Reformatorskie przebudzenie Huldrycha Zwingliego

Reformatorskie przebudzenie jest dramatycznym procesem osobowościowym, chęcią zmierzenia się z kwestią wiary zgodnie z własnym sumieniem, a nie apriorycznie narzuconymi prawidłami. To transformacja, której celem jest w pełni świadome indywiduum postrzegające Boga przez pryzmat Pisma.

Ulrich Gäbler (szwajcarski ewangelicki teolog reformowany) wskazuje na wczesne silne piętno Erazma z Rotterdamu u Huldrycha Zwingliego.

Poglądy, postulaty i opcje Erazma, dotyczące chrześcijańskiego życia religijnego i moralnego oraz współczesnej Erazmowi kultury, tworzą raczej rozbudowaną i wyrazistą tendencję niż doktrynę, nie mają bowiem ani dostatecznej kompletności, ani dostatecznej spójności, brak im też wyraźnych cech reformatorskiego programu, np. jednoznaczności i stanowczości. Erazmianizm jest takim pojmowaniem chrześcijaństwa, które akcentuje nie treści teoretyczne i dogmatyczne, lecz moralne i praktyczne, tzn. traktuje chrześcijaństwo nie tyle jako doktrynę, ile jako sposób życia. Ten sposób życia buduje zwłaszcza wewnętrzna jakość etyczna chrześcijan, jakość i szczerość ich przekonań religijnych i moralnych oraz jakość moralna ich zachowań. Z takiej perspektywy tracą na znaczeniu obrzędy, symbole i skrupulatne przepisy dotyczące zewnętrznych form życia chrześcijańskiego. Erazmianizm głosi postulat uwewnętrznienia chrześcijaństwa jako przemieniającej każdego człowieka realizacji zawartych w przesłaniu ewangelicznym norm i nakazów moralnych.  Jako humanistyczna opcja dotycząca kultury chrześcijańskiej erazmianizm przewartościowuje dokonaną już przez chrześcijaństwo starożytne i utrwalone przez średniowieczną scholastykę gradację sztuk wyzwolonych. Scholastyka, jako formacja na mocnych podstawach filozoficznych, ceniła zwłaszcza sztuki kwadrywialne, a z trywialnych — logikę. Erazmianizm to specyficzna w obrębie humanizmu postawą wobec klasycznego dziedzictwa antycznego; z postawy tej wynika wiele jego dążeń i osiągnięć intelektualnych oraz literackich. Erazmianizm cechuje się zdroworozsądkowym entuzjazmem chrześcijanina, ukierunkowanym opcjami Erazma w obrębie chrześcijaństwa; jest to entuzjazm dla zgodności poglądów i parenez wielu starożytnych autorów pogańskich z chrześcijaństwem, ale też entuzjazm, jaki budzą ich postawy etyczne i zgodność ich życia z tymi poglądami i parenezami, co w szczególnym sensie dotyczy niektórych starożytnych filozofów. Wyraża się w pochwałach niektórych antropologicznych i etycznych poglądów Platona, etycznych poglądów Cycerona i Seneki, wychowawczych poglądów i postaw Plutarcha, Katona, a także nauk moralnych zawartych w poezji Wergiliusza i Horacego, w mimach Publiliusza Syrusa i sentencjach Menandra, najmocniej zaś w pochwałach Sokratesa za jego cnotliwe życie i za śmierć niemal męczeńską („ledwie mogę powstrzymać okrzyk: święty Sokratesie, módl się za nami!”), a za życie w poniżeniu i w skrajnym ubóstwie Antystenesa, Diogenesa Cynika i Epikteta jako, wraz z Sokratesem, pogańskich i filozoficznych odpowiedników życia i osobowości świętych chrześcijańskich („może […] we wspólnocie świętych więcej jest uczestników, niż zapisano w naszych katalogach”), a nawet samego Chrystusa. Z entuzjazmem dla filozoficznego sposobu życia współgra entuzjazm dla starożytnych sentencji, adagiów i apoftegmatów, zwł. filozoficznych. W literackim zakresie jest to trzeźwy entuzjazm dla artyzmu literatury klasycznej i jej wzorczych walorów, ograniczony jednak względami praktycznymi chrześcijaństwa i względami chrześcijańskiego „decorum”.

