„Vom weltlicher Oberkeit, wie weit man ihr Gehorsam schuldig sei“

Doktor Marcin Luter definiuje w stosunek do władz ziemskich i rozwija swoją naukę o dwόch regimentach (królestwach) w traktacie „O światowych autorytetach, jak dalece powinno się być im posłusznym” („Vom weltlicher Oberkeit, wie weit man ihr Gehorsam schuldig sei“; WA 11,245-281). Reformator dedykuje to pismo księciu Janowi Saskiemu (1498-1537) w Boże Narodzenie 1522 roku (WA 11,245,3-246,16), ktόry pyta, jak pogodzić ziemską przemoc z Ewangelią. Ponadto, Luter odnosi się w piśmie do zakazu rozprowadzania Testamentu wrześniowego w Saksonii (WA 11,246,17-247,20).

Traktat jest podzielony na trzy części. Pierwsza (WA 11,247-261) uzasadnia władzę ziemską jako chcianą przez Boga. Proponowane przez księcia Jana wersety biblijne (Mt 5,39; Rz 12,19) Luter omawia w kontekście Rz 13,1ff. i 1 P 2,13ff. Głόwna linia argumentacyjna wittenberskiego profesora teologii opiera się na rozrόżnieniu królestwa (regimentu) Bożego, w ktόrym wierzący w Chrystusa są podporządkowani Jego słowom (WA 11,249,26f.) od krόlestwa (regimentu) świata, do ktόrego należą wszyscy niechrześcijanie (WA 11,251,1f.). Ten podział rozumiany dosłownie może być przyczyną wielu nieporozumień, bowiem nie chodzi o bycie chrześcijaninem przez chrzest, ale przez wcielanie Słόw Pana w życie codzienne. W regimencie świata rządzi zdaniem Lutra zło i siła miecza. Członkowie królestwa Bożego nie potrzebują go, bo w nim trudno o szerzenie dobra. Podporządkowują się mu jedynie z miłości do bliźniego.

Władza jest ustanowiona przez Boga - działanie wbrew niej jest naruszeniem Jego woli. Z drugiej strony Luter znajduje przykłady, które przemawiają za wyrzeczeniem się przemocy i konsekwentnie odmawia władzom jej stosowania. Tutaj Reformator cytuje m.in. Mt 5,38, fragment słynnego Kazania na Górze Jezusa. Tylko prawdziwi chrześcijanie żyją zgodnie z wolą Bożą, czyli w królestwie Bożym. Luter wierzy, że kiedy nie ma już pogan, nie ma potrzeby świeckiego prawa i rządu. Nasuwa się pytanie, dlaczego z jednej strony istnieje tak wiele świeckich praw dla chrześcijan, a z drugiej, dlaczego Jezus głosi, że należy przestrzegać praw Bożych. W odpowiedzi Luter przedstawia czytelnikowi świat, w którym ludzie żyją tylko według praw Jezusa. Takie społeczeństwo jest bardzo podatne na ataki z zewnątrz, ale ma też duże wewnętrzne problemy, ponieważ nie wszyscy ludzie są sprawiedliwi i nie są prawdziwymi chrześcijanami. W takim przypadku nadużywają Ewangelii jako pretekstu do złych uczynków. Społeczeństwo doskonałych chrześcijan jest dla Marcina Lutra iluzją. Dlatego też, aby zapewnić ludziom sprawiedliwość, niezbędna jest świecka władza. Co do reszty, Pismo Święte nie wyklucza użycia miecza. Dowody na to można znaleźć w Starym Testamencie, na przykład u Abrahama, króla Dawida i innych.

W drugiej części (WA 11,261-271) jest opisana działalność regimentu świata na przykładzie katolickiego księcia Jerzego Saskiego (1471-1539). Marcin Luter redukuje znaczenie rόżnicy pomiędzy stanem duchownym, a laikami w Kościele papieskim, uwydatniając dwa królestwa: Boże i ziemskie. To drugie, władane mieczem, przynosi tylko zewnętrzny pokόj i dobrobyt, nie przenosi się w obszar duszy i sumienia. Gdy władza ziemska chce przekroczyć granice swojej odpowiedzialności i regulować kwestie wiary, należy sprzeciwić się jej. Ten protest pobudza jedynie Słowo Pańskie.

W trzeciej części (WA 11,271-280) Reformator zachęca do stosowania aktualnie obowiązującego prawa (usus politicus) do szerzenia miłości, a nie na własny użytek rządzących, stara się motywować ich zachowanie względem poddanych, stanόw, rzezimieszkόw i Boga.

Jaka była reakcja na wydany traktat? Książę Jerzy Saski poskarżył się elektorowi Fryderykowi III Mądremu na treść pisma 21 marca 1523.

Literatura:

1. M. Honecker, Grundriss der Sozialethik, 1995, 17-20.

2. Ch. Soo Park, Luther und Obrigkeit im Alten Reich und in der Frühen Neuzeit, Historische Forschungen 2016, Bd. 109, 75-85.

3. V. Leppin, Die fremde Reformation, 2017, 156-158.