"Do chrześcijańskiej szlachty narodu niemieckiego o poprawie stanów chrześcijańskich" - 500-lecie wydania

Ł. Cranach Starszy, Marcin Luter jako mnich augustiański, 1520.

"Do chrześcijańskiej szlachty narodu niemieckiego o poprawie stanów chrześcijańskich" (An den Christlichen Adel deutscher Nation von des Christlichen standes besserung) to pismo programowe Marcina Lutra napisane we wczesnym nowożytnym języku niemieckim. Jego znaczenie polega na tym, że wittenberski teolog wyraźnie zerwał z Kościołem rzymskokatolickim. Opisał papieża (konkretnie: Leona X z rodziny Medyceuszy) jako Antychrysta i sformułował zasadę powszechnego kapłaństwa wiernych. Podział chrześcijaństwa na duchowieństwo i świeckich został zatem porzucony. Szlachta i cesarze, ale także sędziowie miejscy i ostatecznie wszyscy chrześcijanie zostali poproszeni o zainicjowanie reform kościoła. Luter, krótko przed wykluczeniem z oficjalnego kościoła jako heretyk, działa w tym traktacie również jako prowokator: dzięki Pismu Świętemu „potwierdził, że trzeba go wykluczyć właśnie w tym momencie” (Thomas Kaufmann: Luthers kopernikanische Wende. In: FAZ, 27, październik 2013).

Napisany w ciągu kilku tygodni manuskrypt pisma (WA 6, 406-469) ukazał się 5 sierpnia 1520 w stosunkowo wysokim nakładzie 4000 egzemplarzy. W krótkim czasie pojawiło się 14 przedruków, które pojawiły się nie tylko w Wittenberdze, ale także w Augsburgu, Bazylei, Lipsku, Monachium i Strasburgu.

Sklasyfikowanie pisma do szlachty z traktatem " O wolności chrześcijanina" i pisma "O niewoli babilońskiej Kościoła", czasem także z pismem "O dobrych uczynkach" do grupy programowych pism nie pochodzi od samego Lutra, ale zostało podane dopiero w XIX wieku.

Powstanie pisma

List Lutra do Georga Spalatina z początku czerwca 1520 wspomina o planie napisania listu do nowo wybranego cesarza Karola V i szlachty. Podczas gdy Luter pracował nad publikacją "Do chrześcijańskiej szlachty narodu niemieckiego", dowiedział się o wyniku swojego procesu o kacerstwo w połowie lipca i prawie w tym samym czasie ukończył "Kazanie o Nowym Testamencie", które wydrukował Grunenberg. Wydrukowanie pisma "Do chrześcijańskiej szlachty..." zlecono Melchiorowi Lotterowi z Lipska, informacje o którym można znaleźć w etykiecie Lipsk. Stresująca sytuacja życiowa doktora Lutra, w oczekiwaniu na orzeczenie procesu o kacerstwo stanowi tło opracowania tego traktatu. Odnowiciel Kościoła zadedykował to pismo koledze z Uniwersytetu w Wittenberdze Nikolausowi von Amsdorfowi.

Impulsem do ostrej krytyki papiestwa w traktacie było działanie Ulricha von Huttena. W 1517 opublikował on pracę włoskiego humanisty Lorenza Valli, w której udowodnił, że "darowizna Konstantyna" - dokument, na podstawie którego powstała władza papieży nad światem, to fałszerstwo. Luter przeczytał wydanie tego dokumentu na początku 1520 i tym samym utwierdził się w podejrzeniu, że papież jest Antychrystem. Badania wykazały, że kontakty Lutra z rycerstwem cesarskim nasiliły się od wiosny 1520 roku. Wittenberski teolog utrzymywał kontakt z Franzem von Sickingen i Hansem von Taubenheim.

Kolejnym historycznym tłem powstania traktatu jest umocnienie władzy papieża dzięki dekretowi Pastor aeternus gregem powstałemu w 1516 roku podczas V soboru laterańskiego, w myśl którego papież miał autorytet nad soborem powszechnym i mógł doprowadzić do skończenia obrad. Ta jawna próba centralizacji Kościoła zakończyła trwające od 1415 roku starania o przebiegunowanie władzy. 6.4.1415 w dokumencie Haec Sancta stwierdzono, ze władza soboru powszechnego pochodzi nie od papieża, a od Chrystusa.

Tekst traktatu pokazuje ślady szybkiego ukończenia, więc autor ostatecznie go nie poprawił. Pierwsze wydanie ukazało się w Wittenberdze 5 sierpnia 1520 roku, dokładnie 500 lat temu. 4000 egzemplarzy zostało wyprzedanych po trzech dniach. W sumie piętnaście wydań ukazało się w języku niemieckim, a dwie w języku włoskim. Historyk Kościoła ewangelickiego Martin H. Jung szacuje łączny nakład na 68 000 egzemplarzy. Pismo "Do chrześcijańskiej szlachty narodu niemieckiego o poprawie stanów chrześcijańskich" pokazuje subtelności językowe i stylistyczne, takie jak klimax, anafory (celowe powtórzenia) i rozbudowany system synonimów.


Literatura:

1. M. H. Jung: Luthers Aufruf „An den christlichen Adel“ (1520) und seine Folgen. Göttingen 2018, S. 65–66.

2. Th. Kaufmann: An den christlichen Adel deutscher Nation von des christlichen Standes Besserung. Tübingen 2014, 12–13.

3. H. Walz: Martin Luther. In: Stephan Füssel (Hrsg.): Deutsche Dichter der frühen Neuzeit (1450-1600): Ihr Leben und Werk, Berlin 2013, 332 ff.