Kolędy czeskie

Hymn św. Wacława (Svatý Václave) to czeski hymn kościelny (foto obok), którego korzenie sięgają prawdopodobnie XII wieku. Pierwotnie składał się z trzech pięciowierszowych zwrotek niesztucznych, złożonych rymów, zakończonych refrenem „Kyrie eleison”. Treścią była prosta modlitwa do św. Wacława, księcia i pierwszego patrona ziemi czeskiej, aby wstawił się za swoim narodem u Boga, pomógł mu w trudnych chwilach i zapewnił mu zbawienie. Zawarty jest w Śpiewniku jednolitym pod numerem 830, w dwóch wersjach.

Stara tradycja umieszczała czas powstania tej pieśni na XIV wiek, a jej autorstwo przypisywano praskiemu arcybiskupowi Arnoštowi z Pardubic lub arcybiskupowi Janowi Očkowi z Vlašimy (jak podaje kronikarz Václav Hájek z Libočan). Bohuslav Balbín połączył oba te założenia: pieśń podobno skomponował Arnošt, rozwinął ją Očko. Jednak hymn św. Wacława jest znacznie starszy. Struktura stroficzna, aspekt językowy, falująca melodia i harmonizacja tej pieśni wskazują bardziej na XIII wiek. Wreszcie błagalna prośba zawarta w pieśni „Pociesz smutnych – odpędź wszelkie zło” świadczy o burzliwym czasie, jakim prawdopodobnie mogły być lata administracji brandenburskiej (1278–1283). Wydaje się jednak, że tekst pieśni rozwijał się stopniowo, a jej początki sięgają prawdopodobnie XII wieku. Gdzieś na przełomie XIV i XV wieku dodano dwie nowe zwrotki: „Jesteś dziedzicem ziemi czeskiej” i „Maria, upragniona matka”. W zapisie rękopisu litoměřickiego z końca XV wieku ponownie pojawiają się wzmianki o nowych zwrotkach, między innymi o zawierającej wezwanie do innych czeskich świętych. Jednak później usunięto je ze standardowego tekstu. Śpiew, pierwotnie z tekstem staroczeskim, otrzymał ostateczną formę, która jest używana do dziś, prawdopodobnie w XVIII i XIX wieku. Hymn przetrwał stulecia i nadal jest regularnie śpiewany, zwykle na zakończenie niedzielnej Mszy św. lub w ważne święta chrześcijańskie.

Najstarszy zapis tej pieśni zachowało się w kronice Beneša Krabica z Weitmile z 1368 roku, która zawiera łącznie 3 zwrotki:

Svatý Václave
vévodo České země
kněže náš
pros za ny Boha
svatého Ducha
Kyrieleison

Nebeské toť dvorstvo krásné
blaze tomu ktož tam pójde
život věčný
oheň jasný
svatého Ducha
Kyrieleison

Pomoci tvé žádámy
smiluj se nad námi
utěš smutné
odžeň vše zlé
Svatý Václave
Kyrieleison

Narodil se Kristus Pán (Narodził się Pan Chrystus), w wersji angielskiej "Be joyful, Earth and starry sky" („Bądź radosna, Ziemio i gwiaździste niebo”) to kolęda i hymn chrześcijański (foto obok). Tekst i melodia pochodzą z najstarszego zachowanego zapisu pieśni w języku łacińskim („En Virgo parit filium”) i czeskim, znajdującym się w Graduale Czeskiego Muzeum Srebra w Kutnej Horze, napisanym pod koniec XV wieku, ale sama pieśń jest uważana za starszą. Niektórzy historycy datują ją na XIII wiek, inni uważają, że jest to pierwotnie hymn husycki z pierwszych dziesięcioleci XV wieku. Pieśń jest uważana za najpopularniejszą czeską kolędę i jest dziś regularnie śpiewana na zakończenie katolickich mszy i innych chrześcijańskich nabożeństw w Republice Czeskiej w okresie Bożego Narodzenia.

Prosta i wesoła melodia była kilkakrotnie zmieniana, przede wszystkim w niemieckim „Freu dich, Erd und Sternenzelt”. Melodia staroczeska nie zawierała na początku trytonu (kwarty zwiększonej), co bez wyjątku można usłyszeć we współczesnych współczesnych wydaniach. W najstarszym dokumencie jest to metr potrójny.

Tekst łaciński:

En virgo parit filium,
iubilemus,
rosa gignit lilium,
exultemus.
Natum sine patre
filium cum matre
collaudemus.

Tekst czeski:

Wersja ta pochodzi z początku XV wieku i obecnie śpiewa się ją najczęściej bez 5. i 6. zwrotki.

1) Narodil se Kristus Pán, veselme se,
z růže kvítek vykvet' nám, radujme se!
Z života čistého, z rodu královského,
již nám narodil se.

2) Jenž prorokován jest, veselme se,
ten na svět poslán jest, radujme se!
Z života čistého, z rodu královského,
již nám narodil se.

3) Člověčenství naše, veselme se,
ráčil vzíti na se, radujme se!
Z života čistého, z rodu královského,
již nám narodil se.

4) Goliáš oloupen, veselme se,
člověk jest vykoupen, radujme se!
Z života čistého, z rodu královského,
již nám narodil se.

5) Ó milosti Božská, budiž s námi;
dejž, ať zlost ďábelská nás nemámí.
Pro Syna milého, nám narozeného,
smiluj se nad námi!

6) Dejž dobré skončení, ó Ježíši,
věčné utěšení věrných duší!
Přijď nám k spomožení, zbav nás zatracení
pro své narození.

Štědrý večer nastal (Hojny wieczór nastał) to tradycyjna kolęda, o ktόrej pochodzeniu wiadomo niewiele. Tekst, prawdopodobnie skierowany od dziecka, zachęca matkę do przygotowań wigilijnego wieczoru.

Štědrej večer nastal.
Štědrej večer nastal,
koledy přichystal,
koledy přichystal.

Panimámo, vstaňte.
Panimámo, vstaňte,
koledu nám dejte,
koledu nám dejte.

Panimáma vstala.
Panimáma vstala,
koledu nám dala,
koledu nám dala.

Nesem vám nowiny (Niesiemy wam nowiny) jest tradycyjną katolicką kolędą z okolic Ołomuńca. Melodię napisano w 1847 roku. Carl Riedel podjął się stworzenia jej niemieckiej wersji i tak powstała „Kommet, Ihr Hirten” znajdująca się w śpiewniku ewangelickim (EG) pod numerem 48. W polskim śpiewniku ewangelickim znajdziemy ją jako „Chodźcie, pasterze” pod numerem 36 w przekładzie Tadeusza Sikory z 1998 roku.

Nesem vám noviny, poslouchejte
Z betlémské krajiny, pozor dejte
Slyšte je pilně a neomylně
Slyšte je pilně a neomylně
Rozjímejte

Syna porodila čistá Panna
V jesličky vložila Krista Pána
Jej obvinula a zavinula
Jej obvinula a zavinula
Plenčičkama

K němuž to andělé z nebe přisli
I také pastýři jsou se sešli
Jeho vítali, jeho chválili
Jeho vítali, jeho chválili
Dary nesli

Andělé v oblacích prozpěvují
Narození Páně ohlašují
Že jest narozen, v jeslích položen
Oznamují

 Literatura:

1. K. Konrád, Dějiny posvátného zpěvu staročeského (History of Old Czech sacral song), 1881.

2. P. Obrazová, J. Vlk, Maior Gloria – Svatý kníže Václav. Nakladatelství paseka, vydání první, Praha a Litomyšl, 152-153.

3. VECER

4. U. Parent, M. Rößler, Martin, G. Hahn, J. Henkys (eds.), 48 – Kommet, ihr Hirten, ihr Männer und Fraun, 2001,34–36.