Henryk VIII Tudor

H. Holbein, Henryk VIII Tudor

Drugi król Anglii z dynastii Tudorów. Urodzony 28 czerwca 1491 w Greenwich. Za jego panowania wybudowano i uświetniono kilka budowli, w tym Opactwo Westminsterskie, Pałac Hampton Court i Nonsuch, Kościół Christ Church itd. Henryk VIII inwestował we flotę. Początkowo gorliwy katolik. W piśmie „Assertio Septem Sacramentorum" („Obrona siedmiu sakramentów”) król poddał krytyce naukę o usprawiedliwieniu z wiary Marcina Lutra oraz jego pojmowanie sakramentów. Polemika ta doczekała się ok. 20 wydań w Anglii i Europie. 11 października 1521 roku papież Leon X nadał Henrykowi VIII tytuł Obrońcy Wiary (Defensor Fidei) za wkład w walkę z reformacją. Odtąd każdy następny angielski (brytyjski) monarcha zachowa ten tytuł.

Na skutek kryzysu pomiędzy Rzymem a Londynem trwającym od lat 20-tych XVI wieku Henryk VIII doprowadził do utworzenia narodowego Kościoła Anglii (1533). Co ciekawe, pozostał mimo to przeciwnikiem nurtu reformacyjnego do końca życia. Sprawy, o których pisał Doktor Luter były na ziemiach angielskich obce, na przykład praktyka sprzedawania odpustów była tu mało znana. W 1534 roku za zgodą parlamentu i prymasa Anglii Thomasa Cranmera ogłoszono niezależność Kościoła Anglii od Rzymu. Akt supremacji, naśladując tytulaturę papieską, ogłosił króla Anglii „jedyną i najważniejszą głową na Ziemi Kościoła anglikańskiego (łac. Ecclesia Anglicana)”. Jego następcy nie noszą już jednak tego tytułu. W rozumieniu anglikanów głową Kościoła jest tylko Jezus Chrystus. Nie ma nikogo, kto mógłby nazwać siebie „głową Kościoła anglikańskiego” już tylko z tego powodu, że nie ma jednego Kościoła anglikańskiego, lecz 38 autokefalicznych Kościołów. Jednym z nich – najstarszym – jest Kościół Anglii (Church of England). Papież Klemens VII ekskomunikował króla, ale część społeczeństwa angielskiego, w tym część episkopatu i kleru, poparła reformy i uznała króla za zwierzchnika Kościoła. Przeciwnicy zostali poddani prześladowaniom, w tym wielu zamordowano, m.in. kanclerza Anglii i filozofa Tomasza Morusa oraz biskupa Rochester kard. Jana Fishera (obaj później kanonizowani – w tym również w Kościele anglikańskim).

Początkowo akt supremacyjny nie miał implikacji teologicznych, ale reformy Henryka VIII Tudora utorowały drogę do Anglii pismom luterańskim i kalwińskim. Dzięki temu po śmierci Henryka VIII przy udziale Tomasza Cranmera z różnych tradycji opracowano oryginalną teologię, zawartą w Modlitewniku Powszechnym (Book of Common Prayer). Nie odrzucono katolickiej Tradycji, ani dogmatu o zbawieniu wyłącznie w Kościele. Przyjęto doktrynę Marcina Lutra o usprawiedliwieniu przez wiarę oraz elementy teologii Jana Kalwina (nacisk na Bożą suwerenność, pojęcie wyboru – bez przyjmowania kalwinistycznej doktryny o predestynacji podwójnej jako obowiązującej). Opublikowano nowy przekład Biblii w języku angielskim. Jednocześnie rozwiązano klasztory, skonfiskowano majątki kościelne i zniesiono obowiązkowy celibat księży.

Reasumując, Henryk VIII, wbrew wielu opiniom, nie założył kościoła anglikańskiego. Jego działalność umożliwiła drogę reformacji, która została przeprowadzona dopiero po śmierci króla. Anglikanie odcinają się od Henryka VIII i nie uważają go za założyciela swojego Kościoła, świadczy o tym np. brak wspomnienia w Kalendarzu Liturgicznym oraz uznawanie za świętych ludzi, którzy zostali zabici z jego rozkazu.

Prywatnie Henryk VIII znany był jako chciwy karciarz i gracz w kości. W młodości celował w sporcie – zwłaszcza w tenisie, lubił polowania. Był także utalentowanym muzykiem, kompozytorem i poetą; legenda przypisuje mu autorstwo popularnej piosenki „Greensleeves”. W późnych latach życia miał dużą nadwagę – w obwodzie brzucha mierzył 137 cm, możliwe, że cierpiał na podagrę. Dość wiarygodna jest teoria, jakoby chorował na syfilis. Henryk VIII znany jest ze swoich sześciu małżeństw a także ze ścięcia głów dwóch swoich małżonek (Anny Boleyn i Katarzyny Howard).

Literatura:

1. G. R. Elton, Reform and Reformation: England, 1509–1558, 1977, 183, 281-283.

2. D. Loades, Henry VIII: Court, Church and Conflict, 2009, 76-77.

3. D. Starkey, Six Wives: The Queens of Henry VIII, 2003, 304-306.

4. I. Crofton, The Kings and Queens of England, 2006, 51.