„Młody Luter”

Tak określa się fazę w życiu doktora Marcina Lutra, w której wykazywał pobożność późnośredniowieczną i był na drodze reformatorskiego przebudzenia/formowania. Umownie przyjmuje się, że trwała ona do 1519 roku. Sporadycznie mówi się, że faza „młodego Lutra” występowała do sporu o wolność w wierze, czyli do roku 1525 (dopiero wtedy Luter zmienił formalnie swój status z mnicha na człowieka żonatego).

W tym okresie doktor Luter jest postrzegany jako mało autorytatywny i niezatwardziały w poglądach. Dopiero późniejsze etapy jego życia, abstrahując od pojedynczych kontrowersji, jak np. pisma o Żydach, uformowały luteranizm na płaszczyźnie teologicznej. W związku z tym faza „młodego Lutra” jest zarówno przedmiotem idealizacji, jak i polemiki, a tym samym wysoce kontrowersyjną dziedziną badań. Chodzi o trudności metodyczne u „młodego Lutra”. Z jego dzieciństwa i młodości, jak i z pierwszych lat życia klasztornego nie zachowało się wiele źródeł. Korzysta się raczej ze wspomnień Reformatora i ogólnej wiedzy o epoce. „Stary Luter” podkreśla, że okres jego młodości był etapem błądzenia (WA 40 I, 134, 3f.). W literaturze naukowej brak jest krytycznych źródeł mogących wnieść nowe aspekty badawcze. Te można pozyskać dzięki badaniom życiorysów osób współczesnych Reformatorowi przy jednoczesnej krytycznej literaturze dzieł Lutra. Relatywnie pewnym punktem wyjściowym do badania tej fazy życia jest początek jego kariery jako wykładowcy w Wittenberdze (1513). Ok. 1900 roku dyskutowano o wykładach Reformatora o listach do Rzymian i do Hebrajczyków kontekście „młodego” i „dojrzałego” Lutra, jednak te dwa modele stoją z sobą w opozycji.

„Kontrastująca interpretacja” polega albo na idealizowaniu, albo na zupełne krytycznym podejściu do tej fazy biografii Reformatora. Pietysta Gottfried Arnold stawiał „młodego Lutra” za przykład do naśladowania w przeciwieństwie do zatwardziałego w stanowisku „starego Lutra”, krytykując tym samym ówczesną zatwardziałość poglądów. Sam Reformator dał podwaliny do takiego pojmowania tego okresu w przedmowie jego łacińskich dzieł z 1545 roku (WA 54, 179-187). Sugerowany przez niego gwałtowny przełom był jedynie czymś dobrym, bo zakończył „jeszcze” katolicki etap w jego życiu, a reformatorskie przebudzenie stanowiło fundament do rozwoju ruchu Odnowy Kościoła.

W ramach „ewolucyjnej interpretacji” „młodego Lutra”, zapoczątkowanej przez katolickich teologów na początku XX wieku (Heinrich Suso Denifle, Hartmann Grisar) transformacja pobożności mnicha z Wittenbergi stała się punktem wyjściowym do krytycznej oceny działań Kościoła Powszechnego. W odpowiedzi na nią strona ewangelicka (H. Obermann) podkreśliła inspirujące działanie teologii późnośredniowiecznej na rozwój Reformatora. W tym kontekście uwydatnia się raczej silny przełom z trwającymi w czasie transformacjami (Leppin) aniżeli pojedyncze wydarzenia mogące mieć wpływ na reformatorskie formowanie się (Hamm).

Jak widać okres „młodego Lutra” podlega kompleksowej analizie mającej swe źródła zarówno w biografii Reformatora, a także historii pierwszej połowy XVI wieku. Modele kontrastujące ukazują postać Lutra, która polaryzując, daje świadectwo o sobie. Modele ewolucyjne postrzegają ten etap jako czas kształtowania się w oparciu o wiele czynników, o czym pisał sam Luter. Z tej perspektywy wyłania się obraz „młodego Lutra” nie jako złożonego balastu, a raczej jako dającego siłę korzenia, który inspirował do dalszego rozwoju.

Literatura:

1. H. Obermann, Werden und Wertung der Reformation, 1979.

2. Th. Kaufmann, Der Anfang der Reformation, 2012.

3. J. Fried, Der Schleier der Erinnerung, 2012.

4. V. Leppin, Der "junge Luther". In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff, Das Luther-Lexikon, 2015, 327-329.

5. N. E. M. Pedersen, Den unge Luther: En biografi, 2019, 45-99.