 |
| Karol V Habsburg (1500-58) |
1. Dzieciństwo i młodość
Urodził się w Gandawie (Niderlandy), w których mieszkał do 1517. Wychowywał się w Mechelen pod opieką swojej ciotki Małgorzaty Austriaczki. Władał językiem francuskim i flamandzkim, później nauczył się też języka hiszpańskiego, niemieckiego i włoskiego.
Trudno jest orzec, jaka była narodowość Karola. Jego ojciec był Habsburgiem i Niemcem, ale sam Karol za Niemca się nie uważał. Słynne jest jego powiedzenie: Mówię po hiszpańsku do Boga, po włosku do kobiet, po francusku do mężczyzn, a po niemiecku do mojego konia. Jego pierwszym językiem był francuski, ale on sam spędził niemalże całe życie, walcząc z Francją. Jego matka była Hiszpanką i Hiszpania tworzyła jądro jego królestwa, mimo to nie był on też Hiszpanem, choć prawdopodobnie w Hiszpanii czuł się najbardziej w domu ze wszystkich krajów swojego wielojęzycznego imperium.
Został ochrzczony 8 kwietnia 1500. W młodości często odwiedzał Paryż. Powiedział nawet, że Paryż nie jest miastem, ale całym światem. Jego wychowaniem zajmował się biskup Adrian Florisz Dedel.
Za jego rządów dokonało się również ostateczne zjednoczenie Niderlandów. W latach 1523–1536 Karol podporządkował sobie ostatecznie Fryzję. W 1528 dobiegł końca kilkuletni proces sekularyzacji biskupiego księstwa Utrechtu, które zostało następnie przyłączone do reszty ziem habsburskich. Jedyną niezależną enklawą pozostało biskupie księstwo Leodium, ale po złamaniu profrancuskiej frakcji w mieście, na początku lat 40. XVI wieku znalazło się ono pod faktyczną władzą Karola.
Niderlandy zajmowały ważne miejsce w polityce Karola. Oprócz względów sentymentalnych (tu się wychowywał) przyczyniały się do tego względy gospodarcze. Niderlandy były ważnym i doskonale prosperującym centrum przemysłu i handlu, z którego monarchia Karola czerpała obfite dochody.
 |
| Imperium Karola V na tle dzisiejszych granic |
Został on w 1516 królem Kastylii i Leónu oraz Królem Aragonii (jako Karol I), w obu królestwach formalnie jako współwładca z matką, Joanną. Faktycznie jednak usunął w cień matkę. Karol ponownie zjednoczył Hiszpanię. Tym razem już na stałe. Moment ten uznaje się za powstanie Królestwa Hiszpanii.
Rządy Karola wprowadziły zmianę stylu sprawowania władzy w Hiszpanii. Dotychczasowi królowie przebywali na stałe w swoich królestwach, utrzymując bezpośredni kontakt z poddanymi. Karol większość czasu przebywał za granicą, nawet po śmierci swojej matki w 1555 nie przejawiał większego zainteresowania polityką hiszpańską. Monarchia Habsburgów oderwała się od swoich poddanych. Habsburg wprowadził jednocześnie na hiszpański dwór burgundzki ceremoniał, co jeszcze bardziej odcięło monarchę od poddanych. Skończyło się osobiste rozpatrywanie spraw przez monarchów, które było częścią hiszpańskiej kultury rządzenia.
Hiszpania zajmowała drugoplanową pozycję w planach Karola. Służyła mu głównie jako zaplecze finansowe. Przychody z podatków, które miały finansować imperialną politykę Karola, interesowały go najbardziej ze wszystkich spraw hiszpańskich. Stosunek do swojego królestwa Karol okazał już podczas pierwszego pobytu w 1517 roku. Zwyczajową trasę podróży nowych monarchów skrócił, nie przybywając np. do Walencji. Kortezy kastylijskie zostały zwołane do Santiago de Compostela, z dala od centrum kraju, ale blisko portu A Coruña, skąd Karol chciał jak najszybciej odpłynąć do Niderlandów.
