 |
| Justus Jonas (1493-1555) |
1. Wprowadzenie
Justus Jonas urodził się w 1493 roku w Wolnym Mieście Rzeszy Nordhausen i dorastał tam jako Jobst Koch. Ojciec Jonas Koch († po 1503), ttórego imienia używał później jako rodowe nazwisko, był radnym miejskiej klasy wyższej i utrzymywał kontakty z sąsiednimi hrabiami Stolberg i Hohnstein. Jego matką była albo pierwsza żona Jonasa Kocha z szanowanej rodziny von Wenden, albo jego druga żona Katharina, która od pierwszego małżeństwa otrzymała imię Wolffhain.
Wpływowa rodzina posiadała okazały dom na ówczesnym Holzmarkt (dziś Placu Lutra). Jonas otrzymał swoje pierwsze solidne wykształcenie w miejscowej szkole łacińskiej. Być może jego ojciec, który jest potwierdzony dopiero w 1503 roku, wprowadził go w politykę miejską.
Latem 1506 roku Jonas wraz z Tilemannem Plathnerem rozpoczął studia na Wydziale Artystycznym Uniwersytetu w Erfurcie. W tych czasach uniwersytet otwierał się na wpływ humanizmu, który wyróżniał się na tle starej scholastycznej tradycji nauki. Mutianus Rufus i Urbanus Rhegius założyli w 1505 roku grono przyjaciół oddanych nowym ideom, do którego dołączyli Petreius Aperbacchus, Helius Eobanus Hessus, Herbord von der Marthen i Johann Lange. Działając jako korporacja, studenci wdali się w poważne kłótnie z rzemieślnikami miasta.
Justus Jonas, który z entuzjazmem przysłuchiwał się wykładom Eobanusa Hessusa, znajdował się pod wpływem tego humanistycznego kręgu i prawdopodobnie również Hessus fascytował go interpretacją myśli Erazma z Rotterdamu. Jonas uzyskał tytuł licencjata już w 1507 roku, a magister artium w 1510 roku. Przed dalszymi zamieszkami studenckimi uciekł do Wittenbergi w semestrze letnim 1511 roku. Tutaj, na Uniwersytecie Leucorea, podjął studia prawnicze pod kierunkiem Henning Göde. W Wittenberdze zaprzyjaźnił się z Jerzym (Georgiem) Spalatinem, a w 1511 roku uczęszczał na kazania Wenzeslausa Lincka. W środę 8 stycznia 1513 roku ukończył studia prawnicze z tytułem licencjata.
Jonas utrzymywał nadal kontakty ze znajomymi w Erfurcie i wrócił tam wiosną 1515 roku. Rok później przyjął święcenia kapłańskie i został kanonikiem w kościele św. Sewera. W związku z tym Jonas po raz pierwszy głosił kazania w 1516 roku na wzgórzu katedralnym w Erfurcie oraz wykładał prawo kanoniczne na temat listów paulińskich na uniwersytecie. 16 sierpnia 1518 uzyskał stopień doktora na obu praw (iuris utriusque). Na przełomie 1518 i 1519 roku, po wycofaniu się Göde'a, uzyskał licencję wykładowcy w kościele św. Sewera, a tym samym profesurę na wydziale prawa.
Po powrocie do Erfurtu Jonas powrócił do grupy humanistów, w której stopniowo objął pozycję lidera. Mutian często wychwalał jego poezję. Decydującym czynnikiem był kontakt z Johannem Lange, który zwiększył zainteresowanie Jonasa kwestiami teologicznymi i zapoznał go z ideami Marcina Lutra. Pod jego wpływem Jonas zaczął uczyć się języka greckiego.
Elektor Fryderyk III Mądry, który przejął władzę w Erfurcie na mocy traktatu w Naumburgu (1516), również promował idee renesansu na swoim uniwersytecie państwowym. Wiosną 1519 roku zlecił Jonasowi wyjazd do Erazma z Rotterdamu na Uniwersytet w Leuven, którego celem było zbliżenie Marcina Lutra i wielkiego humanisty. Podczas półtorarocznego pobytu w Holandii, Erazm namawiał Jonasa, aby zwrócił się ku „prawdziwej teologii” i ostrzegł go przed „fałszywymi kaznodziejami”, którzy głosili nie Jezusa Chrystusa, ale ludzi i siebie.
Kiedy Jonas wrócił do Erfurtu, został wybrany rektorem uniwersytetu 2 maja 1519. Natychmiast podjął próbę przekształcenia uczelni, która była oddana duchowi scholastycznemu, na wzór humanizmu i wyostrzenia jej profilu teologicznego. Nawet jeśli z perspektywy czasu te reformy wydają się nieskuteczne, postrzegano je jako wielki sukces w swoim czasie.
Gdy Jonas coraz bardziej zwracał się w stronę teologii, uniwersytety w Erfurcie i Paryżu zostały wyznaczone na arbitrów w dyspucie lipskiej. Kiedy Johannes Eck próbował wpłynąć na wybór arbitrów na Uniwersytecie w Erfurcie, wykluczając osoby niebędące teologami, nie udało mu się to, ale Justus Jonas coraz częściej postrzegał siebie jako teologa. Erazm z Rotterdamu brał również udział w tym procesie przemian duchowych u Justusa, pisząc w liście z 1 czerwca 1519:
„Chociaż zakładam, że znasz siebie, uważam za stosowne zachęcić cię, abyś poświęcił wszystkie swoje studia tej służbie, która jest najzdrowszą ze wszystkich, ponieważ Bóg nie przeznaczył cię na brudną robotę prawnika, ale wydaje się, że tak wybrał cię jako narzędzie, by niejako rozjaśnić chwałę Jezusa Chrystusa, Jego Syna i rozpalić serca śmiertelników do Jego poznania. "
Dzięki kontaktowi z teologami z Wittenbergi rozpoczął się postępujący proces, w którym Jonas zmienił entuzjastycznego humanistę w towarzysza doktora Lutra. W 1527 roku całkowicie odwrócił się od Erazma.
