznie odnosi się do drugiego (kultowego) słowa o kielichu. W porównaniu z innym słowem o kielichu (Mk 14,25) stanowi ono dodatkowe powtórzenie, dlatego duża część dzisiejszych egzegetów jest tu sceptyczna. Niemniej jednak wielu egzegetów uważa za bardziej prawdopodobne, że słowo o kielichu sięga samego Jezusa: Thomas Söding, Knut Backhaus, Ulrich Wilckens, Peter Stuhlmacher. 

Literatura:

1. H. Hoping, Mein Leib für euch gegeben – Geschichte und Theologie der Eucharistie, 2015, 48–53.

2. P. W. Barnett, Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times, 2002, 19-21.

3. C. J. Humphreys, The Mystery of the Last Supper, 2011, 62–63, 72, 189.

4. P. Bukovec, Die frühchristliche Eucharistie, 2023, 40-71.

5. R. Leonhardt, Grundinformation Dogmatik : Ein Lehr- und Arbeitsbuch für das Studium der Theologie, 2023, 349-354.

6. A. Standhartinger, Frauen in die Geschichte einschreiben: Zum liturgischen Ort der Einsetzungsworte. In: Early Christianity, 2018 (9F), 255–274.

7. X. Léon-Dufour, Abendmahl. Letztes A>. Jesu. I. Im Neuen Testament. In: W. Kasper (Hrsg.): Lexikon für Theologie und Kirche, 1993, Bd. 1, 30–34.

8. Th. Söding, Das Mahl des Herrn. Zur Gestalt und Theologie der ältesten nachösterlichen Traditionen. In: B. J. Hilberath, D. Sattler (Hrsg.): Vorgeschmack. Ökumenische Bemühungen um die Eucharistie, 1995, 134–163.

9. K. Backhaus, Hat Jesus vom Gottesbund gesprochen? In: Theologie und Glaube 86 (1996), 343–356.

10. U. Wilckens: Jesu Tod und Auferstehung und die Entstehung der Kirche aus Juden und Heiden (= Theologie des Neuen Testaments. Band I/2), 2007, darin S. 15ff.: Jesu Tod als stellvertretende Lebenshingabe „für viele“, S. 54ff.: Die Päsachwoche.

11. P. Stuhlmacher, Grundlegung: Von Jesus zu Paulus (= Biblische Theologie des Neuen Testaments. Band 1), 2005, 124ff.