Juliusz II

Rafael Santi, Portret Juliusza II (1511/12)

To jeden z najpotężniejszych i najbardziej wpływowych papieży, był centralną postacią wysokiego renesansu i pozostawił po sobie znaczące dziedzictwo kulturowe i polityczne. W wyniku jego polityki podczas wojen włoskich, Państwo Kościelne pozostało niezależne i scentralizowane, a urząd papiestwa pozostawał kluczowy dyplomatycznie i politycznie przez cały XVI wiek w Europie i Włoszech.

Giuliano urodził się 5 grudnia 1443 roku w Albisoli. Pochodził z rodu della Rovere i był jednym z pięciorga dzieci Rafaella della Rovere i Teodory di Giovanni Maneroli. Siedmioosobowa rodzina żyła w biedzie, a on sam miał zostać wychowany na kupca. Jego kuzynem był kardynał Girolamo Basso della Rovere.

Po okresie dzieciństwa spędzonym w miejscu urodzenia wstąpił do zakonu franciszkanów, którego generałem był wtedy jego stryj Francesco della Rovere , ostatecznie jednak nie złożył ślubów zakonnych. Rozpoczął studia prawnicze w Perugii. Kiedy jego stryj został papieżem Sykstusem IV (1471-1484), Giuliano awansował szybko w hierarchii kościelnej. Sprawował wiele urzędów kościelnych; był m.in.: biskupem Carpentras (1471-1472), biskupem Lozanny (1472-1476) itd. W 1472 otrzymał (jako komendatariusz) opactwo Grottaferrata w diecezji tuskulańskiej. W latach 1473-1486 był opatem Gorze w Lotaryngii.

Ponadto w roku 1479 sprawował funkcję Kamerlinga Świętego Kolegium Kardynalskiego. Z pomocą jego protekcji, papieżem wybrany został Innocenty VIII i w tych czasach della Rovere był jednym z bardziej wpływowych kardynałów. Był jednak zagorzałym wrogiem papieża Aleksandra VI, po którego elekcji, uciekł do Francji i ukrywał się niemal przez cały czas jego pontyfikatu.

Po śmierci Aleksandra VI nie został wybrany della Rovere, lecz Pius III, który po 26 dniach pontyfikatu zmarł. Drugie konklawe z 1503 roku obradowało zaledwie jeden dzień, po którym wybrało kardynała Giuliano della Rovere nowym papieżem i wybrał imię papieskie na cześć Juliusza Cezara. Juliusz II zapewnił sobie elekcję dzięki symonii, ponieważ został wybrany dzięki zwykłemu przekupstwu. Jako papież wydał bullę Cum tam divino w 1505 roku ustanawiającą nieważność wyboru papieża dokonanego z udziałem wspomnianego wyżej nadużycia. Szczególnie surowo potępił wszelakie zabiegi noszące znamiona świętokupstwa występujące w czasie konklawe.

Juliusz II dążył do poszerzenia i umocnienia granic Państwa Kościelnego, osłabionego pod rządami klanu Borgia. Po śmierci zagrażającego mu Cezara Borgii, Juliusz II przystąpił do prób odbicia Romanii. Dzięki sojuszowi z Niemcami i Francją udało mu się osiągnąć ten cel niemal całkowicie w 1504 (nie odzyskał jedynie Faenzy i Rimini). W kwietniu 1509 roku Juliusz II nałożył ekskomunikę na Wenecję , a w maju podporządkował ją sobie – nie chciał jednak nadmiernie osłabiać tego państwa w perspektywie ewentualnej wojny z Imperium Osmańskim. Wkrótce potem oddał w lenno Ferdynandowi Aragońskiemu Neapol, aby zawrzeć pokój, niezbędny do możliwej wojny z Francją.

Następnym krokiem papieża było osłabienie Francuzów i w tym celu zaatakował on Ferrarę (1510), której ostatecznie nie udało mu się jednak zdobyć, choć zdołał podbić Modenę. Król Ludwik XII w porozumieniu ze zbuntowanymi kardynałami zwołał sobór w Pizie (1 września 1511), który zebrał się w październiku i podjął decyzję o usunięciu papieża z urzędu. Juliusz II, obawiając się suspensy, zwołał na 19 kwietnia 1512 sobór laterański V.

Papież utworzył pierwsze biskupstwa w Ameryce Południowej, a na soborze laterańskim V potępił schizmatyków z Pizy. W 1506 roku, w czasie wojen o panowanie we Włoszech, Juliusz II sprowadził najemników ze Szwajcarii, z których potem uformowała się Gwardia Szwajcarska.

Życie moralne i religijne Juliusza II nie odbiegało od standardów epoki renesansu. Miał co najmniej jedną córkę z Lukrezią Normanni, Felice della Rovere. Niektórzy autorzy (Kelly, Pastor) twierdzą, że Juliusz II był ojcem jeszcze dwóch innych nieślubnych córek, Giulii i Clarice. Nie udało się jednak znaleźć potwierdzenia tej informacji w źródłach współczesnych. Jako pierwszy informację tę podał dziewiętnastowieczny historyk i genealog Pompeo Litta, który prawdopodobnie błędnie zidentyfikował wnuczki Juliusza II jako jego córki.

Juliusz II zmarł w otoczeniu płaczących kardynałów i najbliższych współpracowników, z powodu malarii, 21 lutego 1513. Przez historyków jest oceniany najczęściej jako papież silny i wybuchowy (nosił przydomek „Il terrible”). Okazał się być dobrym administratorem, który pozostawił po sobie pełny skarbiec papieski, podczas gdy zastał go niemal całkowicie opustoszałym. Większość współczesnych Juliuszowi II historyków i kronikarzy uważało go za męża stanu, wyzwoliciela spod tyranii i obrońcę przed „francuskimi barbarzyńcami”.

Philipp Schaff, szwajcarski teolog i historyk chrześcijaństwa, stwierdził, że Juliusz II odbudował wizerunek Państwa Kościelnego, nadszarpnięty za pontyfikatu Aleksandra VI. Stało się tak głównie dzięki brakowi skandali wewnętrznych (pomimo że papież miał co najmniej jedno nieślubne dziecko). Zdaniem Schaffa, poważnym błędem papieża był brak reformy kościelnej, a jedynie skupienie się na zjednoczeniu Państwa Kościelnego.

Był znanym patronem sztuk pięknych i wydawał olbrzymie sumy na fundowanie budowli pałacowych i obronnych. Wspierał m.in. Donato Bramantego, Rafaela Santiego. To za jego pontyfikatu Michał Anioł namalował freski zdobiące sklepienie Kaplicy Sykstyńskiej. Portrety Juliusza II występują w National Gallery w Londynie (malowany przez Rafaela), w Galerii Uffizi we Florencji (warsztat Rafaela) i Pallazzo Pitti (przypisywany Tycjanowi). 18 kwietnia 1506 papież osobiście położył kamień węgielny pod nową Bazylikę św. Piotra. W tym samym roku założył Muzea Watykańskie.

Literatura:

1. J. N. D. Kelly, Encyklopedia papieży, 1997, 356-358.

2. B. Blech, The Sistine secrets. 2008. [dostęp 2021-05-23].

3. The Last Popes of the Middle Ages. 1447–1521. W: Philip Schaff: History of the Christian Church. T. VI: From Boniface VIII. to Martin Luther. A.D. 1294–1517. Christian Classics Ethereal Library.

4. I. Cloulas, Jules II. Le pape terrible, 1990, 127.

5. H. Immenkötter, Julius II. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Bd. 3, 1992, 811–815.

6. R. Fischer-Wollpert, Leksykon papieży, 1996, 128-129.