Alegoryczna interpretacja tekstu, która została po raz pierwszy zastosowana po stronie chrześcijańskiej przez Pawła (Ga 4,24):
„A to jest powiedziane obrazowo: oznaczają one dwa przymierza, jedno z góry Synaj, które rodzi w niewolę, a jest nim Hagar.” (Biblia warszawska)
i autora Listu do Hebrajczyków, była metodą egzegezy szeroko rozpowszechnioną w starożytności. Filon z Aleksandrii używał go szeroko w żydowskiej egzegezie (interpretacji) Tory, był on również popularny w środowisku świeckim, na przykład w interpretacji eposów Homera.
Najstarszym przykładem pozabiblijnej chrześcijańskiej interpretacji tekstu biblijnego jest list Barnaby i „Kobierce zapisków filozoficznych dotyczących prawdziwej wiedzy” Klemensa Aleksandryjskiego. List Barnaby napisano pomiędzy 70 (zawiera wzmiankę o zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej) a 200 rokiem (gdyż wspomina go Klemens Aleksandryjski). Najczęściej przyjmowana jest data powstania na około 130 roku po Chrystusie, a więc za życia ludzi, którzy mogli jeszcze pamiętać z dzieciństwa osobiste spotkanie z apostołami. Nie jest to list w sensie literackim, lecz rodzaj katechezy o dość prywatnym charakterze. W Kościele ceniono list Barnaby tak bardzo, że jeszcze w III wieku niektórzy uważali go za należący do kanonu Pisma Świętego. W okresie patrystycznym (Kościoła pierwszych wieków) pogląd quatuor sensus scripturae rozwijał się jako możliwe wielorakie znaczenie pisarskie, zwłaszcza przez Orygenesa (ok. 185-254) w III wieku, choć od tamtej pory jest on kwestionowany (już przez Bazylego Wielkiego, Jana Chryzostoma i szkołę antiocheńską).
Według klasycznej szkoły filologicznej w Aleksandrii, Orygenes stworzył teorię „wielorakiego sensu pisania” Biblii. Ojcowie Kościoła rozwinęli doktrynę „poczwórnego sensu Pisma Świętego”. W rezultacie czysto literacko-filologiczna analiza tekstu nie była wystarczająca. Ten historyczny sens odpowiadał wprawdzie potrzebom prostego wierzącego, ale egzegeza biblijna powinna również podnosić zmysł duchowy dla bardziej uzdolnionych, a duchowo-pneumatyczny powinien zostać ustanowiony dla doskonałego w wierze.
Ta trzystopniowa somatyczno-psychiczno-pneumatyczna egzegeza została następnie rozszerzona w V wieku przez Jana Kasjana (360-435) do teorii poczwórnego sensu Pisma, która kształtowała całe średniowiecze. Podobnie jak w przypadku żydowskiej tradycji interpretacji biblijnej, istnieje teraz trzystopniowy krok do egzegezy historyczno-literalnej, opartej na schemacie wiara-miłość-nadzieja.
Sens dosłowny (sensus literalis) - dosłowna, historyczna interpretacja
Sens typologiczny (interpretacja „w wierze”) - interpretacja dogmatyczno-teologiczna
Sens tropologiczny (interpretacja „w miłości”) - moralny poziom znaczenia, aktualna rzeczywistość indywidualnej duszy
Sens anagogiczny (interpretacja „w nadziei”) - eschatologiczna interpretacja końca czasów
Jan Kasjan (360-435) podaje cztery znaczenia Jerozolimy jako przykład poczwórnego znaczenia Pisma. Tak więc niesie z sobą odwołania jako:
- historyczne miasto Jerozolima (sens dosłowny),
- Kościół Chrystusowy (sens typologiczny),
- dusza ludzka (sens tropologiczny),
- przyszłość, niebiańska Jerozolima (sens anagogiczny).
Sensus literalis to dosłowne znaczenie tekstu, często rozumianego jako tekstowa komunikacja wydarzeń historycznych. Ten dosłowny sens wyznaczają metody historyczne i filologiczne. Poszerzenie sensu Pisma poza sens dosłowny zaczyna się już od interpretacji typologicznej lub typologii (archetypu), w których osoba lub wydarzenie jest związane z inną osobą lub wydarzeniem. Osoby lub zdarzenia związane w ten sposób znajdują się w kontinuum znaczeń, w ramach którego wzajemnie się interpretują. W interpretacji Biblii typologia to ważny sposób powiązania z sobą Starego i Nowego Testamentu - odniesienie jest najczęściej dokonywane pod znakiem chrystologicznym w ramach hermeneutyki, która przedstawia wydarzenia i ludzi Nowego Testamentu jako "odpowiedników postaci starotestamentowych".
Szkoła antiocheńska, w tym Diodor z Tarsu (zm. 394), kładła nacisk na sensus literalis jako rzeczywisty sens Pisma. Najpóźniej od czasów Orygenesa (185-254) interpretacja typologiczna z wykorzystaniem alegorii stała się istotną częścią hermeneutyki wczesnego Kościoła. Alegoria to forma tekstowa, która zawiera stwierdzenia wykraczające poza dosłowne znaczenie jako tzw. sensus plenior („głębsze znaczenie”). Różne teksty Starego Testamentu wykazują cechy alegoryczne w rozmaitym stopniu, na przykład sny Józefa w Rdz 40-41, alegoria pasterza w Ez 34 czy nocne wizje proroka Zachariasza w Zach 1-6. W interpretacji alegorycznej tłumacz szuka znaczeń, które wykraczają poza dosłowny sens, a często nawet mu zaprzeczają. Sens typologiczny został wypróbowany w okresie hellenistycznym w eposach Homera (VIII w. p.n.e.) i Hezjoda (VII w. p.n.e.).
Augustyn z Danii (XIII wiek) zróżnicował poziomy znaczeń na poczwórny sens Pisma (tzw. Quadriga). Doktrynę o poczwórnym znaczeniu Pisma, która jest dziś ponownie reprezentowana w Katechizmie Kościoła Katolickiego, podsumowano w średniowiecznym dystychu - dwuwierszu (pierwsze dwie linie tworzą heksametr, druga para linii - pentametr):
Littera gesta docet;
quid credas, allegoria;
moralis, quid agas;
quo tendas, anagogia.
Ten można przetłumaczyć:
Litera uczy wydarzeń;
Alegoria tego, w co musisz wierzyć;
Morał tego, co musisz zrobić;
Tego, do czego powinieneś dążyć - anagogia.
Napięcia, które pojawiają się w dyskursie o właściwej interpretacji Biblii, często wynikają z pytania, który poziom znaczenia ma pierwszeństwo. Znajduje to odzwierciedlenie do chwili obecnej, gdy np. dokonuje się rozróżnienia między egzegezą a interpretacją Pisma Świętego, ponieważ egzegezę definiuje się jako stosowanie metod filologicznych i historycznych do opisu Pisma Świętego, ale interpretacja Pisma obejmuje również teologiczne twierdzenie, że Biblia jest Słowem Bożym.
Literatura:
1. M. Olszewski, Teoria czterech sensów tekstu biblijnego w I kwestii „Summy Teologii” Tomasza z Akwinu, Principia XIII-XIV, 1995, 39-55.
2. P. Walter, Schriftsinne. In: Lexikon für Theologie und Kirche, Bd. 9, 2009, 268–269.
4. O. H. Pesch, Hinführung zu Luther, 2004, 66-70.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz