Dzieci Lutrów

Doktor Marcin Luter dość późno założył rodzinę i jeszcze później przyszło mu odkrywać uroki ojcostwa ze wszystkimi jego konsekwencjami. Co wiadomo o jego dzieciach? Jakim był ojcem?

XIX-wieczne litografie przedstawiają w wyidealizowany sposób rodzinę Lutrów skupioną na modlitwie przy stole, bądź też śpiewającą, gdy jej głowa i gospodarz domu przygrywa na lutni. Nieodłącznym towarzyszem Marcina, Katarzyny i ich dzieci jest Filip Melanchton. W domu reformatora panowała atmosfera pobożności i otwartości na drugiego człowieka: Lutrowie prowadzili bursę dla studentów, przyjmowali uciekinierów z krajów katolickich, gościli także książąt, kolegów uniwersyteckich Marcina w ramach tzw. Mów Stołowych.

Doktor Luter jest przykładem kochającego i troskliwego ojca, który jednak cenił dyscyplinę (H. Schilling, Martin Luther Rebell in einer Zeit des Umbruchs, 2014, 344-350) . Gdy wyjeżdżał poza Wittenbergę, zabierał portret córki, w listach do Katarzyny pytał o zdrowie pozostawionej w Czarnym Klasztorze gromadki lub też bezpośrednio adresował swój list do syna. Wyrażał się o nich w samych superlatywach, część z tych wypowiedzi znajdziecie Państwo w jednym z rozdziałów mojej książki. Jeden z wybranych cytatów będzie z pewnością wielkim zaskoczeniem! Tak powszechnie używamy powiedzenia autorstwa ks. Lutra na co dzień! Z drugiej strony, Marcin to człowiek w pełni oddany procesowi naprawy Kościoła. Powiększająca się rodzina nie była wymówką dla zwolnienia tempa, jeśli chodzi o sprawy Reformacji. Doktorowi Marcinowi nie przeszkadzał bawiący się w gabinecie (gdzie pracował) najstarszy syn Hans. Stosunek do niego przypominał szczególnie swoją srogością relacje Marcina Lutra z… ojcem. Ten schemat zachowań powielamy jakże często do dzisiaj, prawda? Niesforność dzieci była karana powszechnie stosowaną w tamtych czasach rózgą. Ojciec cieszył się w domu niezwykłym szacunkiem, stanowił wielki autorytet, z którym polemizowanie nie miało najmniejszego sensu. Nie zapominajmy jednak, że przed 500 laty istniał zupełnie inny obraz kobiety i mężczyzny, ich roli w społeczeństwie... Ten uległ diametralnej zmianie właściwie przed kilkoma… dziesięcioleciami. Skoro Lutrowie stali się modelem wychowawczym dla ewangelickich rodzin na przestrzeni wieków, nietrudno jest zrozumieć zasadniczość, zdyscyplinowanie, przywiązanie do hierarchii, porządku i tradycji wyrastających z nich osób, które przenosiły ten bagaż doświadczeń jako niepisany testament protestancki na kolejne pokolenia.

Przyjrzyjmy się pokrótce sylwetkom dzieci Marcina i Katarzyny Lutrów…

1.      Jan (Johannes, Hans) przyszedł na świat 7 czerwca 1526 roku o godzinie 14.00. Dzień później ochrzcił go diakon Jerzy Rörer, ojcami chrzestnymi zostali Jan Bugenhagen, proboszcz Kościoła Miejskiego w Wittenberdze a prywatnie przyjaciel rodziny i Łukasz Cranach Starszy (Marcin Luter był ojcem chrzestnym najmłodszej córki Cranacha – Anny). Mały Hans nie tolerował mleka,  było to wielkim przeżyciem dla jego ojca (WA BR 4, 89, 9-13). Jan nie studiował teologii, co było wyraźnym zaskoczeniem dla Doktora Marcina;  to wykształcony humanista, wysoki urzędnik księcia Saksonii, utrzymujący bliskie kontakty z dworem Albrechta Pruskiego w Królewcu i pochowany w tamtejszym kościele staromiejskim (zmarł 27 października 1575).

2.      Elżbieta (Elisabeth) – urodzona 10 grudnia 1527 roku przed południem, dostała imię po matce Jana Chrzciciela. Zmarła 3 sierpnia 1528 r., co pogrążyło w głębokim smutku rodziców. Pochowana dzień później na cmentarzu przed Bramą Elsterską.

3.      Magdalena przyszła na świat 4 maja 1529 roku i spowodowała, że w sercach opłakujących jeszcze ostatnie dziecko Marcina i Katarzyny zawitała ponownie radość. Tym samym stała się niejako ulubioną córką reformatora. Jednak i jej nie dane było dożyć wieku dojrzałego, zmarła 20 września 1542 roku w obecności ojca.

4.      Marcin (Martin) urodził się w dzień przed urodzinami reformatora, 9 listopada 1531 roku, co było dla niego wielką radością (WA TR1, 95) i sprawiło, że otrzymał imię po Doktorze Lutrze. Tata opisywał, jak jego siedmiomiesięczny syn bawił się ze szczenięciem (WA TR 2, 1638). W domostwie Reformatora był szpic lub terier o imieniu Tölplin (po polsku Fajtłapek, mieszkał w domu) i dwa inne psy. Marcin spełnił pragnienie ojca i studiował teologię, jednak bez większych sukcesów. Zmarł 4 marca 1565 roku w wieku 33 lat, nie ukończywszy studiów, prawdopodobnie na skutek uzależnienia od alkoholu.

5.      Paweł (Paul), urodzony 28 stycznia 1533 roku, został ochrzczony dzień później. Studiował początkowo łacinę i grekę pod kierunkiem Filipa Melanchtona i Veita Winsheima. Za radą Melanchtona rozpoczął studia medyczne na uniwersytecie w Wittenberdze. 29 lipca 1557 na podstawie pracy Oratio de pulmone et discrime arteriae tracheae et oesophagi; Luther: De aporismo sexto patris II. otrzymał doktorat z medycyny. 8 grudnia 1558 po wygłoszeniu wykładu De Arte medica et cura tuenda valetudinis uzyskał tytuł profesora na uniwersytecie w Jenie. Następnie został osobistym lekarzem księcia Jana Fryderyka II w Weimarze. Pozostał na tym stanowisku aż do kapitulacji miasta Gotha 13 kwietnia 1567. Wówczas przeszedł na służbę elektora brandenburskiego Joachima II. Po jego śmierci w 1571 został lekarzem elektora saskiego Augusta i jego następcy Christiana I. Z powodu niepokojów wywołanych przez kryptokalwinistów i różnic poglądów na dworze założył prywatną praktykę w Lipsku. W 1592 został ponownie osobistym lekarzem elektora saskiego. Paweł Luter prowadził eksperymenty chemiczne. Chciał wyprodukować złoto. Wynalazł przy okazji różne lekarstwa, np.: „Unguentum ex nitro“, „Magistrum perlarum“, „Magistrum collorum“ i „Aurum potabile“, które sprzedawano w saskich aptekach. Ożenił się 5 lutego 1553 roku w Torgawie z Anną, córką radcy dworu Veita von Warbeck. Miał sześcioro dzieci. Zmarł 8 marca 1593 roku.

6.      Małgorzata (Margarethe), ostatnie dziecko Lutrów, przyszła na świat 17 grudnia 1534 roku, gdy Doktor Marcin miał 51 lat. Najmłodsza córka reformatora otrzymała imię po jego matce. Jej życie potoczyło się zgodnie z wolą ojca: została żoną Erharda von Kunheim, urodziła dziewięcioro dzieci zamieszkała w pobliżu Mühlhausen w Prusach Książęcych i tam pochowano ją w 1570 roku.

A potomkowie Doktora Marcina Lutra? Obecnie żyje ich około 2800 i są zrzeszeni w tzw. Lutheridenvereinigung. Wszyscy pochodzą z linii najmłodszej córki Małgorzaty, nie wszyscy byli (są) ewangelikami. I tak, ojciec Alojzy Luter, z zakonu bernardynów, objął probostwo parafii św. Jana Chrzciciela w Longmont, Colorado, w 1924 roku.

Literatura:

1. K. Bärenfänger, Kinder Luthers. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 341-344.

2. M. Uglorz, Marcin Luter. Ojciec Reformacji, 2006, 91.