Karol przebywał w Hiszpanii łącznie 17 lat, czyli najdłużej ze wszystkich ziem swojego państwa. Najdłuższy pobyt Karola w Hiszpanii trwał 7 lat. Od 1543 trwały w Hiszpanii rządy regencyjne księcia Asturii, Filipa. W 1526 roku Karol powołał Radę Stanu. Ustanowił również 12-osobową Radę Królewską w Kastylii oraz Radę Indii (1524) dla kolonii. W 1523 powstała rada do spraw finansowych, a w 1543 utworzono archiwum państwowe w twierdzy Simancas.
Z biegiem czasu dwór Karola, początkowo zdominowany przez Burgundczyków, stawał się coraz bardziej hiszpański. Również Karol bardzo często ogłaszał, że czuje się Hiszpanem. U jego boku coraz częściej zaczęli pojawiać się hiszpańscy doradcy, wypierając Burgundczyków. Dwoma najważniejszymi doradcami Karola byli Burgundczyk Granvelle i Hiszpan Cobos.
Panowanie Karola I to również okres największego rozwoju hiszpańskiego imperium kolonialnego. W latach 1519–1521 Hernan Cortes podbił państwo Azteków w Ameryce Środkowej, tworząc podwaliny wicekrólestwa Nowej Hiszpanii. W efekcie innych, mniejszych wypraw i podbojów hiszpańskie imperium kolonialne objęło swym zasięgiem tereny od Kalifornii na północy do Argentyny i Chile na południu i po puszczę amazońską na wschodzie. Łupem hiszpańskich zdobywców padły również Filipiny.
3. Sprawy Cesarstwa Niemieckiego
Po śmierci swojego dziadka, cesarza Maksymiliana, w 1519 roku Karol odziedziczył jego ziemie w Austrii i stał się naturalnym kandydatem na tron Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Jego konkurentami byli król Francji Franciszek I Walezjusz, król Anglii Henryk VIII Tudor i elektor saski Fryderyk III Mądry . Franciszek I starał się zjednać elektorów (którymi byli Fryderyk III Mądry, margrabia brandenburski Joachim I Nestor, król Czech Ludwik II Jagiellończyk, palatyn reński Ludwik V Wittelsbach, arcybiskup Trewiru Richard Greiffenklau zu Vollraths, arcybiskup Moguncji Albrecht Hohenzollern i arcybiskup Kolonii Hermann von Wied) hojnymi darami, ale ostatecznie sympatię elektorów udało się uzyskać Karolowi, dzięki wsparciu bankierskiej rodziny Fuggerów. 28 czerwca 1519 roku we Frankfurcie nad Menem siedmiu elektorów uznało Karola Habsburga cesarzem rzymskim. 23 października 1520 r. koronował się w Akwizgranie (Aachen) na króla Niemiec. Jego koronacja cesarska odbyła się dopiero 24 lutego 1530 roku w Bolonii. Była to ostatnia koronacja cesarska dokonana przez papieża.
Jako gorliwy katolik Karol zmagał się z początkami Reformacji w Niemczech i podjął starania by zapobiec postępowi reformacji wśród książąt niemieckich. Starania te jednak na dłuższą metę zakończyły się fiaskiem. W sprawie Marcina Lutra Karol V początkowo podążał za swoimi doradcami ze środowiska humanistycznego, a pod koniec listopada 1520 obiecał arbitraż. Wittenberski teolog został ekskomunikowany przez papieża 3 stycznia 1521 roku. Zwykłe egzekwowanie cesarskiego zakazu w takich przypadkach nie miało miejsca, ponieważ Luter znajdował się pod ochroną elektora Fryderyka III Mądrego, który domagał się wyjaśnienia sprawy na podstawie prawa cesarskiego, niezależnie od rzymskiego procesu o herezję. W ten sposób został zakwestionowany poprzedni związek między Imperium a Kościołem. Sejm Rzeszy był odpowiednim forum do wyjaśnienia tej kwestii. Karol zgodził się na kompromis i zaprosił Lutra do Wormacji, aby odwołał tam swoje nauki. Sprawa Lutra (tzw. causa Lutheri) została wykorzystana do celów politycznych między cesarzem a papieżem Leonem X i służyła cesarzowi jako środek nacisku, aby zbliżyć się do kurii. W 1521 Karol spotkał się z Marcinem Lutrem na Sejmie Rzeszy w Wormacji przyrzekając mu nietykalność, o ile przybędzie. W tym samym roku napiętnował działania doktora Lutra jako bezprawne, lecz był zbyt zajęty innymi sprawami swojego rozległego imperium i nie mógł wyegzekwować swoich dekretów w Niemczech. W latach 1524–1526 wybuchło w Niemczech powstanie chłopskie. W tym samym czasie ci władcy księstw niemieckich, którzy poparli nauki Lutra i Zwingliego, zawiązali między sobą Ligę w Schmalkalden. W tej trudnej sytuacji Karol, zajęty problemami gdzie indziej, delegował swoją władzę w Niemczech w ręce brata Ferdynanda.
