Kryza

Kryza skonstruowana z trzech warstw cienkiego, białego lnu, ściśle przylegająca do dekoltu, obszyta koronką klockową. Średnica: około 40 cm. Datowana na lata 20-ste XVII wieku.

Kryza to okrągły, marszczony lub plisowany kołnierz, noszony w Europie Zachodniej, Środkowej i Północnej od połowy XVI wieku do połowy XVII wieku. Wykonywana z cienkiej tkaniny, zazwyczaj obszytej koronką. Pod koniec XVI wieku na popularności zyskiwały kryzy uszyte wyłącznie z koronki. Do usztywnienia używano krochmalu lub drucianego stelaża. Kryzy miały duże rozmiary, o średnicy zbliżonej do średnicy damskiej sukni. Niekiedy były również upinane do góry, za uszami, tworząc kształt ściętego stożka zazwyczaj duże rozmiary, o średnicy zbliżonej do średnicy damskiej sukni. Niekiedy były również upinane do góry, za uszami, tworząc kształt ściętego stożka.

Kryza była symbolem statusu i bogactwa. Osoba ją nosząca wysyłała jasny sygnał, że nie musi wykonywać żadnej pracy fizycznej, co świadczyło o jej przynależności do wyższych warstw społecznych. Wpływ na postrzeganie tego elementu ubioru miał również fakt, że wymusza on wyprostowaną, postawę z wysoko podniesionym podbródkiem, co kojarzyło się z dumą i elegancją. Również wysoka cena koronek czyniła ten typ kołnierza produktem luksusowym.

Najpopularniejszym i podstawowym kolorem kryzy był biały, jednak niekiedy krochmal używany do usztywnienia kryzy wzbogacano barwnikami, co pozwalało na uzyskanie delikatnego, pastelowego odcienia, który spierał się razem z krochmalem. Barwniki pochodzenia roślinnego pozwalały na uzyskanie kolorów: różowego, jasnofioletowego, żółtego, zielonego. Kolor jasnofioletowy osiągany był także przy użyciu koszeliny. Żółty kolor uzyskiwany był dzięki drogocennemu szafranowi. Do osiągnięcia bladoniebieskiego odcienia używano smalty. Niebieskawy odcień miał sprawiać, że cera noszącego wydawała się bledsza, przez co bardziej atrakcyjna dla współczesnych. Królowa angielska Elżbieta I zabroniła noszenia barwionych na niebiesko kryz w 1595 roku.

Portret Johna Rogersa (1500-1555)

Jan Verspronck, Portret Adriany Coes, 1644

Portret Johannesa Keplera z 1610 roku

Niebieska kryza, 1623

        Szafranowożółta kryza, 1618

Philipp Jacob Spener

Bernhard Klefeker, pastor z Hamburga

Spośród barwionych kryz największą popularnością w całej Europie cieszyły się te w kolorze żółtym. W Anglii żółty wyszedł z mody po procesie i egzekucji skazanej za morderstwo Anny Turner, która była uważana za wynalazczynię żółtego krochmalu. Barwiona na żółto kryza zaczęła stanowić symbol upadku moralności. Według niektórych współczesnych, Anna założyła ten dodatek na swój proces, po czym kat ironicznie postanowił założyć szafranowożółtą kryzę do wykonania wyroku. Możliwe jednak, że jest to jedynie ówczesna plotka, gdyż istnieją inne źródła pierwotne, które nie wspominają tego faktu.

Kolorowe kryzy rzadko można spotkać na portretach nie tylko dlatego, że były mniej popularne od wersji w kolorze białym. Późniejsi konserwatorzy przemalowywali je, uznając biel za prawidłowy, docelowy kolor kryzy.

John Rogers Herbert, Zgromadzenie Westminsterkie, 1844

Między 1650 a 1690 pastorzy zaczęli nosić befki zamiast kryz. Na obrazie Johna Rogersa Herberta z 1844 roku ilustrującym podpisanie Zgromadzenie Westminsterskie (1644) część uczestników Zgromadzenia nosi kryzy, a inni kołnierze, albo befki. Jedna osoba na obrazie befkę pod kryzą.

Nawet dzisiaj kryza jest czasami noszona przez pastorów luterańskich w północnoniemieckich miastach, takich jak Hamburg, Lubeka, Wismar, Rostock, Stralsund i w południowoniemieckim Augsburgu, a także w Danii, na Wyspach Owczych i Grenlandii.

Pastorka duńska. Foto: sn.dk

Chór w katedrze luterańskiej w Helsinkach

Chór anglikański w Westminster Abbey

Literatura:

1. The Fashion Historian: Ruffs, The Fashion Historian [dostęp 2020-05-26].

2. Vicki, https://historicalbritain.org/2013/07/22/elizabethan-ruffs/, Historical Britain, 22 lipca 2013 [dostęp 2020-05-27] (ang.).