Huldrych Zwingli poznał pisma Lutra około 1519 roku. Dzięki egzegezie listów Pawła autorstwa doktora Marcina Zwingli otworzył się na reformatorską doktrynę łaski (sola gratia), która spowodowała, że ​​odszedł od humanizmu Erazma. Luter jest postrzegany przez Zwingliego jako polemik z kościołem papieskim, którego teologia „odgrywała tylko marginalną rolę” w rozwoju szwajcarskiego teologa. Gäbler postulował spójny wewnętrzny proces wymiany korespondencyjnej z Erazmem w pierwszej połowie 1520 roku. Jednak na to nie wpływa Luter, ale przede wszystkim pisma Augustyna. Przyszłość chrześcijaństwa nie leży już w rękach człowieka, jak u Erazma, ale w rękach Boga.

Ulrich Gäbler zgadza się z argumentem Arthura Richa (klasycznie reformowany szwajcarski pogląd), że Zwingli przekształcił się w reformatora od erazmianizmu, wskazuje na dystans do Erazma, który Huldrych opisuje w liście do Oswalda Myconiusa z 24 lipca 1520. Znaczenie nadziei zyskuje na znaczeniu u Zwingliego na poziomie soteriologicznym (nadzieja na odrodzenie Chrystusa i Ewangelii) i praktycznym (nadzieja na powrót edukacji w społeczeństwie). Pod względem treści wiedza na temat Reformacji jest kształtowana przez zmianę w kontekście poglądu Huldrycha na historię, w połowie 1520 roku oderwał się od historii i światopoglądu Erazma za pomocą augustiańskiego sposobu myślenia i rozwinął własne jej rozumienie.

Martin Brecht (niemiecki teolog luterański) koncentruje relacje Zwingliego z Lutrem na silnym teologicznym wpływie publikacji wittenberskiego teologa. Krytyka papiestwa jest pierwszym wyraźnym aspektem, który wpłynął na przebudzenie reformatorskie Zwingliego. Postulaty Lutra dotyczące dysputy lipskiej z 1519, które dotyczyły nie tylko władzy papieskiej w kościele, ale także odpustów, pokuty, doktryny grzechów i obrazu człowieka, wydawały się szczególnie kształtujące dla szwajcarskiego reformatora. Wydaje się, że jest to związane z punktem zwrotnym w postrzeganiu Zwingliego jako w pełni świadomego teologa. Związek między Zwinglim i Erazmem opierał się na poziomie intelektualnym. Jednak ta relacja zmieniła się z powodu różnych perspektyw i rozczarowań, które ostatecznie doprowadziły do ​​zdystansowania się w 1522 roku. Zwingli wykorzystał także interpretację Pisma przez Lutra, w którym kontekście oczywiste staje się przyjęcie luterańskiej doktryny usprawiedliwienia.

Martin Brecht opisuje Zwingliego jako „ucznia Lutra”. Szwajcarski teolog został reformatorem pod wpływem dysputacji lipskiej (1519) i publikacji doktora Lutra.

Zarówno wittenberski, jak i szwajcarski teolog inspirowali się systemem filozoficznym Augustyna z Hippony:

Augustyn z Hippony u Marcina Lutra: dysputacja lipska, usprawiedliwienie /sprawiedliwość Boga jako dar, doktryna łaski z „późniejszym” Augustynem.

Augustyn z Hippony u Huldrycha Zwingliego: Doktryna grzechów i łaski, dziedzictwo neoplatońskie w  rozumieniu Stwórcy jako ducha, interpretacja Ewangelii św. Jana.

Ballinger i Leppin postulują tzw. via media (rozwiązanie pośrednie), w świetle którego na reformatorskie przebudzenie H. Zwingliego miał wpływ Don Scotus (zwłaszcza w różnicowaniu ducha i materii, w kontekście Sakramentu Ołtarza) i pisma Marcina Lutra.

Literatura:

1. U. Gäbler, Huldrych Zwingli, eine Einführung in sein Leben und Werk, 1983, 46-49.

2. M. Brecht, Untersuchungen. Zwingli als Schüler Luthers. Zu seiner theologischen Entwicklung 1518-1522. In: ZUG 96 (1985), 301-319.

3. U. Gäbler, Huldrych Zwinglis „reformatorische Wende”. In: ZUG 89 (1978), 103-139.

4. V. Leppin, Die Reformation, 2017, 18-24.