„Osioł papieski w Rzymie” („Der Bapstesel zu Rom”)

"Osioł papieski w Rzymie", Wittenberga 1523

„Osioł papieski w Rzymie” to tytuł satyrycznej broszury wydanej przez Marcina Lutra i Filipa Melanchtona w Wittenberdze w 1523 roku na drzeworycie, ​​który jest również tak nazwany i prawdopodobnie został skopiowany z włoskiego miedziorytu.

Przedstawia potwora, który rzekomo został znaleziony martwy w Tybrze w Rzymie w 1496 roku: mityczne stworzenie z głową osła, kobiecym torsem, łuskowatymi rękami i nogami, bydlęcymi kopytami i orlimi pazurami zamiast stóp, brodatą diabelską maską na zadzie i ogonem sięgającym do smoczej głowy ; w głębi zamek św. Anioła i ówczesne więzienie papieskie (Torre di Nona), między nimi Tyber z napisem „Tevere” i datą „Janvarii 1496”. Głowa osła symbolizuje papieża, który nie pasuje do swojego ludzkiego ciała (kościoła); rybie łuski - przypodobanie się królom i książętom do papieża; piersi i żołądek - zmysłowy styl życia, a wraz z nim upadek kościoła papieskiego. Ręka oznacza ludzką obecność papieża w pakcie z diabłem, związania z sobą świeckich władców. Z drugiej strony kopyta słonia miażdżą sumienia i dusze chrześcijan. Osioł papieski ma wciąż na grzbiecie starą twarz, która nawiązuje do końca papiestwa i która wraz ze smokiem na próżno broni się bullami i pismami o charakterze moralizatorskim. Stopy przedstawionego na grafice monstrum składają się z łapy wołu i pazura gryfa, i reprezentują papieskie i świeckie sługi, które razem umacniają rządy papieża w całej Europie.

Kopia oryginału włoskiego miedziorytu nie została odnaleziona. Jest jednak bardzo prawdopodobne, że otrzymał ją grawer i złotnik Wenzel von Olmütz, któremu być może posłużyła za wzór do drzeworytu wittenberskiego.

Konrad Lange widział w „Ośle...” kpinę z papieża Aleksandra VI, która została wykorzystana przez reformatorów  jako satyra na papiestwo do celów agitacyjnych.

Literatura:

1. A. P. Bagliani, Le bestiaire du pape, Paris : Les Belles Lettres, 2018, 279.

2. R. Rembart, « Deuttung der zwo grwelichen : Figuren Bapstesels zu Rom vnd Munchkalbs » [archive], sur historicum.net, 15 août 2007 (consulté le 22 janvier 2021) (analyse et informations bibliographiques).

3. M. D. Schmid, Vom siebenköpfigen Luther und dem Papstesel in Rom, in: etü 1/2017, 23-25.