Na Sejmie Rzeszy w Augsburgu w 1530 próbował jeszcze doprowadzić do porozumienia między Kościołem a Lutrem, ale bez rezultatu. Jedynym efektem sejmu było powstanie 4 kwietnia 1531 r. sojuszu protestanckich książąt znanego jako Związek szmalkaldzki. W kolejnych latach Karolowi udało się odnieść pewne sukcesy w walce z reformacją. Arcybiskup koloński von Wied chciał zsekularyzować dobra biskupie w swoim państwie, ale Karol udaremnił te plany i von Wied stracił arcybiskupstwo. W 1543 roku zmusił księcia Kliwii i Geldrii Wilhelma Bogatego do zaprzestania działań na rzecz rozwoju Reformacji.
W 1545 rozpoczął się sobór trydencki, częściowo dzięki staraniom Karola. Dzięki reformie kościoła, rozpoczętej przez sobór, Karol zdołał poprawić swoją pozycję w Niemczech. W czerwcu 1546 r. Karol zwołał sejm do Ratyzbony. Tam, za obietnicę elektorstwa i patronatu nad dwoma arcybiskupstwami (Magdeburga i Halberstadtu) Karol przeciągnął na swoją stronę księcia Maurycego Saskiego. W lipcu cesarz zaatakował Związek Szmalkaldzki, rozpoczynając I wojnę szmalkaldzką. Wojska związku wycofały się z południa Niemiec. Decydujące zmagania rozegrały się w Saksonii. Książę Maurycy najechał ziemie swojego krewniaka, elektora Jana Fryderyka. Elektor zebrał jednak wojska i wyparł konkurenta, sam zagrażając Lipskowi. Wtedy nadciągnęły armie cesarskie. 24 kwietnia 1547 pod Mühlbergiem wojska Karola zadały Janowi Fryderykowi całkowitą klęskę. Tytuł elektorski przeszedł na Maurycego.
Zwycięstwo nad Związkiem szmalkaldzkim nie przyniosło żadnych efektów. Próba pogodzenia protestantyzmu i katolicyzmu podjęta na sejmie w Augsburgu w 1548 r. do niczego nie doprowadziła. Książęta protestanccy ponownie się zbuntowali. Poparł ich elektor Maurycy i król Francji Henryk II Walezjusz. W 1552 roku Maurycy ruszył przeciwko Karolowi, który pozbawiony większych sił wycofał się do Innsbrucka. Maurycy wkroczył następnie do Tyrolu, skąd Karolowi ledwo udało się uciec. Arcyksiążę Ferdynand na sejmie w Pasawie musiał zgodzić się na gwarancję wolności wyznawania religii protestanckiej. Wynikiem tych starań było podpisanie Pokoju w Augsburgu w 1555, który wprowadził zasadę Cuius regio, eius religio (czyja władza, tego religia), tym samym akceptując istnienie księstw protestanckich. Było to ostateczne potwierdzenie, że starania Karola w celu wykorzenienia protestantyzmu w Niemczech zakończyły się niepowodzeniem.
4. Imperium Osmańskie
Kolejnym groźnym przeciwnikiem było Imperium Osmańskie, rządzone przez Sulejmana Wspaniałego, jednego z najwybitniejszych sułtanów. Turecki napór poprzez wody Morza Śródziemnego stanowił poważne zagrożenie dla południowej Europy. Po klęsce Węgrów pod Mohaczem w 1526 roku brat Karola, arcyksiążę Ferdynand, został królem Czech i Węgier. Tym samym monarchia habsburska rozpoczęła swoje kilkusetletnie zmagania z Turkami. Początek nie nastrajał optymistycznie – w 1529 roku Turcy oblegali Wiedeń, jednak musieli od niego odstąpić. Karol próbował zyskać poparcie książąt niemieckich dla planów wojny z Turcją, ale nie udało mu się uzyskać wymiernych efektów. W 1535 Karol odniósł ważne zwycięstwo pod Tunisem. W wojnach tych król Francji kilkakrotnie wszedł w sojusz z Turkami przeciwko Karolowi. Wojny przeciwko Turkom były bardzo kosztowne dla imperium Karola, a korzyści z działań wojennych mizerne.
