Teologia typiczna (sens typologiczny)

Izaak (na obrazie Tiepolo) jest wg teologii typicznej typem Chrystusa

Typ, typologia (gr. Τύπος – obraz, przykład, wzór) to w tradycji interpretacyjnej Biblii związek osoby lub wydarzenia ze Starego Testamentu (rzadko także z mitologii starożytnej lub ze starożytnych legend) zwanego typem z osobą lub wydarzeniem z Nowego Testamentu - antytypem. Chodzi przede wszystkim o „obietnicę” i „wypełnienie”: to, co jest zapowiedziane w Starym Testamencie, wypełnia się w Nowym Testamencie.

Typologia była powszechnym i popularnym sposobem interpretacji Starego Testamentu, zwłaszcza w czasach wczesnego chrześcijaństwa i w średniowieczu. Miało to na celu wyjaśnienie, że Chrystus był naprawdę tym, na którego wskazali prorocy. Kontrasty takie jak: „Tak jak Jonasz trzy dni leżał w brzuchu wieloryba, tak i Chrystus był w grobie przez trzy dni”, powinny świadczyć o słuszności obietnicy. Z tej perspektywy Stary Testament był pełen znaków, które można było interpretować w odniesieniu do Chrystusa: typ (figura) ze Starego Testamentu odpowiadał antytypowi w Nowym Testamencie. Chodziło więc o zademonstrowanie Jezusa Chrystusa jako wypełniacza obietnicy, tylko On mógł być wskazany.

Wczesne chrześcijaństwo próbowało przekonać ludzi spójnością typologiczną.

Istnieje jeszcze jeden powód, dla którego rozpowszechnianie się typologii we wczesnych czasach chrześcijańskich. Obrazy ze Starego Testamentu były nieszkodliwe, można je było przedstawić bez niebezpieczeństwa dla chrześcijan, ponieważ mogły też pochodzić z kultury żydowskiej i nie było to narażone na żadne prześladowania. Dlatego pierwsze malowidła chrześcijańskie (np. w katakumbach) przedstawiają nie tylko symbole, ale także przedstawienia Starego Testamentu, które chrześcijanie odczytywali typologicznie.

Procedura typologiczna polega na tzw. cytatach refleksyjnych, które stanowią podstawę Ewangelii Mateusza, np. przyjęcie Dziesięciu Przykazań na górze Synaj przeciwstawia się kazaniu Chrystusa na Górze.

Apostoł Paweł myśli również typologicznie. Zestawienie Adama i Chrystusa ma dla niego zasadnicze znaczenie. W Rz 5,14 nazywa Adama typem tou mellontos - „przykładem na przyjście (Chrystusa)”. Paweł również interpretuje typologicznie różne stacje wyjścia i wędrówki po pustyni ludu Izraela w 1 Kor 10, 1–13. Na przykład łączy przejście przez Morze Czerwone z chrztem lub niebiańskim karmieniem i wodą ze skały z Wieczerzą Pańską. Twierdzi, że wszystkie te wydarzenia są archetypami (greckie τύποι / typoi), które chrześcijanie powinni pamiętać.

Typologia jest wszechobecna w sztuce chrześcijańskiej, ponieważ ma charakter obrazkowy i umożliwia tworzenie relacyjnych symetrii.

Oprócz porównań typologicznych ze Starego Testamentu istnieją również te, które odnoszą się do „pogańskiej” starożytności oraz te, które odnoszą się do zjawisk naturalnych. Jako przykłady pogańskiej starożytności można rozważyć cesarza Augusta i średniowieczną wizjonerkę Sybillę z Tibur, którzy są typami narodzin Chrystusa. Typy przyrodnicze to np. lew, którego po trzech dniach budzi ryk martwo urodzonego młodego, lub feniks powstający z popiołów. Oba są wymienione w „Fizjologu” – wczesnochrześcijańskim, anonimowym tekście greckim i są typami zmartwychwstania Chrystusa.

Przykłady typologii (sensu typologicznego interpretacji Biblii):

- Wąż wzniesiony przez Mojżesza na pustyni, chroni Żydów przed śmiercią przez plagę węży - Chrystus przynosi życie na drzewie krzyża;

- Jonasz zostaje wypluty ponownie po 3 dniach przez wieloryba - Chrystus zstąpił do królestwa śmierci, trzeciego dnia powstał z martwych;

- Izrael jest karmiony manną na pustyni - Chrystus ustanawia Eucharystię;

- Izrael podróżuje przez Morze Czerwone ku wolności - wierzący chrześcijanin wchodzi w nowe życie poprzez chrzest;

- Samson podnosi bramy Gazy - Chrystus powstaje z martwych;

- Józef został sprzedany przez swoich braci - Jezus został zdradzony i sprzedany przez Judasza;

- zbawienie rodziny Rachab – zapowiedź powołania pogan do Kościoła Jezusa;

- zniszczenie Jerycha – typ ruiny władzy szatana.


Literatura:

1. V. Nersessian, Treasures from the Ark: 1700 Years of Armenian Christian Art. The J. Paul Getty Museum, 2001, 71.

2. M. A. Tabet, Introduccion a Antiguo Testamento, 2008, 271.

3. S.G. Hall, Typologie. In: Theologische Realenzyklopädie, Vol. 34, 2002, 208–224.