Portrety ślubne Cranacha

Malarze XV i XVI wieku odkryli osobowość jednostki i stworzyli wspaniałe portrety. Modne stały się podwójne portrety nowożeńców lub par małżeńskich, podwójne portrety Lutra i Melanchtona czy trzech ernestyńskich elektorów Saksonii Fryderyka III, Jana Stałego i Jana Fryderyka I. W latach 1525-1528 Cranach stworzył szereg podwójnych portretów pary Marcina i Katarzyny Lutrów jako publiczne wyznanie legalności małżeństwa pomiędzy byłym mnichem a zbiegłą zakonnicą. Twierdzi się, że duża liczba zachowanych par portretów i pojedynczych wizerunków dowodzi, że Luter i jego przyjaciel-malarz nie byli zainteresowani ukazaniem Katarzyny jako istoty ludzkiej, nie na portrecie, ale w jej pozycji jako prawowitej żony Reformatora. Portrety par mieszczan można w przeciwnym razie znaleźć tylko w jednym egzemplarzu, co świadczy o ich prywatności. Ślub Marcina i Katarzyny wywołał liczne kontrowersje także z uwagi na czas jego zawarcia. 15 maja miała miejsce dramatyczna bitwa chłopόw z książętami pod Frankenhausen, kulminacyjny punkt w tzw. wojnie chłopskiej, podczas ktόrej poległo tysiące walczących. Ta wiadomość poruszyła kraje Europy. Niecały miesiąc później doktor Luter decyduje się na zawarcie małżeństwa i jest w iście weselnym nastroju. To wywołało dezaprobatę, również jego najbliższy współpracownik Filip Melanchton nie popierał tego ślubu, przez co nie został zaproszony na prywatne zaślubiny 13 czerwca w Czarnym Klasztorze.

Ale jeśli wierzyć współlokatorowi Lutra, Johannesowi Aurifaberowi, najpierw powstał portret Katarzyny. Namalował go Łukasz Cranach Starszy. Teraz, gdy obraz wisiał na ścianie i doktor Luter przyjrzał się mu, powiedział: „Poproszę Cranacha, aby go namalował mnie i wyślę te dwa obrazy soborowi w Mantui i poproszę zgromadzonych tam Ojców Świętych, aby odpowiedzieli na pytanie: czy woleliby raczej zachować stan małżeński, czy życie duchowieństwa w celibacie.” (WA TR 3, 3528)

Przeor dominikanόw Johannes Mensing, nadworny kaznodzieja księżnej Małgorzaty von Anhalt w Dessau od 1527 roku, sprzeciwił się tym wizerunkom z Magdeburga i stwierdził, że Luter chciał wyrwać pamięć o Chrystusie z ludzkich serc. Oprócz dominikanina Mensinga obraził się także Johannes Fabri. Koadiutor biskupa Wiener Neustadt (Austria) stwierdził, że reformatorzy to nic innego jak rabusie kościołów, którzy chcą napełnić sobie żołądki i przygarnąć bogate, piękne kobiety.

Cranachowie, ojciec i syn, pracowali zazwyczaj na rysunkowych portretach, które zgromadzili w domowych archiwach. W ten sposób, nie mając przed sobą portretowanej osoby, zawsze mogli natychmiast zareagować, uzyskać wstępny rysunek ze swojego archiwum i stworzyć pożądany obraz. W 1527 roku powstały imponujące portrety rodziców Lutra. Czy portrety zostały wykonane podczas ich pobytu w Wittenberdze z okazji ślub słynnego syna? Czy sam malarz wpadł na ten pomysł, czy było to życzenie jego przyjaciela, który widywał jego rodziców, mieszkających w okolicach Mansfeld, i to zazwyczaj na krótko?

Portret Hansa i Margarethe Lutrów, rodziców Marcina

Marcinowi i Katarzynie Lutrom nie oszczędzono dalszych ataków z uwagi na ich ślub. Nie skończyło się to na wspomnianych wcześniej atakach słownych na Katarzynę i Walpurgę Bugenhagen, gdyż obie kobiety poślubiły byłych mnichów. W następnych latach raz po raz pojawiały się zniesławiające pisma, skupiające się na żonach reformatorów z Wittenbergi, a zwłaszcza na Katarzynie. Autorom nie chodziło o kobiety, ale oczernianie małżeństw, które zawarły z reformatorami. Niemniej jednak szeroko rozpowszechnione zniesławiające pisma skierowane przeciwko kobietom musiały odcisnąć na nich piętno. Katarzyna Luter znalazła się w centrum ataków, a jej portret pojawił się nawet na okładkach oczerniających ją broszur.

Literatura:

E. Strauchenbruch, Luthers Hochzeit, 2016, 149-152.