5. Polska
W kwestii stosunków z Polską Karol V kontynuował linię polityczną swojego dziadka Maksymiliana. Podczas elekcji zabiegał wprawdzie o poparcie dla swojej kandydatury u króla Zygmunta I Starego (który był prawnym opiekunem elektora Ludwika Jagiellończyka), ale po wyborze kontynuował działania swojego dziadka, zmierzające do sojuszu Cesarstwa z państwem moskiewskim. Już w 1519 roku wysłał do Moskwy posła, który jednak został zatrzymany w Polsce, a potem odesłany z powrotem do Karola. Podczas wojny polsko-krzyżackiej 1519-21 z wielkim mistrzem zakonu Albrechtem Hohenzollernem Karol opowiedział się w 1520 roku po stronie Zakonu. 15 lutego 1522 zlecił, po naleganiach Albrechta, pośrednictwo w rokowaniach między wielkim mistrzem a królem Zygmuntem swojemu bratu Ferdynandowi i Sejmowi Rzeszy.
Sprawę tę załatwił dość częsty gość na dworze Karola, Jan Dantyszek. Zygmunt natychmiast wysłał go w podróż do Hiszpanii. Dantyszek odwiedził najpierw Anglię, gdzie rozmawiał z Henrykiem VIII, zyskując jego poparcie w sprawie krzyżackiej. Na dworze hiszpańskim Dantyszek stawił się na początku 1523 Udało mu się uzyskać cofnięcie udziału Sejmu Rzeszy w sądzie rozjemczym, ale nie załatwił tzw. sprawy gdańsko-elbląskiej (Gdańsk i Elbląg były wciąż pozywane przed sądy Rzeszy), ani sprawy sukcesji neapolitańskiej, którą zainteresowana była królowa Bona Sforza.
Karol próbował również przekonać Zygmunta do przystąpienia do krucjaty antytureckiej, ale bez rezultatu. Innym powodem polsko-cesarskich sporów był Mediolan. Kiedy Karol zajął księstwo w 1521 roku, przekazał je Franciszkowi Sforzy, a nie księżnej Izabeli, matce polskiej królowej Bony. Na tym tle doszło do pewnego zbliżenia polsko-francuskiego. Księżna Izabela zmarła w 1524 roku i Zygmunt wysłał Dantyszka i kanclerza swojej żony, doktora Ludwika Aliphio, aby objęli spadek po zmarłej. Karol wziął jednak ów spadek w sekwestr i dopiero po zdobyciu Mediolanu przez Francuzów przekazał księstwo Bari Bonie, a obaj posłowie złożyli mu w imieniu królowej hołd lenny.
Kiedy traktatem krakowskim z 1525 roku Albrecht Hohenzollern złożył hołd Zygmuntowi i poparł nauki Marcina Lutra, sekularyzując państwo zakonne w Prusach, Karol wyraził swoje potępienie dla tego traktatu. W tym samym czasie, pomijając Zygmunta, zaproponował kupcom gdańskim udział w wyprawie do nowo odkrytych ziem Ameryki Środkowej. W 1526 roku rozrosły się posiadłości Habsburgów w Europie Środkowej, kiedy arcyksiążę Ferdynand objął trony Czech i Węgier. W 1535 roku ponownie ujrzała światło dzienne kwestia sukcesji mediolańskiej. Po bezpotomnej śmierci Franciszka Sforzy pretensje do spadku zgłosiła królowa Bona, ale Karol przyłączył księstwo do swojego władztwa. W 1540 roku tytuł księcia Mediolanu otrzymał jego najstarszy syn Filip.
W kolejnych latach Karol mało zajmował się polityką wschodnią, przekazując jej prowadzenie (jak również większość spraw niemieckich) swojemu bratu Ferdynandowi I Habsburgowi.
Po śmierci swojego dziadka, cesarza Maksymiliana, w 1519 roku Karol odziedziczył jego ziemie w Austrii i stał się naturalnym kandydatem na tron Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Jego konkurentami byli król Francji Franciszek I Walezjusz, król Anglii Henryk VIII Tudor i elektor saski Fryderyk III Mądry . Franciszek I starał się zjednać elektorów (którymi byli Fryderyk III Mądry, margrabia brandenburski Joachim I Nestor, król Czech Ludwik II Jagiellończyk, palatyn reński Ludwik V Wittelsbach, arcybiskup Trewiru Richard Greiffenklau zu Vollraths, arcybiskup Moguncji Albrecht Hohenzollern i arcybiskup Kolonii Hermann von Wied) hojnymi darami, ale ostatecznie sympatię elektorów udało się uzyskać Karolowi, dzięki wsparciu bankierskiej rodziny Fuggerów. 28 czerwca 1519 roku we Frankfurcie nad Menem siedmiu elektorów uznało Karola Habsburga cesarzem rzymskim. 23 października 1520 r. koronował się w Akwizgranie (Aachen) na króla Niemiec. Jego koronacja cesarska odbyła się dopiero 24 lutego 1530 roku w Bolonii. Była to ostatnia koronacja cesarska dokonana przez papieża.
Jako gorliwy katolik Karol zmagał się z początkami Reformacji w Niemczech i podjął starania by zapobiec postępowi reformacji wśród książąt niemieckich. Starania te jednak na dłuższą metę zakończyły się fiaskiem. W sprawie Marcina Lutra Karol V początkowo podążał za swoimi doradcami ze środowiska humanistycznego, a pod koniec listopada 1520 obiecał arbitraż. Wittenberski teolog został ekskomunikowany przez papieża 3 stycznia 1521 roku. Zwykłe egzekwowanie cesarskiego zakazu w takich przypadkach nie miało miejsca, ponieważ Luter znajdował się pod ochroną elektora Fryderyka III Mądrego, który domagał się wyjaśnienia sprawy na podstawie prawa cesarskiego, niezależnie od rzymskiego procesu o herezję. W ten sposób został zakwestionowany poprzedni związek między Imperium a Kościołem. Sejm Rzeszy był odpowiednim forum do wyjaśnienia tej kwestii. Karol zgodził się na kompromis i zaprosił Lutra do Wormacji, aby odwołał tam swoje nauki. Sprawa Lutra (tzw. causa Lutheri) została wykorzystana do celów politycznych między cesarzem a papieżem Leonem X i służyła cesarzowi jako środek nacisku, aby zbliżyć się do kurii. W 1521 Karol spotkał się z Marcinem Lutrem na Sejmie Rzeszy w Wormacji przyrzekając mu nietykalność, o ile przybędzie. W tym samym roku napiętnował działania doktora Lutra jako bezprawne, lecz był zbyt zajęty innymi sprawami swojego rozległego imperium i nie mógł wyegzekwować swoich dekretów w Niemczech. W latach 1524–1526 wybuchło w Niemczech powstanie chłopskie. W tym samym czasie ci władcy księstw niemieckich, którzy poparli nauki Lutra i Zwingliego, zawiązali między sobą Ligę w Schmalkalden. W tej trudnej sytuacji Karol, zajęty problemami gdzie indziej, delegował swoją władzę w Niemczech w ręce brata Ferdynanda.
Na Sejmie Rzeszy w Augsburgu w 1530 próbował jeszcze doprowadzić do porozumienia między Kościołem a Lutrem, ale bez rezultatu. Jedynym efektem sejmu było powstanie 4 kwietnia 1531 r. sojuszu protestanckich książąt znanego jako Związek szmalkaldzki. W kolejnych latach Karolowi udało się odnieść pewne sukcesy w walce z reformacją. Arcybiskup koloński von Wied chciał zsekularyzować dobra biskupie w swoim państwie, ale Karol udaremnił te plany i von Wied stracił arcybiskupstwo. W 1543 roku zmusił księcia Kliwii i Geldrii Wilhelma Bogatego do zaprzestania działań na rzecz rozwoju Reformacji.
W 1545 rozpoczął się sobór trydencki, częściowo dzięki staraniom Karola. Dzięki reformie kościoła, rozpoczętej przez sobór, Karol zdołał poprawić swoją pozycję w Niemczech. W czerwcu 1546 r. Karol zwołał sejm do Ratyzbony. Tam, za obietnicę elektorstwa i patronatu nad dwoma arcybiskupstwami (Magdeburga i Halberstadtu) Karol przeciągnął na swoją stronę księcia Maurycego Saskiego. W lipcu cesarz zaatakował Związek Szmalkaldzki, rozpoczynając I wojnę szmalkaldzką. Wojska związku wycofały się z południa Niemiec. Decydujące zmagania rozegrały się w Saksonii. Książę Maurycy najechał ziemie swojego krewniaka, elektora Jana Fryderyka. Elektor zebrał jednak wojska i wyparł konkurenta, sam zagrażając Lipskowi. Wtedy nadciągnęły armie cesarskie. 24 kwietnia 1547 pod Mühlbergiem wojska Karola zadały Janowi Fryderykowi całkowitą klęskę. Tytuł elektorski przeszedł na Maurycego.
Zwycięstwo nad Związkiem szmalkaldzkim nie przyniosło żadnych efektów. Próba pogodzenia protestantyzmu i katolicyzmu podjęta na sejmie w Augsburgu w 1548 r. do niczego nie doprowadziła. Książęta protestanccy ponownie się zbuntowali. Poparł ich elektor Maurycy i król Francji Henryk II Walezjusz. W 1552 roku Maurycy ruszył przeciwko Karolowi, który pozbawiony większych sił wycofał się do Innsbrucka. Maurycy wkroczył następnie do Tyrolu, skąd Karolowi ledwo udało się uciec. Arcyksiążę Ferdynand na sejmie w Pasawie musiał zgodzić się na gwarancję wolności wyznawania religii protestanckiej. Wynikiem tych starań było podpisanie Pokoju w Augsburgu w 1555, który wprowadził zasadę Cuius regio, eius religio (czyja władza, tego religia), tym samym akceptując istnienie księstw protestanckich. Było to ostateczne potwierdzenie, że starania Karola w celu wykorzenienia protestantyzmu w Niemczech zakończyły się niepowodzeniem.
4. Imperium Osmańskie
Kolejnym groźnym przeciwnikiem było Imperium Osmańskie, rządzone przez Sulejmana Wspaniałego, jednego z najwybitniejszych sułtanów. Turecki napór poprzez wody Morza Śródziemnego stanowił poważne zagrożenie dla południowej Europy. Po klęsce Węgrów pod Mohaczem w 1526 roku brat Karola, arcyksiążę Ferdynand, został królem Czech i Węgier. Tym samym monarchia habsburska rozpoczęła swoje kilkusetletnie zmagania z Turkami. Początek nie nastrajał optymistycznie – w 1529 roku Turcy oblegali Wiedeń, jednak musieli od niego odstąpić. Karol próbował zyskać poparcie książąt niemieckich dla planów wojny z Turcją, ale nie udało mu się uzyskać wymiernych efektów. W 1535 Karol odniósł ważne zwycięstwo pod Tunisem. W wojnach tych król Francji kilkakrotnie wszedł w sojusz z Turkami przeciwko Karolowi. Wojny przeciwko Turkom były bardzo kosztowne dla imperium Karola, a korzyści z działań wojennych mizerne.
5. Polska
W kwestii stosunków z Polską Karol V kontynuował linię polityczną swojego dziadka Maksymiliana. Podczas elekcji zabiegał wprawdzie o poparcie dla swojej kandydatury u króla Zygmunta I Starego (który był prawnym opiekunem elektora Ludwika Jagiellończyka), ale po wyborze kontynuował działania swojego dziadka, zmierzające do sojuszu Cesarstwa z państwem moskiewskim. Już w 1519 roku wysłał do Moskwy posła, który jednak został zatrzymany w Polsce, a potem odesłany z powrotem do Karola. Podczas wojny polsko-krzyżackiej 1519-21 z wielkim mistrzem zakonu Albrechtem Hohenzollernem Karol opowiedział się w 1520 roku po stronie Zakonu. 15 lutego 1522 zlecił, po naleganiach Albrechta, pośrednictwo w rokowaniach między wielkim mistrzem a królem Zygmuntem swojemu bratu Ferdynandowi i Sejmowi Rzeszy.
Sprawę tę załatwił dość częsty gość na dworze Karola, Jan Dantyszek. Zygmunt natychmiast wysłał go w podróż do Hiszpanii. Dantyszek odwiedził najpierw Anglię, gdzie rozmawiał z Henrykiem VIII, zyskując jego poparcie w sprawie krzyżackiej. Na dworze hiszpańskim Dantyszek stawił się na początku 1523 Udało mu się uzyskać cofnięcie udziału Sejmu Rzeszy w sądzie rozjemczym, ale nie załatwił tzw. sprawy gdańsko-elbląskiej (Gdańsk i Elbląg były wciąż pozywane przed sądy Rzeszy), ani sprawy sukcesji neapolitańskiej, którą zainteresowana była królowa Bona Sforza.
Karol próbował również przekonać Zygmunta do przystąpienia do krucjaty antytureckiej, ale bez rezultatu. Innym powodem polsko-cesarskich sporów był Mediolan. Kiedy Karol zajął księstwo w 1521 roku, przekazał je Franciszkowi Sforzy, a nie księżnej Izabeli, matce polskiej królowej Bony. Na tym tle doszło do pewnego zbliżenia polsko-francuskiego. Księżna Izabela zmarła w 1524 roku i Zygmunt wysłał Dantyszka i kanclerza swojej żony, doktora Ludwika Aliphio, aby objęli spadek po zmarłej. Karol wziął jednak ów spadek w sekwestr i dopiero po zdobyciu Mediolanu przez Francuzów przekazał księstwo Bari Bonie, a obaj posłowie złożyli mu w imieniu królowej hołd lenny.
Kiedy traktatem krakowskim z 1525 roku Albrecht Hohenzollern złożył hołd Zygmuntowi i poparł nauki Marcina Lutra, sekularyzując państwo zakonne w Prusach, Karol wyraził swoje potępienie dla tego traktatu. W tym samym czasie, pomijając Zygmunta, zaproponował kupcom gdańskim udział w wyprawie do nowo odkrytych ziem Ameryki Środkowej. W 1526 roku rozrosły się posiadłości Habsburgów w Europie Środkowej, kiedy arcyksiążę Ferdynand objął trony Czech i Węgier. W 1535 roku ponownie ujrzała światło dzienne kwestia sukcesji mediolańskiej. Po bezpotomnej śmierci Franciszka Sforzy pretensje do spadku zgłosiła królowa Bona, ale Karol przyłączył księstwo do swojego władztwa. W 1540 roku tytuł księcia Mediolanu otrzymał jego najstarszy syn Filip.
W kolejnych latach Karol mało zajmował się polityką wschodnią, przekazując jej prowadzenie (jak również większość spraw niemieckich) swojemu bratu Ferdynandowi I Habsburgowi.
6. Ostatnie lata
W 1556 Karol abdykował i usunął się do klasztoru w Yuste w Estremadurze, gdzie prawdopodobnie przeszedł kryzys nerwowy. Interesował się jednak wciąż sprawami politycznymi. Pod koniec życia cierpiał z powodu podagry.
Zmarł 21 września 1558 roku. Jak wykazały późniejsze badania powodem śmierci była malaria. Obok siebie miał "Wojnę peloponeską" Tukidydesa.
Pochowano go pod ołtarzem kościoła klasztornego, połowę ciała wewnątrz, drugą zaś na zewnątrz ołtarza, w taki sposób, żeby ksiądz odprawiający mszę stał na piersi i głowie zmarłego. 26 lat później jego szczątki przeniesiono do Królewskiego Panteonu w krypcie kościoła św. Wawrzyńca w Eskurialu.
Literatura:
1. A. Kohler, Karl V., Kaiser. In: Neue Deutsche Biographie 11 (1977), 193.
2. H. Raabe, Reich und Glaubensspaltung. Deutschland 1500–1600. München 1989, S. 215–216.
3. B. Vacha (Hrsg.): Die Habsburger. Eine europäische Familiengeschichte, 1992, 136–137.
4. H. Nette, Karl V, 1979, 12-15.
5. V. Leppin, Die Reformation, 2017, 68-71.
6. H. Schilling, Karl V., Der Kaiser, dem die Welt zerbrach, 2020, 93-121.
7. G. Parker, Der Kaiser. Die vielen Gesichter Karls V., 2020, 22-102, 171-177.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz