Postylla Mikołaja Reja

Strona tytułowa postylli, wydanie pierwsze

„Świętych słów a spraw Pańskich, które tu sprawował Pan a Zbawiciel nasz na tym świecie jako prawy Bóg, będąc w człowieczeństwie swoim, Kronika albo Postylla, polskim językiem a prostym wykładem też dla prostaków krótce uczyniona” jest utworem Mikołaja Reja wydanym w 1557 roku w Krakowie. To najobszerniejszy traktat teologiczny tego autora oraz ewangelicki tekst prozatorski napisany po polsku przed opublikowaniem dzieł jezuitów (Jakuba Wujka i Piotra Skargi).

Dzieło jest rodzajem postylli, czyli cyklem kazań, zarówno do użytku publicznego, jak i lektury indywidualnej. Układ Postylli Reja odpowiada zasadniczo kolejności perykop biblijnych. Teksty przytaczanych ewangelii zostały prawdopodobnie przetłumaczone przez samego autora. W doborze przykładów, rozkładzie akcentów, interpretacjach, krytyce obrzędowości katolickiej widoczne są protestanckie inklinacje Reja, jednak nie przybierają skrajnej i gwałtownej formy. Moralno-religijne tezy Rej zilustrował głównie przykładami z ówczesnego życia codziennego. Przedstawiony cykl kazań, pozbawiony zawiłych teologicznych refleksji, był jedyną do tej pory księgą homiletyczną opracowaną z myślą o złaknionej słowa Bożego niewykształconej części polskiego społeczeństwa, z którą zresztą otwarcie utożsamiał się sam Rej w przedmowie do postylli.

Postylla cieszyła się sporym powodzeniem. O zainteresowaniu polskiego duchowieństwa dziełem „kacerskiego” twórcy pisał z niepokojem jezuita Jakub Wujek z Wągrowca w liście dedykacyjnym do biskupa Adama Konarskiego (1526-1574), pomieszczonym na kartach pierwodruku Postylli katolickiej „większej” (1573-1575). Członek Towarzystwa Jezusowego przedstawił dygnitarzowi kościelnemu następujące świadectwo popularności księgi protestanckiego postyllografa pośród katolickich duchownych: „[…] nie tylko w miesckich i ślacheckich domiech, ale i miedzy naszymi kapłany, wiele się postyll kacerskich zawadzało, a niektórzy ich i na kazanie swoje już nie tylko po wsiach, ale i po miasteczkach używali, a zwłaszcza Rejowej, która dla dworności a gładkości mowy języka polskiego między innymi górę otrzymała […]” (3) Niezwykła popularność postylli Reja przekonała czołowych przedstawicieli Kościoła katolickiego w Polsce o tym, jak silnym i skutecznym narzędziem jest słowo drukowane. Pomimo sporego zainteresowania zwolenników Kościoła rzymskokatolickiego postyllą Reja, przygotowanie podobnej pomocy dydaktycznej dla mniej wykształconego katolickiego kleru, przedstawiony w 1561 roku na lokalnym synodzie gnieźnieńskim, został zrealizowany dopiero po dwunastu latach. Brak natychmiastowej odpowiedzi ze strony przedstawicieli na tekst kalwińskiego autora sprawił, że to praca homiletyczna Reja zaspakajała potrzebę obcowania społeczeństwa Rzeczypospolitej z piśmiennictwem religijnym nieprzerwanie od 1557 roku. Kolejne wydania dzieła ukazały się w latach 1560, 1566, 1571, 1594. W 1600 roku ukazał się w Wilnie jej litewski przekład pt. Postilla lietuwiszka, natomiast w rękopiśmiennych ewangeliarzach greckokatolickiej kapituły w Przemyślu znajduje się przekład na język ruski.

Postylla jest dostępna online TUTAJ.

Literatura:

1. J. Ziomek, Renesans, 2012, 227-232.

2. I. Rak-Poks, Literacka rama wydawnicza w polskich postyllach z wieku XVI. Wybrane problemy, 2019, 12-15.

3. J. Wujek, [List dedykacyjny do Adama Konarskiego] W: Idem: Postilla catholica to jest kazania na kożdą niedzielę i na kożde święto przez cały rok, według wykładu samego prawdziwego Kościoła Świętego Powszechnego, dla pospolitego człowieka, teraz nowo a prosto językiem polskim napisana. Kraków: Mateusz Siebeneicher, 1573, k. 3 r.–3 v.