2. Justus Jonas w Wittenberdze
W połowie 1520 roku Jonas skontaktował się z teologami z Wittenbergi, a Luter pogratulował mu przejścia z prawa do teologii. Wraz ze śmiercią Henninga Göde 21 stycznia 1521 stanowisko rektora na Uniwersytecie w Wittenberdze zwolniło się. Spalatin, przyjaciel z czasów studenckich w Wittenberdze, polecił Jonasa elektorowi Fryderykowi III Mądremu za zgodą Lutra i Melanchtona. Książę chciał powołać na to stanowisko Mutianusa Rufusa, ale ten odmówił na korzyść jego byłego ucznia – Justusa Jonasa. Jednak Spalatin nie ukrywał, że Justus zmienił profil i został teologiem. W związku z tym musiał wykładać z prawa kanonicznego.
Towarzysząc Lutrowi podczas Sejmu Rzeszy w Wormacji (1521), Jonas okazał solidarność z reformatorami z Wittenbergi, których imponująco wspierał w swojej pracy „Acta et res gesta Doctoris Martini Lutheri”. 6 czerwca został proboszczem kościoła zamkowego w Wittenberdze. 19 czerwca Jonas oświadczył elektorowi, że chce zrobić doktorat z teologii. Podkreślił, jak ważne jest, aby proboszcz mógł głosić kazania, doradzać, debatować i odpowiednio działać. Jonas zachował stanowisko proboszcza na czas doktoratu i został zwolniony z osobistego nauczania prawa kanonicznego. 24 września uzyskał doktorat z teologii, a 17 października został przyjęty na wydział teologiczny. Zapłacił pomocnikowi, który musiał wygłaszać za niego wykłady z prawa kanonicznego 20 guldenów ze swoich dochodów.
Podczas pobytu Marcina Lutra na zamku Wartburg na wydziale dyskutowano na temat prywatnych mszy (mszy bez zgromadzenia), małżeństwa kapłańskiego i celibatu. Luter, który w liście wypowiedział się przeciwko prywatnym mszom, zachęcił nieświadomie swoich zwolenników do działań. Na skutek powstałego ruchu w Wittenberdze Justus Jonas i Andreas Bodenstein (Karlstadt) prowadzili kampanię na rzecz zniesienia różnych nadużyć i uroczystości mszalnych. Na Boże Narodzenie 1521 postanowiono podawać Wieczerzę Pańską „sub utraque” (chleb i wino).
Jonas poparł ruch w kwestii małżeństwa kapłanów. Bartholomäus Bernhardi był pierwszy, który wszedł w związek małżeński, a 20 stycznia 1522 roku Andreas Bodenstein podążył za nim z pompatycznym ślubem z 15-letnią Anną von Mochau. Justus Jonas poślubił Katharinę 9 maja 1522, córkę szlachcica Ericha Falcka z Bleddin. Doktor Luter przyjął to z zadowoleniem, ale Albrecht Brandenburski i Johann Fabri interweniowali przeciwko temu poważnemu naruszeniu obowiązującego prawa kościelnego. Elektor Fryderyk III Mądry również skrytykował procedurę i zagroził wycofaniem beneficjum w 1523 roku, ale jego reakcja była ostrożna, jako że przeważali zwolennicy małżeństwa kapłanów. Kiedy Andreas Bodenstein wyolbrzymił kwestię obrazów w kościołach i ogólna sytuacja stała się krytyczna z powodu proroków zwickawskich, Jonas odwrócił się od Bodensteina i stanął po stronie Lutra.
W kościele zamkowym liturgię nadal sprawowano w sposób tradycyjny, z myślą o elektorze, który formalnie pozostawał katolikiem. Luter nie pochwalał tego, a Jonas wraz z Janem Bugenhagenem sformułowali dla kościoła zamkowego regulamin nabożeństw protestanckich, który następnie wydrukowano po łacinie. Ze względu na opór elektora ten porządek nie był początkowo stosowany, ale po cyklu kazań Marcina Lutra Jonas mógł odprawić pierwsze nabożeństwo luterańskie w Nowy Rok 1525. Jesienią kościół zamkowy został całkowicie zreformowany - a więc nieuchronnie zsekularyzowany.
Podczas wykładów w Wittenberdze, które rozpoczęły się w 1522 roku, Jonas zajął się listem Pawła do Rzymian i na wzór Marcina Lutra interpretował go, czasem po łacinie, a czasem po niemiecku. W 1524 roku wykładał Dzieje Apostołów, wydrukowane w języku łacińskim i niemieckim, a w 1529 roku wygłosił wykłady o Psalmach.
W 1523 roku został dziekanem wydziału teologicznego i pełnił tę funkcję do 1533 roku. W semestrze letnim i zimowym 1530, oraz w semestrze zimowym 1536 pełnił również funkcję rektora Uniwersytetu w Wittenberdze. Z okazji uroczystych doktoratów Johannesa (Jana) Bugenhagena, Caspara Crucigera i Johannesa Aepinusa 17 czerwca 1533 mówił w swoim przemówieniu „De gradibus in theologia” o znaczeniu teologii w nowej epoce.
W naukowym sporze między Casparem Crucigerem a Konradem Cordatusem, Jonas nie wdał się w żadne kontrowersje literackie. Być może dostrzegł już narastający spór między luterańskim a melanchtońskim rozumieniem teologii i chciał go uniknąć. Przecież sama kwestia Reformacji miała dużo przeciwników, o czym świadczą jego literackie dyskusje z Georgem Witzelem i Johannesem Cochläusem.
3. Justus Jonas jako teolog
Justus Jonas zdobył szczególne zasługi dzięki swej pracy teologicznej niż dzięki licznym niemieckim przekładom łacińskich pism Lutra i Melanchtona. Odegrał również ważną rolę w tworzeniu Biblii Lutra, której był jednym z najbardziej aktywnych pomocników, doradców i rozmówców Reformatora. Dzięki jego tłumaczeniom pisma stały się dostępne dla szerokiego grona odbiorców, przyczyniając się w ten sposób do szerokiego rozpowszechnienia idei reformacji.
Kiedy Luter zaproponował elektorowi Janowi Stałemu wizytację w kościołach i szkołach Saksonii, Jonas był jednym z tych, którzy wraz z Lutrem, Melanchtonem i Bugenhagenem musieli opracować plany wizytacji. Brał również udział w ich realizacji od 1528 do 1530 roku. W 1529 roku wziął udział w dyskusji religijnej w Marburgu i negocjował z Martinem Bucerem w dogłębnym i znanym dialogu na temat artykułów wiary o Trójcy Świętej, grzechu pierworodnym itd. Tylko w kwestii Wieczerzy Pańskiej nie można było dojść do porozumienia. Dalsze próby zjednoczenia obozu reformatorów z tzw. Górnych Niemiec (pod przewodnictwem Bucera) i z Wittenbergi doprowadziły do porozumienia wittenberskiego w 1536 roku, w którym uzgodniono formułę Komunii opracowaną przez Melanchtona.
Jeszcze ważniejszy był jego udział w Sejmie Rzeszy w Augsburgu (1530) i jego udział w opracowaniu Confessio Augustana (CA). Jonas pracował już nad wstępnym projektem artykułów torgawskich, które traktowały o wierze i zwyczajach kościelnych, ale zostały zakwestionowane. Nad ostateczną wersją Wyznania Wiary pracowano w Augsburgu do ostatniej chwili. Jonas otrzymał zadanie przetłumaczenia na łacinę przedmowy Gregora Brücka. Ponadto powierzono mu negocjacje w mniej lub bardziej ważnych kwestiach, na temat których prowadził obszerną korespondencję.
Justus Jonas brał także udział w rozbudowie i organizacji poszczególnych kościołów krajowych (Landeskirchen) i terenów kościelnych. Od 1532 roku utrzymywał szczególnie bliskie stosunki z władcami Anhaltu, a w 1538 otrzymał tam polecenie założenia nowego porządku kościelnego w Zerbst, który ukształtował całe przyszłe Księstwo Anhalt. W 1536 roku objął urząd proboszcza w Naumburgu od 27 kwietnia do 8 września i początkowo musiał stawić czoła sporom z biskupem katolickim. Pod opieką elektora przeforsował reformację, którą jego następca Nikolaus Medler ustanowił na podstawie wypracowanego przez siebie porządku kościelnego (Kirchenordnung). Justus Jonas był również obecny na negocjacjach w Brunszwiku, przesłał elektorowi brandenburskiemu Joachimowi II porządek kościelny i zachęcił go do wprowadzenia.
Choć osobiście nie brał udziału w zjeździe w Schmalkalden (1537), podpisał powstałe tam artykuły, co świadczy o jego znaczeniu dla reformacji wittenberskiej. Należy również wspomnieć o jego udziale we wprowadzeniu reformacji w latach 1537/38 w albertyńskiej części Saksonii za księcia Henryka. Po śmierci Jerzego Brodatego Jonas głosił kazanie z Lutrem w dniu Zesłania Ducha Świętego 1539 w Nikolaikirche w Lipsku, co zapoczątkowało reformację w tym mieście. Jonasowi powierzono wyjaśnienie wszystkich spraw związanych z wprowadzeniem reformacji i przeprowadzeniem wizytacji w albertyńskiej części kraju, zajmował się także porządkami kościelnymi.
Jonasz wykazał się szczególnymi zdolnościami organizacyjnymi w swoich propozycjach ustanowienia konsystorza, za pomocą którego reformatorzy wittenberscy, na prośbę elektora, mieliby skonsolidować porządek religijny kościoła ewangelickiego, monitorować kapłaństwo we wszystkich kwestiach teologicznych i podejmować działania w razie naruszeń. Sam Jonas był członkiem konsystorza w Wittenberdze. Jednak na prośbę Lutra zwolniono go z tego zadania, aby więcej czasu poświęcić swojej profesurze.
Jako towarzysz Melanchtona, Jonas był świadkiem jego choroby i „duszpasterskich prób ratunku” Lutra podczas podróży do religijnej dysputy w Hagenau (1540). Był również obecny, gdy Fryderyk III Mądry miał otrzymać Wieczerzę Pańską pod obiema postaciami przed śmiercią w 1525 roku.
4. Justus Jonas w Halle
 |
| W kościele Mariackim w Halle. Foto: K. Basiński |
Na początku Reformacji Halle było miastem archidiecezji magdeburskiej i preferowaną siedzibą jej arcybiskupa Albrechta z Brandenburgii (Brandenburskiego) będącego przeciwnikiem reformacji, która znalazła w mieście zwolenników. W zamian za zapłatę specjalnego podatku w wysokości 22 000 guldenów na spłatę długów rada miasta mogła jednak wyegzekwować powołanie 28 marca 1541 roku kaznodziei i nauczyciela „konfesji augsburskiej”.
Po tym jak Johann Pfeffinger odmówił , przeprowadzono dochodzenie w Wittenberdze. Na polecenie elektora Jana Fryderyka I Jonas został wysłany do Halle ze swoim kapelanem Andreasem Poachem. 15 kwietnia 1541 wygłosił swoje pierwsze kazanie w kościele Mariackim (Marienkirche lub Marktkirche). 28 kwietnia wprowadzono Wieczerzę Pańską pod dwiema postaciami („sub utraque”) wbrew oporowi katolików.
Parafia Jonasa była tak liczna, że przestrzeń w niedokończonym jeszcze kościele Mariackim wkrótce przestała wystarczać . Justus głosił kazania w szpitalu i doprowadził do tego, że od Bożego Narodzenia 1541 kościół św. Ulryka został udostępniony coraz większej liczbie wiernych ewangelickich. Jednak przeciwnicy, zwłaszcza dominikanie i franciszkanie, przeszkadzali Jonasowi w kazaniach.
W celu dalszym etapie wprowadzania reformacji złożono wniosek do rady miasta o kasatę klasztorów. W swoim raporcie z 15 stycznia 1542 roku Jonas uzyskał mandat, który zabraniał mnichom „ingerowania” w sprawy laickie. Gdy Jonas głosił kazanie w kościele św. Maurycego latem 1542 roku, pewien mnich zaatakował go toporem.
Wkrótce we wszystkich trzech kościołach miejskich w Halle pracowali protestanccy kaznodzieje. Jonas napisał halski porządek kościelny w 1543 roku na podstawie tego wprowadzonego w Wittenberdze, zreorganizował także system szkolnictwa. Od 1542 roku określał się w listach jako „superintendent Halle”. Po tym, jak udało mu się pozostać w mieście w negocjacjach z elektorem, został ordynowany na biskupa przez radę miejską 3 listopada 1544. Akt nominacji wystawiony 11 grudnia mianował go proboszczem kościoła Mariackiego i superintendentem miejskim. Jego stanowisko superintendenta rozciągało się na miasto Halle i diecezję Merseburg.
5. Justus Jonas i śmierć Marcina Lutra
Po tym jak Johann Pfeffinger odmówił , przeprowadzono dochodzenie w Wittenberdze. Na polecenie elektora Jana Fryderyka I Jonas został wysłany do Halle ze swoim kapelanem Andreasem Poachem. 15 kwietnia 1541 wygłosił swoje pierwsze kazanie w kościele Mariackim (Marienkirche lub Marktkirche). 28 kwietnia wprowadzono Wieczerzę Pańską pod dwiema postaciami („sub utraque”) wbrew oporowi katolików.
Parafia Jonasa była tak liczna, że przestrzeń w niedokończonym jeszcze kościele Mariackim wkrótce przestała wystarczać . Justus głosił kazania w szpitalu i doprowadził do tego, że od Bożego Narodzenia 1541 kościół św. Ulryka został udostępniony coraz większej liczbie wiernych ewangelickich. Jednak przeciwnicy, zwłaszcza dominikanie i franciszkanie, przeszkadzali Jonasowi w kazaniach.
W celu dalszym etapie wprowadzania reformacji złożono wniosek do rady miasta o kasatę klasztorów. W swoim raporcie z 15 stycznia 1542 roku Jonas uzyskał mandat, który zabraniał mnichom „ingerowania” w sprawy laickie. Gdy Jonas głosił kazanie w kościele św. Maurycego latem 1542 roku, pewien mnich zaatakował go toporem.
Wkrótce we wszystkich trzech kościołach miejskich w Halle pracowali protestanccy kaznodzieje. Jonas napisał halski porządek kościelny w 1543 roku na podstawie tego wprowadzonego w Wittenberdze, zreorganizował także system szkolnictwa. Od 1542 roku określał się w listach jako „superintendent Halle”. Po tym, jak udało mu się pozostać w mieście w negocjacjach z elektorem, został ordynowany na biskupa przez radę miejską 3 listopada 1544. Akt nominacji wystawiony 11 grudnia mianował go proboszczem kościoła Mariackiego i superintendentem miejskim. Jego stanowisko superintendenta rozciągało się na miasto Halle i diecezję Merseburg.
5. Justus Jonas i śmierć Marcina Lutra
 |
| Pochówek Marcina Lutra na podstawie kolorowego drzeworytu z XVI wieku |
W styczniu 1546 Justus Jonas towarzyszył Reformatorowi w jego podróży do Mansfeld jako doradca prawny i negocjował podział dochodów z wydobycia lokalnych rud oraz nadzorował założenie nowej szkoły. Trudne negocjacje ciągnęły się przez trzy tygodnie. Luter, który był już w złym stanie zdrowia, zachorował i Jonas stał przy nim w modlitwie w ostatnich godzinach jego życia. W poniedziałek 18 lutego o 3 nad ranem Jonas sam ustalił śmierć Marcina Lutra i poinformował o niej elektorów, Nikolausa von Amsdorfa i Johannesa (Jana) Bugenhagena. 19 lutego wygłosił kazanie pogrzebowe w kościele św. Andrzeja w Eisleben i z woli elektora przeniósł jego ciało w kondukcie przez Halle, Bitterfeld i Kemberg do Wittenbergi, gdzie Reformator został pochowany pod amboną kościoła zamkowego 4 dni po jego śmierci.
Śmierć Marcina Lutra pozostawiła głęboką pustkę. Ze społeczności walczącej przeciwko uporczywemu oporowi obozu papieskiego, między nim a Lutrem rozwinęła się szybko intensywna przyjaźń. W pewien sposób obaj stawali się dla siebie niezbędni. Nikt nie był w stanie tak pocieszyć Lutra, który często był zdesperowany, jak Jonas. W związku z tym Justus pojawia się często w Mowach Stołowych. Doktor Luter, któremu Jonas pomagał na początku lipca 1527, gdy ten nagle zachorował, oznajmił swojemu przyjacielowi następnego dnia: „Muszę pamiętać dzień, wczoraj poszedłem do szkoły sumienia”. Jonas zrozumiał to bez komentarza. Postrzegał także swoją drogę jako „szkoła” życia z rosnącymi wymaganiami. Jesienią 1541 roku scharakteryzował ich relację słowami „za dużo z nim gadam i żartuję ”. Po śmierci Reformatora Jonas poczuł się samotny.
6. Justus Jonas po śmierci Marcina Lutra
Na początku 1546 roku Jonas przebywał w Halle, ale wydarzenia wojny szmalkaldzkiej przyniosły gwałtowny zwrot wydarzeń. 22 listopada 1546 Halle zostało zajęte przez wojska księcia Maurycego Saskiego, które przejęły kontrolę nad diecezjami Magdeburga i Halberstadt. Jonas został natychmiast wezwany do Moritzburga i w obecności arcybiskupa magdeburskiego Johanna Albrechta von Brandenburg-Ansbach-Kulmbach postawiono zarzut wszczynania niepokoju w mieście. Rada miejska prowadziła kampanię na rzecz Jonasa, ale Justus musiał opuścić Halle w ciągu dziesięciu dni. Wtedy przeprowadził się z rodziną najpierw do Eisleben, potem do Mansfeld, a na koniec do Magdeburga. Dopiero po odbiciu Halle przez elektora saskiego Jana Fryderyka I, 1 stycznia 1547 powrócił do Halle. Klasztory w Halle zostały zniesione, a mnisi wygnani. Na przedmieściach Halle, w Neumarkt i Glaucha wprowadzono idee reformacyjne w kościołach św. Wawrzyńca i św. Jerzego. W bitwie pod Mühlberg w kwietniu 1547 roku protestanckie stany zostały pokonane i Jonas uciekł do Nordhausen przez Mansfeld, Goslar i Weimar.
11 czerwca z inicjatywy Melanchtona został mianowany superintendentem w Hildesheim. Chociaż Jonas faktycznie objął ten urząd w kwietniu 1548 roku, wrócił do Halle ku wielkiemu wiwatowi ludności. Ponieważ jednak odmówiono mu przywrócenia na urząd superintendenta, początkowo występował jako arbiter w sprawach artykułów Interim Augsburskiego i Lipskiego. Justus Jonas był na początku zwolennikiem wizji Kościoła sformułowanej przez Filipa Melanchtona, z czasem poparł gnezjoluteran, którzy zarzucali Melanchtonowi nadmierną skłonność do ustępstw wobec katolików. Jonas przebywał w Halle do 1550roku, a w lipcu po wezwaniu księcia Jana Ernesta I udał się do Coburga.
Dręczony wieloma trudnościami osobistymi i cierpiący na kamicę żółciową Jonas rozpoczął służbę jako superintendent w Coburgu, gdzie kontynuował walkę o ukształtowanie doktryny ewangelickiej. W imieniu Albrechta I z Brandenburgii-Ansbach ingerował w spory z Osiandrem i napisał ekspertyzę przeciwko niemu. W rezultacie ponownie zwrócił się ku Melanchtonowi na krótki czas, ale już reprezentował stanowisko gnezjoluteran (m.in. Matthiasa Flaciusa) w tzw. sporze synergicznym.
W październiku 1552 roku Jonas otrzymał polecenie od Jana Fryderyka I Saskiego uporządkowania sytuacji w protestanckiej Ratyzbonie. W ciągu dziesięciu tygodni Jonas, pomimo swojej choroby, wykonał to zadanie. W sierpniu 1553 roku dał się do Jeny, aby wziąć udział w powstaniu uniwersytetu, jednak ostatecznie przyjął powołanie swojego elektora Jana Fryderyka I do Eisfeld na stanowisko pastora i kuratora całego kościoła w Coburgu. Aby odnowić zrujnowany kościół i system szkolny, założył w Ratyzbonie konsystorz.
Jonas zmagał się z trudnościami w ostatnich latach swojego życia, przede wszystkim osłabiły go wewnętrzne protestanckie spory między gnezjoluteranami, a filipistami. Kilka dni po podpisaniu pokoju religijnego w Augsburgu Justus Jonas zmarł w obecności żony 9 października 1555 o godzinie 21:00. Jego ostatnie słowa brzmiały: „Panie Jezu Chryste, w Twoje ręce oddaję moją duszę, Ty mnie odkupiłeś”.
7. Dzieła
- własne:
· Praefatio in Epistolas divi Pauli Apostoli ad Corynthios, Erfurt 1520
· Adversus Ioannem Fabrum Constantiensem Vicarium, scortationis patronum, pro coniugio sacerdotali […] defensio, Straßburg 1523
· Annotationes […] in Acta Apostolorum, Augsburg 1524, deutsch Augsburg 1525
· Vom alten und newen Gott, glawben und lere, Wittenberg 1526
· Das siebend capitel Danielis von des Türcken Gotteslesterung und schrecklicher Morderey, Wittenberg 1529
· Contra Tres Pagellas Agri. Phagi Georgii VVitzel […] Responsio, Wittenberg 1532
· Wilch die rechte Kirche, Und dagegen wilch die falsche Kirch ist, Christlich antwort und trœstliche unterricht, Widder das Pharisaisch gewesch Georgii Witzels, Wittenberg 1534
· Ludus Sylvani Hessi in defectionem Georgii Vuicelii ad Papistas, Wittenberg 1534.
· Oratio […] de studiis theologicis, Wittenberg 1539
· Kirchenordnung zum anfang für die Pfarher in Hertzog Heinrichs zu Sachsen […] Fürstenthumb, Dresden 1539
· Gebet und Dancksagung, Bey Abschaffung der, ehemals am Tage Corporis Christi gehaltenen Abgöttischen Päbstlichen Procession, Halle 1661.
· Christlicher und kurtzer unterricht, von vergebung der Sünde und Seligkeit, Wittenberg 1542
· Ein Sermon von der Historien Judae Jscharioth, und des Judas Kusse, Wie es der Welt kunst und des Teuffels list ist, Halle 1543.
· Der neunundsiebzigste Psalm zu diesen gefährlichen Zeiten allen Christen zu Trost, s. l. 1646.
· Zwo Tröstliche Predigt Uber der Leich Doct. Martini Luther zu Eissleben den XIX. und XX. Februarii gethan (mit Michael Caelius), Wittenberg 1546
· Doctor Martin Luthers Christlicher abschid vnd sterben, Nürnberg 1546
· Eyn fast tröstliche Predigt, und auslegung der Historien, von den wunderbaren XL. tagen, Regensburg 1555
- tłumaczenia łacińsko-niemieckie
A) Marcina Lutra
· Von denn geystlichen und kloster gelubden Martini Luthers urteyll, Wittenberg 1520.
· Das der freie Wille nichts sey, Wittenberg 1526
· Auslegung […] vber das Lied Mose am Zwey vnd Dreissigsten Cap. Deutero. Wittenberg 1532
· Ecclesiastes odder prediger Salomo, Wittenberg 1533
· Propositiones … vom Ablas, zuerst Jena 1555 (nach dem Druck Jena 1567)
B) Filipa Melanchtona
· Vnderricht […] wider die Lere der Widerteuffer, Wittenberg 1528
· Epistel S. Pauli zun Colossern, Wittenberg 1529
· Apologia der Confessio Augustana, Wittenberg 1535
· Loci Communes, das ist, die furnemesten Artikel Christlicher lere, Wittenberg 1536
· Epistel an den Landtgraven zu Hessen, Nürnberg 1540
· Von der Kirchen, vnd alten Kirchenlerern, Wittenberg 1540
· Widder den vnreinen Bapsts Celibat, vnd verbot der Priesterehe, Wittenberg 1541
· Lazari Klage fur des Reichen thür, Wittenberg 1541
· Von rechter vergleichung und friedshandlung, in der Religion sachen, Wittenberg 1541
· Verantwortung auff der Cölnischen unter Clerisey Schrifft, widder Ern Martin Bützern aus gangen, Wittenberg 1543
· Der Prophet Daniel, Wittenberg 1546
· Ursachen, warumb die Kirchen, welche reine Christliche lehr bekennen, die selbige lehr angenomen, und dabey ewiglich zu bleiben sich schuldig achten, Wittenberg 1546
· Welchs die Einig Recht Kirche Christi sey, wo sie gewiß zu finden, welchs die falsch Kirch sey, Regensburg 1553
C) Paolo Giovio
· Ursprung des Türkischen Reichs bis auf den jetzigen Solyman, s. l. 1538.
D) Henryka VIII Tudora
· Schrifft an Keiserliche Maiestat an alle andere Christliche Koenige und Potentaten, Wittenberg 1539
E) Veita Dietricha
· Vorrede inn die gantz Bibel, wie die ware Kirche Gottes auff Erden jren anfang gehabt, Erfurt 1548
- tłumaczenia niemiecko-łacińskie
A) Marcina Lutra
· Praefatio methodica totius scripturae in epistolam Pauli ad Romanos, Straßburg 1523
· Libellus […], Christum Ieum, verum Iudaeum et semen esse Abrahae, Augsburg 1524
· Libellus […] de Sacramento Eucharistiae, ad Valdenses fratres, Wittenberg 1526
· In Psalm. LXXXII. de Magistratibus, Wittenberg 1531.
· De missa privata et unctione sacerdotum libellus, Wittenberg 1534, 1557
· Liber Iesu Syrach, Wittenberg 1538
· Epistola contra Sabbatarios, Wittenberg 1539
· De Judaeis et eorum mendaciis, Frankfurt 1544
· Enarrationes […] in Ionam prophetam, Wittenberg 1552
B) Andreasa Osiandra
· Catechismus pro pueris et iuventute in ecclesiis et ditione Illustriss. Principum Marchionum Brandeborgensium, Wittenberg 1543
Literatura:
1. K. Grol, Jonas, Justus. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL), Bd. 3, 1992, 636–637.
2. "Justus Jonas". Lutheran Spokesman. November 2014. Retrieved March 10, 2016.
3. "Die Beziehungen des Reformators Martin Luther zu Halle". Bürgerstiftung Halle (Saale). Archived from the original on July 7, 2017. Retrieved March 10, 2016.
4. Ph. Schaff, "Luther's Translation of the Bible, by Philip Schaff". Philip Schaff’s History of the Christian Church (New York: Charles Scribner’s Sons). Retrieved March 10, 2016.
5. I. Mager, Das war viel ein anderer Mann. Justus Jonas, ein Leben mit und für Luther. In: Peter Freybe (Hrsg.): Luther und seine Freunde, 1998.
Śmierć Marcina Lutra pozostawiła głęboką pustkę. Ze społeczności walczącej przeciwko uporczywemu oporowi obozu papieskiego, między nim a Lutrem rozwinęła się szybko intensywna przyjaźń. W pewien sposób obaj stawali się dla siebie niezbędni. Nikt nie był w stanie tak pocieszyć Lutra, który często był zdesperowany, jak Jonas. W związku z tym Justus pojawia się często w Mowach Stołowych. Doktor Luter, któremu Jonas pomagał na początku lipca 1527, gdy ten nagle zachorował, oznajmił swojemu przyjacielowi następnego dnia: „Muszę pamiętać dzień, wczoraj poszedłem do szkoły sumienia”. Jonas zrozumiał to bez komentarza. Postrzegał także swoją drogę jako „szkoła” życia z rosnącymi wymaganiami. Jesienią 1541 roku scharakteryzował ich relację słowami „za dużo z nim gadam i żartuję ”. Po śmierci Reformatora Jonas poczuł się samotny.
6. Justus Jonas po śmierci Marcina Lutra
Na początku 1546 roku Jonas przebywał w Halle, ale wydarzenia wojny szmalkaldzkiej przyniosły gwałtowny zwrot wydarzeń. 22 listopada 1546 Halle zostało zajęte przez wojska księcia Maurycego Saskiego, które przejęły kontrolę nad diecezjami Magdeburga i Halberstadt. Jonas został natychmiast wezwany do Moritzburga i w obecności arcybiskupa magdeburskiego Johanna Albrechta von Brandenburg-Ansbach-Kulmbach postawiono zarzut wszczynania niepokoju w mieście. Rada miejska prowadziła kampanię na rzecz Jonasa, ale Justus musiał opuścić Halle w ciągu dziesięciu dni. Wtedy przeprowadził się z rodziną najpierw do Eisleben, potem do Mansfeld, a na koniec do Magdeburga. Dopiero po odbiciu Halle przez elektora saskiego Jana Fryderyka I, 1 stycznia 1547 powrócił do Halle. Klasztory w Halle zostały zniesione, a mnisi wygnani. Na przedmieściach Halle, w Neumarkt i Glaucha wprowadzono idee reformacyjne w kościołach św. Wawrzyńca i św. Jerzego. W bitwie pod Mühlberg w kwietniu 1547 roku protestanckie stany zostały pokonane i Jonas uciekł do Nordhausen przez Mansfeld, Goslar i Weimar.
11 czerwca z inicjatywy Melanchtona został mianowany superintendentem w Hildesheim. Chociaż Jonas faktycznie objął ten urząd w kwietniu 1548 roku, wrócił do Halle ku wielkiemu wiwatowi ludności. Ponieważ jednak odmówiono mu przywrócenia na urząd superintendenta, początkowo występował jako arbiter w sprawach artykułów Interim Augsburskiego i Lipskiego. Justus Jonas był na początku zwolennikiem wizji Kościoła sformułowanej przez Filipa Melanchtona, z czasem poparł gnezjoluteran, którzy zarzucali Melanchtonowi nadmierną skłonność do ustępstw wobec katolików. Jonas przebywał w Halle do 1550roku, a w lipcu po wezwaniu księcia Jana Ernesta I udał się do Coburga.
Dręczony wieloma trudnościami osobistymi i cierpiący na kamicę żółciową Jonas rozpoczął służbę jako superintendent w Coburgu, gdzie kontynuował walkę o ukształtowanie doktryny ewangelickiej. W imieniu Albrechta I z Brandenburgii-Ansbach ingerował w spory z Osiandrem i napisał ekspertyzę przeciwko niemu. W rezultacie ponownie zwrócił się ku Melanchtonowi na krótki czas, ale już reprezentował stanowisko gnezjoluteran (m.in. Matthiasa Flaciusa) w tzw. sporze synergicznym.
W październiku 1552 roku Jonas otrzymał polecenie od Jana Fryderyka I Saskiego uporządkowania sytuacji w protestanckiej Ratyzbonie. W ciągu dziesięciu tygodni Jonas, pomimo swojej choroby, wykonał to zadanie. W sierpniu 1553 roku dał się do Jeny, aby wziąć udział w powstaniu uniwersytetu, jednak ostatecznie przyjął powołanie swojego elektora Jana Fryderyka I do Eisfeld na stanowisko pastora i kuratora całego kościoła w Coburgu. Aby odnowić zrujnowany kościół i system szkolny, założył w Ratyzbonie konsystorz.
Jonas zmagał się z trudnościami w ostatnich latach swojego życia, przede wszystkim osłabiły go wewnętrzne protestanckie spory między gnezjoluteranami, a filipistami. Kilka dni po podpisaniu pokoju religijnego w Augsburgu Justus Jonas zmarł w obecności żony 9 października 1555 o godzinie 21:00. Jego ostatnie słowa brzmiały: „Panie Jezu Chryste, w Twoje ręce oddaję moją duszę, Ty mnie odkupiłeś”.
7. Dzieła
- własne:
· Praefatio in Epistolas divi Pauli Apostoli ad Corynthios, Erfurt 1520
· Adversus Ioannem Fabrum Constantiensem Vicarium, scortationis patronum, pro coniugio sacerdotali […] defensio, Straßburg 1523
· Annotationes […] in Acta Apostolorum, Augsburg 1524, deutsch Augsburg 1525
· Vom alten und newen Gott, glawben und lere, Wittenberg 1526
· Das siebend capitel Danielis von des Türcken Gotteslesterung und schrecklicher Morderey, Wittenberg 1529
· Contra Tres Pagellas Agri. Phagi Georgii VVitzel […] Responsio, Wittenberg 1532
· Wilch die rechte Kirche, Und dagegen wilch die falsche Kirch ist, Christlich antwort und trœstliche unterricht, Widder das Pharisaisch gewesch Georgii Witzels, Wittenberg 1534
· Ludus Sylvani Hessi in defectionem Georgii Vuicelii ad Papistas, Wittenberg 1534.
