Sakramenty w prawosławiu

Zgodnie z prawosławną dogmatyką sakrament (таинство) jest to święte działanie, w którym pod znakiem widzialnym jest udzielana wierzącemu niewidzialna łaska Ducha Świętego. Według Baczyńskiego najbardziej właściwym terminem w teologii prawosławnej jest misterium pochodzącego od terminu greckiego το μυστήριον, co oznacza „zamykam oczy, zaciskam usta”. „Misterium” (таинство) opisuje transcendentną i zbawczą rzeczywistość Bożą, która w sposób dostrzegalny objawia się i udziela ludziom. Misterium jest nie tylko tajemnicą odsłaniającą prawdy ludzkiemu umysłowi, to również uczestnictwo w nigdy nieodgadnionej, wiecznej rzeczywistości Boskiej.

W Kościele prawosławnym jak i rzymskokatolickim za sakramenty są uznawane obecnie Chrzest, Bierzmowanie, Eucharystia, Spowiedź (Pokajanije), Kapłaństwo, Małżeństwo i Namaszczenie św. Olejem. Wszystkie zaś pozostałe poza tymi siedmioma sakramentami uznawane są za obrzędy, czy sakramentalia. Nauka o siedmiu sakramentach została zapożyczona z łacińskiej scholastyki, chociaż Kościół prawosławny nigdy formalnie nie uznał żadnej określonej liczby sakramentów. Świadectwa Pisma Świętego i Tradycji Ojców Kościoła potwierdzają, iż pojęcia mistirion nie ograniczano jedynie do w/w aktów. Ten termin rozumiano jako tajemnice Boże, objawione w Chrystusie. Jako pierwszy w Kościele prawosławnym liczbę siedem przyjmuje i potwierdza w swych pismach mnich Hiob (+ 1270). Jednak w swym systemie różni się on od innych scholastyków tym, że jako szósty sakrament wylicza on postrzyżyny mnisze, zaś siódmy - sakrament św. oleju, łączy z sakramentem pokuty. Pięć pierwszych sakramentów wylicza podobnie jak pozostali. W XVI wieku potwierdzono liczbę siedem. „Encyklika patriarchów wschodnich” również podaje tę samą liczbę, dodając przy tym: „ani mniej ani więcej”. Akcenty te są łatwo zrozumiałe w kontekście polemiki z protestantyzmem, zwłaszcza od czasu potępienia patriarchy Cyryla Lukarisa, który w swoim „Wyznaniu wiary” (1629, 1631) mówił o istnieniu tylko dwóch sakramentów ewangelicznych, tj. chrztu i eucharystii.

Patriarcha aleksandryjski podczas liturgii. Foto: ekai.pl

Głównym zadaniem Cerkwi prawosławnej jako całej wspólnoty wierzących jest głoszenie Chrystusa światu i udzielanie sakramentów, czerpiących swą moc z Chrystusa. Jest ich siedem, ułożonych w trzech grupach, na podobieństwo, jakie istnieje między etapami życia naturalnego a etapami życia duchowego:

A) Sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego:

1. Chrzest,

2. Bierzmowanie,

3. Eucharystia.


B) Sakramenty uzdrowienia:

1. Sakrament pokuty i pojednania,

2. Namaszczenie świętym Olejem.

C) Sakramenty w służbie komunii:

1. Sakrament święceń,

2. Sakrament małżeństwa.

Ponadto Baczyński zwraca uwagę, że przyjęcie dzieła zbawczego Chrystusa i obcowanie z Nim urzeczywistnia się w sakramentach. Sakrament wyklucza wszelką emancypację, która oddziela akt od tego, kto go otrzymuje. Każdy sakrament ma swój oddźwięk w Ciele złożonym ze wszystkich wiernych. Cerkiew prawosławna podkreśla, iż wykonawcą każdego sakramentu jest sam Chrystus. Sakramenty zawsze są dokonywane w Kościele rozumianym jako Bogoludzki Organizm. Sakramenty posiadają stronę widzialną (zewnętrzną), materię sakramentu, słowa wypowiadane przez kapłana i święte czynności oraz niewidzialną (wewnętrzną), łaskę Bożą udzielaną w sakramencie. Zgodnie z nauką Kościoła prawosławnego przy sprawowaniu sakramentu powinny być spełnione następujące warunki: prawidłowo wyświęcony kapłan jako narzędzie sprawowania sakramentu, wolna wola, wiara przyjmującego, akt sakramentu i potwierdzenie, że dar został przyjęty (recepcja).

Przyswojenie dzieła zbawczego jest możliwe jedynie dzięki synergii, czyli współdziałaniu dwóch czynników – Boskiego (łaska Boża) i ludzkiego (wolna wola, akceptacja i przyjęcie tej niestworzonej zbawczej energii Bożej).

Literatura:

1. A. Baczyński, Zarys nauki o sakramentach w Kościele prawosławnym i rzymskokatolickim, ELPIS 19, 2017, 169-179.

2. S. Bułgakow, Prawosławie. Zarys nauki Kościoła prawosławnego, 1992, 203.

3. K. Ware, The Orthodox Church, 2012, 274-278.

4. A. Arjanowsky, Qu'est-ce que l'orthodoxie?, 2013, 63ff.