Historia Torgawy (Torgau)

Torgawa ok. 1650 roku, rycina Matthäusa Meriana

Początki miasta sięgają IX wieku. Nad Łabą na terenie obecnego zamku znajdowała się drewniana osada słowiańska o nazwie Turguo która należała do plemiona Nieletykόw. Po raz pierwszy miasto wymienione zostało w 973, jako Torgove. Na miejscu dawnej osady w X wieku, kiedy miejscowość znalazła się na terenie cesarstwa, powstała nowa siedziba. W 1119 została poświadczona tu osada targowa. Jej rozwojowi sprzyjało położenie nad Łabą przy traktacie handlowym pomiędzy Frankfurtem nad Odrą a Lipskiem. Istnieje notatka z 1267 roku mówiąca o mieście Torgau.

Miasto należało do książąt Saksonii-Wittenbergi. Po bezpotomnej śmierci ostatniego księcia z dynastii askańskiej w 1423 roku, Elektorat przeszedł w ręce dynastii Wettynόw, którzy założyli tu swoją rezydencję. Po podziale lipskim w 1485, Torgau przejęli Wettyni z linii ernestyńskiej. Torgau stał się najważniejszą siedzibą tej gałęzi rodu obok Weimaru. Od 1525 roku miasto stało się samodzielną rezydencją. W wojnie szmalkaldzkiej w latach 1546-1547 władcy protestanccy zostali pokonani przez cesarza Karola V Habsburga. W wyniku kapitulacji Wittenbergi Torgau przeszło między innymi z Ernestyńskiej Saksonii pod wodzą Jana Fryderyka do Albertyńskiej Saksonii pod wodzą jego kuzyna Maurycego (Moritza) w Dreźnie. Odtąd zamek Hartenfels był tylko drugorzędną rezydencją, ale nigdy nie stracił symbolicznego znaczenia dla ruchu reformacyjnego.

W XVI wieku miasto stało się siedziba elektora saskiego, dla którego został rozbudowany nad Łabą monumentalny zamek Hartenfels. Stał się on główną rezydencją elektorów ernestyńskich: rezydowali tu Fryderyk III Mądry, Jan Stały i Jan Fryderyk.

W wyniku Reformacji, kiedy to miasto opowiedziało się za naukami doktora Marcina Lutra władze miasta zamknęły istniejące tu klasztory w 1523 roku. Mieszkańcy Torgau niszczyli obrazy i rzeźby przedstawiających świętych wewnątrz kościołów, splądrowali tamtejszy klasztor franciszkanów. Miasto stało się silnym ośrodkiem luteranizmu. Johann Walter, wydawca pierwszej protestanckiej księgi hymnów chóralnych, pracował od 1526 roku jako kantor miejski w Torgau. W 1530 roku sformułowane zostały tu Artykuły torgawskie, stanowiące podstawę Konfesji Augsburskiej (CA).

W 1552 roku wdowa po Lutrze, Katharina von Bora, udała się do Torgau, aby uciec przed zarazą, która wybuchła w Wittenberdze. Jednak podczas podrόży złamała miednicę i zmarła w wyniku doznanych obrażeń 20 grudnia 1552. W jej domu śmierci znajduje się muzeum. Jej grób w kościele Mariackim (niem. Marienkirche) jest jednym z zabytków miasta.

W latach 1697–1706 i 1709–1763 miasto leżało w granicach unijnego państwa polsko-saskiego 3 października 1760 pod Torgau miała miejsce bitwa, w której Prusacy odnieśli zwycięstwo nad Austriakami.

W 1871 miasto zostało włączone w granice zjednoczonych Niemiec.

Pomnik upamiętniający spotkanie wojsk alianckich nad Łabą.

25 kwietnia 1945 roku w Torgau doszło do spotkania wojsk amerykańskich i radzieckich. Dzień później spotkanie to zainscenizowano ponownie przed kamerami filmowymi i w formie kroniki filmowej obiegło ono świat.

Dawne więzienie Wehrmachtu i sowiecki obóz specjalny Fort Zinna był zakładem karnym w NRD w latach 1950-1990. Celem systemu karnego było wychowanie więźniów do przestrzegania praw państwa socjalistycznego, jednak więzienie służyło nie tylko ochronie społeczeństwa przed przestępcami. Pierwszymi skazanymi byli więźniowie sowieckich obozów specjalnych po ich rozwiązaniu. Zostali skazani przez sowieckie trybunały wojskowe za wypowiedzi przeciwko sowieckiej polityce okupacyjnej, za „szpiegostwo” lub za ich zachowanie w czasach nazistowskich.

Ponadto w latach 50-tych i 60-tych przetrzymywano w Torgawie aktywnych przeciwników polityki partii socjalistycznej SED, którzy zostali skazani przez sądy wschodnioniemieckie. Później dominował odsetek skazanych za przestępstwa kryminalne. Ponadto wyroki w Torgau odbywali także więźniowie skazani za „nielegalne przekroczenie granicy” lub inne „zbrodnie przeciwko NRD”.
Do 1975 roku w Torgau przetrzymywano również młodocianych przestępców. Areszt śledczy dla nieletnich („Jugendhaus”) mieścił się początkowo w budynku aresztu śledczego Fischerdörfchen, a od 1963 roku w zakładzie karnym w Forcie Zinna. Codzienność więzienna charakteryzowała się kontrolą, paternalizmem i nękaniem. Więźniowie byli szpiegowani przez współwięźniów i członków więziennictwa. Budynki fortu były zaniedbane i przepełnione. Higiena i ochrona zdrowia do końca pozostawały niewystarczające. Jesienią 1989 roku więźniowie protestowali przeciwko tym nadużyciom. Od zjednoczenia Niemiec w 1990 roku dawne więzienie Niemieckiej Republiki Demokratycznej jest więzieniem Wolnego Państwa Saksonii (niem. Freistaat Sachsen).

Literatura:

1. E. Eichler, H. Walther (Hrsg.), Historisches Ortsnamenbuch von Sachsen. Band II: M-Z, 2001, 512.

2. Ch. Wendt, Wird aus häßlichem Entlein bald ein stolzer Schwan?, Torgauer Zeitung. 10. Dezember 2016.

3. Sächsische Zeitung, 23.05.2018.

4. DDR (otworzono 9.06.2023)

5. DDR2 (otworzono 9.06.2023)