· Oratio […] de studiis theologicis, Wittenberg 1539
· Kirchenordnung zum anfang für die Pfarher in Hertzog Heinrichs zu Sachsen […] Fürstenthumb, Dresden 1539
· Gebet und Dancksagung, Bey Abschaffung der, ehemals am Tage Corporis Christi gehaltenen Abgöttischen Päbstlichen Procession, Halle 1661.
· Christlicher und kurtzer unterricht, von vergebung der Sünde und Seligkeit, Wittenberg 1542
· Ein Sermon von der Historien Judae Jscharioth, und des Judas Kusse, Wie es der Welt kunst und des Teuffels list ist, Halle 1543.
· Der neunundsiebzigste Psalm zu diesen gefährlichen Zeiten allen Christen zu Trost, s. l. 1646.
· Zwo Tröstliche Predigt Uber der Leich Doct. Martini Luther zu Eissleben den XIX. und XX. Februarii gethan (mit Michael Caelius), Wittenberg 1546
· Doctor Martin Luthers Christlicher abschid vnd sterben, Nürnberg 1546
· Eyn fast tröstliche Predigt, und auslegung der Historien, von den wunderbaren XL. tagen, Regensburg 1555
- tłumaczenia łacińsko-niemieckie
A) Marcina Lutra
· Von denn geystlichen und kloster gelubden Martini Luthers urteyll, Wittenberg 1520.
· Das der freie Wille nichts sey, Wittenberg 1526
· Auslegung […] vber das Lied Mose am Zwey vnd Dreissigsten Cap. Deutero. Wittenberg 1532
· Ecclesiastes odder prediger Salomo, Wittenberg 1533
· Propositiones … vom Ablas, zuerst Jena 1555 (nach dem Druck Jena 1567)
B) Filipa Melanchtona
· Vnderricht […] wider die Lere der Widerteuffer, Wittenberg 1528
· Epistel S. Pauli zun Colossern, Wittenberg 1529
· Apologia der Confessio Augustana, Wittenberg 1535
· Loci Communes, das ist, die furnemesten Artikel Christlicher lere, Wittenberg 1536
· Epistel an den Landtgraven zu Hessen, Nürnberg 1540
· Von der Kirchen, vnd alten Kirchenlerern, Wittenberg 1540
· Widder den vnreinen Bapsts Celibat, vnd verbot der Priesterehe, Wittenberg 1541
· Lazari Klage fur des Reichen thür, Wittenberg 1541
· Von rechter vergleichung und friedshandlung, in der Religion sachen, Wittenberg 1541
· Verantwortung auff der Cölnischen unter Clerisey Schrifft, widder Ern Martin Bützern aus gangen, Wittenberg 1543
· Der Prophet Daniel, Wittenberg 1546
· Ursachen, warumb die Kirchen, welche reine Christliche lehr bekennen, die selbige lehr angenomen, und dabey ewiglich zu bleiben sich schuldig achten, Wittenberg 1546
· Welchs die Einig Recht Kirche Christi sey, wo sie gewiß zu finden, welchs die falsch Kirch sey, Regensburg 1553
C) Paolo Giovio
· Ursprung des Türkischen Reichs bis auf den jetzigen Solyman, s. l. 1538.
D) Henryka VIII Tudora
· Schrifft an Keiserliche Maiestat an alle andere Christliche Koenige und Potentaten, Wittenberg 1539
E) Veita Dietricha
· Vorrede inn die gantz Bibel, wie die ware Kirche Gottes auff Erden jren anfang gehabt, Erfurt 1548
- tłumaczenia niemiecko-łacińskie
A) Marcina Lutra
· Praefatio methodica totius scripturae in epistolam Pauli ad Romanos, Straßburg 1523
· Libellus […], Christum Ieum, verum Iudaeum et semen esse Abrahae, Augsburg 1524
· Libellus […] de Sacramento Eucharistiae, ad Valdenses fratres, Wittenberg 1526
· In Psalm. LXXXII. de Magistratibus, Wittenberg 1531.
· De missa privata et unctione sacerdotum libellus, Wittenberg 1534, 1557
· Liber Iesu Syrach, Wittenberg 1538
· Epistola contra Sabbatarios, Wittenberg 1539
· De Judaeis et eorum mendaciis, Frankfurt 1544
· Enarrationes […] in Ionam prophetam, Wittenberg 1552
B) Andreasa Osiandra
· Catechismus pro pueris et iuventute in ecclesiis et ditione Illustriss. Principum Marchionum Brandeborgensium, Wittenberg 1543
Literatura:
1. K. Grol, Jonas, Justus. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL), Bd. 3, 1992, 636–637.
2. "Justus Jonas". Lutheran Spokesman. November 2014. Retrieved March 10, 2016.
3. "Die Beziehungen des Reformators Martin Luther zu Halle". Bürgerstiftung Halle (Saale). Archived from the original on July 7, 2017. Retrieved March 10, 2016.
4. Ph. Schaff, "Luther's Translation of the Bible, by Philip Schaff". Philip Schaff’s History of the Christian Church (New York: Charles Scribner’s Sons). Retrieved March 10, 2016.
5. I. Mager, Das war viel ein anderer Mann. Justus Jonas, ein Leben mit und für Luther. In: Peter Freybe (Hrsg.): Luther und seine Freunde, 1998.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz