 |
| Pierścień małżeński ze scenami z życia Chrystusa, około VI wieku, Walters Art Museum, Baltimore |
Historia
Nic nie wiadomo empirycznie na temat początków „małżeństwa” poza polem przejściowym między zwierzęciem a człowiekiem. Nawet dające się zinterpretować znaleziska archeologiczne z grobów nie sięgają tak daleko w historii ludzkości.
Starsi ewolucjoniści społeczni zakładali liniowy rozwój więzi par między ludźmi: na początku ludzkości powszechna była rozwiązłość (więcej niż jeden partner seksualny), która następnie rozwinęła się w małżeństwo grupowe, a ostatecznie poligamia rozwinęła się w monogamię. Monogamię uważano za najwyższą kulturowo formę małżeństwa. Zgodnie z logiką, że późniejszy rozwój z konieczności stanowi „wyższą” formę rozwoju, częstą obecnie zmianę małżonków, biorąc pod uwagę wysoki wskaźnik rozwodów, należy również postrzegać jako „wyższą” formę małżeństwa w porównaniu z wcześniejszą standardową formą małżeństwa na całe życie. Jednakże bardzo niewielu starszych ewolucjonistów wyciąga taki wniosek z takiej teleologicznej logiki. Regulacje prawne dotyczące małżeństwa znajdują się już w dwóch najstarszych udokumentowanych tekstach prawnych, Kodeksie Ur-Nammu (2100 p.n.e.) i Kodeksie Hammurabiego (XVIII w. p.n.e.).
W Cesarstwie Rzymskim małżeństwo i rodzina były uważane za święte. Nie bez powodu Concordia była z jednej strony boginią patronką całego państwa, a jednocześnie opiekunką małżeństwa (matrimonium). W starożytnym Rzymie małżeństwo uważano za filar społeczeństwa, zwłaszcza pod względem materialnym. Prawo małżeńskie uwzględniało także przede wszystkim materialne aspekty małżeństwa.
Za podstawę zrozumienia małżeństwa w judaizmie uważa się historię stworzenia kobiety z żebra Adama w Starym Testamencie: „Dlatego mężczyzna opuszcza ojca swego i matkę swoją i łączy się z żoną swoją, i stają się jednym ciałem” (Rdz 2,24) Wielokrotnie pojawiają się doniesienia o małżeństwach poligamicznych, a królowie Izraela często mieli wiele żon i nałożnic (2 Sam 5:13). Zazdrość i rywalizacja w małżeństwie poligamicznym opisana jest w życiu Jakuba – jednego z przodków Izraela – w Księdze Rodzaju 30,1-23. Po upadku mężczyzny w raju Bóg postawił mężczyznę jako głowę nad kobietą, tak że w „biblijnej hierarchii” kobieta jest podporządkowana mężowi.
Ortodoksyjni Żydzi wierzą, że zadaniem mężczyzny jest odnalezienie swojej drugiej połówki, czyli żony. Z drugiej strony judaizm liberalny (judaizm reformowany) uważa, że znalezienie żony jest nie tylko zadaniem mężczyzny, ale także odwrotnie. Małżeństwo jest dla obojga wielką micwą i uważane jest za jedną z największych i najważniejszych decyzji życiowych obojga partnerów. Zasada „Kto ma matkę Żydówkę, jest Żydem” jest wytyczną dla wielu mężczyzn wyznania mojżeszowego przy wyborze partnera do założenia rodziny.
W chrześcijaństwie „przymierze małżeńskie” odnosi się do dwóch boskich przymierzy ze Starego i Nowego Testamentu. W średniowieczu nie wszyscy w Europie Zachodniej mogli zawierać małżeństwa. Właściciel ziemski lub majątkowy oraz odpowiednie władze w mieście (sąd, cech, cech) zezwalały na ich zawieranie i zakładanie rodziny jedynie tym, którzy mogli utrzymać rodzinę. Oznaczało to, że ponad połowa populacji była wykluczona z małżeństwa. Ze względu na panujące wówczas zasady religijno-etyczne oznaczało to także de facto wykluczenie z możliwości posiadania dzieci i założenia rodziny.
Kościół rzymskokatolicki, który w dużej mierze kształtuje życie publiczne, oficjalnie ustanowił sakrament małżeństwa dopiero w 1139 roku na Soborze Laterańskim II i zaliczył go do siedmiu sakramentów w 1274. W ten sposób ugruntowała tę relację jako „jedyną poprawną” relację między mężczyzną i kobietą w ramach tego, co z dzisiejszej perspektywy jest bardzo odkrywczym spojrzeniem na fizyczność. Ideał Kościoła, który nawoływał do ascezy skupionej na Bogu i odrzucał seksualność (celibat), nie był możliwy do wyegzekwowania i na dłuższą metę spowodowałby upadek Kościoła. Skutkowało to włączeniem małżeństwa do przepisów kościelnych jako „mniejszego zła”. Obrączka miała swoje święte znaczenie w kościele chrześcijańskim najpóźniej od czasów papieża Mikołaja I (ok. 850). Od XIII wieku pierścień stanowił integralną część kościelnych obrzędów weselnych. Obrączka jest uważana za symbol wierności noszącej ją osoby i jej więzi małżeńskiej zgodnie z obrzędowymi słowami: „Noś tę obrączkę na znak swojej wierności”. Często wypowiadane dzisiaj słowa: „Noś ten pierścionek na znak mojej lojalności” lub „Noś ten pierścionek na znak naszej miłości i lojalności” oraz wzajemne przypinanie i noszenie dwóch identycznych obrączek sprawiły, że obrączka nabrała całkowicie nowe znaczenie i reprezentuje zmieniony pogląd na małżeństwo. Na którym palcu nosi się obrączkę w Polsce brzmi: na palcu serdecznym. Na której dłoni? Na prawej – podobnie jest też w wielu innych krajach, na przykład na Litwie, na Łotwie, w Ukrainie, w Grecji, w Niemczech czy w Norwegii. Dawniej obrączka była zakładana na palec serdeczny lewej ręki. Wynika to z przekonania Egipcjan, że właśnie w tym palcu znajduje się ujście żyły, która ma swój początek w sercu. Żyłę tę nazywano nawet żyłą miłości. Ufano, że noszenie obrączki na lewej dłoni na palcu serdecznym zapewni małżonkom długie życie pełne miłości. Warto podkreślić też, że lewa dłoń uznawana była za symbol emocji, a prawa za symbol obowiązków. Zwyczaj ten zmienił się po powstaniu styczniowym. Po klęsce i po bohaterskiej śmierci wielu mężczyzn kobiety zaczęły przekładać obrączki na prawą dłoń. Od tamtej pory każda para, która bierze ślub w Polsce, nosi swoje obrączki właśnie na serdecznym palcu prawej dłoni. Na lewej ręce nosi się obrączkę ślubną m.in. w następujących państwach: Francja, Belgia, Szwajcaria, Irlandia, Wielka Brytania, Walia, Szkocja, Szwecja, Finlandia, Czechy, Słowacja, Rumunia, Mołdawia, Chorwacja, Włochy, Słowenia, Turcja, Cypr, Brazylia, Portugalia, Egipt, Iran, Meksyk, Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Japonia, Chiny i Korei Południowej.
Judaizm zna także obrączkę, jednak jest ona używana tylko rytualnie. Podczas ceremonii ślubnej taki pierścionek zakłada się na palec wskazujący prawej ręki panny młodej.
Para pierścionków jest powszechnym symbolem małżeństwa, przy czym jeden pierścień często jest przewleczony przez drugi. Same pierścienie również mają znaczenie symboliczne. Ich okrągły kształt nie ma końca, splecionych ze sobą pierścieni nie da się rozdzielić bez ich uszkodzenia, przypominają nowoczesny symbol nieskończoności (∞), a do tego używa się zazwyczaj możliwie trwałych materiałów – wszystkie symbole pojęć wieczności, które mają pozytywne konotacje w kontekście małżeństwa i związku. Specjalne kształty pierścieni mają również znaczenie religijne, na przykład użycie trzyczęściowych pierścieni symbolizujących Trójcę Świętą.
Etymologia słowa „małżeństwo” w języku polskim wskazuje, że wywodzi się ono od staroczeskich wyrazów malženka oraz malžena za pośrednictwem polskich słów małżonka i nieużywanego już małżona. Istnieje jednak kilka teorii co do pochodzenia czeskiego źródłosłowu, bo o ile drugi człon (žena) jest wyraźnie słowiański, o tyle pierwszy jest dość niejasny. Tłumaczy się to hybrydową kalką ze staro-wysoko-niemieckiego mālwīp („para małżonków”), w której przetłumaczono drugą część (wīp, por. współczesny niemiecki Weib), ale pierwszą (por. współczesny niemiecki Gemahl) pozostawiono w oryginalnej formie. Inna hipoteza zakłada, że podstawą etymologiczną omawianego słowa był staroniemiecki leksem ge-mahelo (obecnie gemahl), czyli małżonek, przejęty przez Słowian bez nagłosowego ge-. Starsze interpretacje, pojawiające się zwłaszcza w czeskich źródłach, które widzą jakąś formę słowa muž lub germańskiego man (oba oznaczają „mąż”) w pierwszej części tego słowa, są obecnie uważane za nieprzekonujące, biorąc pod uwagę najstarszą udokumentowaną formę podobnego wyrazu w języku staro-cerkiewno-słowiańskim, malъžena. Do XVI wieku ślub w Polsce miał charakter świecki, mimo nakazów kościelnych przekazanych przez legata papieskiego Piotra z Kapui w 1197 roku. Po soborze trydenckim śluby kościelne stały się jedyną formą zawierania małżeństw, a od 1577 roku ślub bez dopełnienia wszystkich wymogów kościelnych był prawnie nieważny. W tym okresie ograniczono też swobodę rozwodu, który wcześniej zależał wyłącznie od obopólnej woli małżonków. Śluby cywilne wprowadzono Kodeksem Napoleona w czasach Księstwa Warszawskiego, jednak z uwagi na brak odpowiednich urzędników nadal praktykowano śluby kościelne, gdyż duchowni ci odmawiali udzielania ślubów cywilnych. Kodeks cywilny Królestwa Polskiego z 1825 roku przywrócił śluby kościelne jako wyłączną formę małżeństwa, a w 1836 roku wszystkie kwestie małżeńskie przekazano sądów kościelnych. W zaborze pruskim wprowadzono śluby świeckie w 1874 roku. Odrodzona Polska przejęła system prawny w zakresie małżeństw po zaborcach i aż do końca okresu międzywojennego funkcjonowały one w niezmienionej formie, chociaż od 1920 roku prowadzono prace nad prawem małżeńskim, które zakończyły się w 1929 roku przygotowaniem projektu uważanego za jeden z najlepszych w Europie. Projekt ten zakładał możliwość zawarcia ślubu świeckiego lub kościelnego – oba ze skutkami prawno-administracyjnymi, lecz nie wszedł on w życie po tym, jak został oprotestowany przez Kościół rzymskokatolicki.
Jakkolwiek w języku potocznym powszechnie przyjęło się używać błędnego sformułowania, że parze ślub jest udzielany przez urzędnika lub duchownego, to na gruncie prawa cywilnego a także kanonicznego, oraz zgodnie z semantyką słowa ''ślub", ślubu udzielają sobie sami wstępujący w związek małżeński poprzez wzajemne złożenie deklaracji o charakterze oświadczenia ("uroczyście oświadczam, że wstępuję w związek małżeński" - art. 7 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) lub ślubowania (ja (...) ślubuję ci... – rota przysięgi małżeńskiej, stosowanej w kościele katolickim), zaś urzędnik lub duchowny jest uprzywilejowanym świadkiem. W uzasadnionych przypadkach prawo przyjęcia oświadczenia stron o wstąpieniu w związek małżeński mają również inni urzędnicy: wójt, burmistrz lub upoważniony pracownik urzędu konsularnego. W Polsce ślub zazwyczaj jest połączony z weselem.
Literatura:
1. G. Rasuly-Paleczek, Definitionsversuche von Heirat und Ehe in der Ethnosoziologie. In: Einführung in die Formen der sozialen Organisation (Teil 3/5). Institut für Kultur- und Sozialanthropologie, 2011, 97–99.
2. B. Schwimmer, Defining Marriage. In: Tutorial: Kinship and Social Organization. Department of Anthropology, University of Manitoba, Kanada, 2003, abgerufen am 13. Juni 2019.
3. S. Stolz, Die Handwerke des Körpers, 1992, 39-40.
4. E. Strauchenbruch, Luthers Hochzeit, 2017, 22-32.
5. J. Rejzek, Český etymologický slovník, 2015, hasło „manžel”.
6. M. Agnosiewicz, Małżeństwo: od świeckiego do konkordatowego, 2019.
7. JUBILER
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz